به نقل از دفتر برنامه‌ریزی انرژی وزارت نیرو، هزینه‌های افزایش تولید هر تن معادل نفت خام در مناطق دریایی ۵/۹۸ دلار و در مناطق خشکی ۴/۲۶ دلار است. بنابر این میانگین وزنی هزینه افزایش ظرفیت تولید نفت خام برابر است با:
۰.۰۸۹*۹۸.۵+۰.۹۱۱*۲۶.۴=۳۲.۸۱۶۹ (دلار بر تن معادل نفت خام)
و چون هر تن معادل نفت خام برابر ۳۱۵/۷ بشکه معادل نفت خام است، بنابر این هزینه ایجاد ظرفیت هر بشکه نفت خام برابر است با ۴۸۶۳/۴ دلار. به نقل از دفتر برنامه‌ریزی انرژی وزارت نیرو هزینه‌ی ایجاد ظرفیت فرآوری متوسط هر بشکه نفت خام ۱۱۰۰۰ دلار در روز است و هم‌چنین با توجه به مقدار مصرف فرآورده‌های مختلف نفتی در سال‌های اخیر معلوم می‌شود که افزایش مصرف فرآورده‌های نفتی به دلیل افزایش در مصرف بنزین بوده است و دیگر فرآورده‌ها یا مصرف آنها کم شده است و یا این که تغییر محسوسی نکرده‌اند. بنابراین افزایش مصرف را با افزایش مصرف بنزین یکی در نظر می‌گیریم. از طرف دیگر برای تولید یک بشکه بنزین تقریبا پنج بشکه نفت خام بایستی فرآوری شود و هم‌چنین هر بشکه معادل نفت خام، تقریبا برابر یک بشکه فرآورده است. بنابر این:
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

K_OIL=173115500 (دلار بر میلیون بشکه معادل نفت خام)

محاسبه سرمایه‌گذاری مورد نیاز در بخش نفت

سرمایه‌گذاری برای گاز

در بخش گاز نخست مقدار تقاضای سالانه اضافه شده را از طریق اتحاد زیر بدست می‌آوریم:
∆GASCONS_t=GASCONS_t-GASCONS_t-1 (۱۷)
که در آن ∆GASCONS_t میزان مصرف اضافه شده گاز بر حسب میلیون بشکه معادل نفت خام در سال t و GASCONS مقدار مصرف سالانه گاز بر حسب میلیون بشکه معادل نفت خام است. سپس از طریق اتحاد زیر، سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای افزایش ظرفیت تولید گاز بدست می‌آید:
K∆GASCONS_t=K_GAS.∆GASCONS_t (۱۸)
که در آن K∆GASCONS_t سرمایه‌گذاری دلاری جهت ایجاد ظرفیت تولید اضافی گاز در سال t و K_GAS ضریب سرمایه‌ای افزایش ظرفیت تولید یک میلیون بشکه معادل نفت خام گاز طبیعی، بر حسب دلار بر میلیون بشکه معادل نفت خام است. در اینجا هزینه‌های مربوط به استهلاک و هزینه‌های نقل و انتقال نفت و فرآورده‌های نفتی دیده نشده است.
جهت بدست آوردن K_GAS بدین ترتیب عمل شده است:
تا پایان سال ۱۳۸۱ سهم گاز تولیدی در مناطق خشکی ۳۳/۸۳ درصد و در مناطق دریایی ۶۷/۱۶ درصد بوده است. به نقل از دفتر برنامه ریزی معاونت انرژی وزارت نیرو متوسط هزینه ایجاد ظرفیت برای تولید گاز طبیعی در میادین دریایی ۵/۹۸ دلار بر تن معادل نفت خام و در مناطق خشکی ۴/۲۶ دلار بر تنمعادل نفت خام است. بنابر این اگر ما فرض کنیم نسبت تولید از مناطق خشکی و دریایی روند کنونی را ادامه دهد میانگین وزنی هزینه ایجاد ظرفیت گاز برابر است با:
۰.۸۳۳۳*۲۷.۷+۰.۱۶۶۷*۶۶.۵=۳۳.۱۶۷۹۶ (دلار بر تن گاز)
با توجه به اینکه هر تن گاز برابر ۳۱۵/۷ بشکه معادل نفت خام است، بنابر این هزینه ایجاد ظرفیت جدید گاز بر حسب دلار بشکه معادل نفت خام برابر است با ۶۲۳۶/۲۴۲ و در نتیجه:
K_GAS=4534100 (دلار بر میلیون بشکه معادل نفت خام)

محاسبه سرمایه‌گذاری مورد نیاز در بخش گاز

سرمایه‌گذاری برای برق

در بخش برق نخست مقدار تقاضای سالانه اضافه شده را از طریق اتحاد زیر بدست می‌آوریم:
∆ELCONS_t=ELCONS_t-ELCONS_t-1 (۱۹)
که در آن ∆ELCONS_t میزان مصرف اضافه شده برق بر حسب میلیون بشکه معادل نفت خام در سال t و ELCONS مقدار مصرف سالانه برق بر حسب میلیون بشکه معادل نفت خام است. سپس از طریق اتحاد زیر، سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای افزایش ظرفیت تولید برق بدست می‌آید:
K∆ELCONS_t=K_EL.∆ELCONS_t (۲۰)
که در آن K∆ELCONS_t سرمایه‌گذاری دلاری جهت ایجاد ظرفیت تولید اضافی برق در سال t و K_EL ضریب سرمایه‌ای افزایش ظرفیت تولید یک میلیون بشکه معادل نفت خام برق، بر حسب دلار بر میلیون بشکه معادل نفت خام است. در اینجا نیز هزینه‌های مربوط به استهلاک و هزینه‌های نقل و انتقال نفت و فرآورده‌های نفتی دیده نشده است.
جهت بدست آوردن K_EL بدین ترتیب عمل شده است:

• • یک بشکه معادل نفت خام مساوی است با یک کیلووات در سال تقسیم بر ۵۴/۵۱.

• • یک کیلووات در سال برابر است با یک کیلووات ساعت ضرب‌در (۲۴*۳۶۵)

• • یک کیلووات ظرفیت برابر است با یک کیلووات ساعت تقسیم بر ۴۴۶۷ ساعت.

از طرفی ۸۷/۲۴ درصد از تولید برق در سال ۱۳۸۱ بصورت ۶/۴ درصد مصارف داخلی نیروگاه، ۳/۵ درصد در شبکه انتقال و ۸۷/۱۴ درصد در شبکه توزیع هدر رفته است که در فرمول تبدیل تولید در ظرفیت در نظر گرفته شده است. به نقل از دفتر برنامه‌ریزی انرژی وزارت نیرو هزینه ایجاد یک کیلووات ظرفیت در یک نیروگاه متوسط برابر ۵۰۰ دلار است که با ترکیب محاسبات فوق نتیجه می‌شود که:
K_EL=190245200 (دلار بر میلیون بشکه معادل نفت خام)

محاسبه سرمایه‌گذاری مورد نیاز در بخش برق

جمعیت

در بخش جمعیتی مدل، جمعیت کل کشور را بصورت برون‌زا در نظر گرفته‌ایم که به هنگام پیش‌بینی، جمعیت را از معادله رشد زیر در هر سال بدست می‌آوریم:
N_t=N_t-1(1+r) (22)
که در آن N جمعیت کل کشور و r نرخ رشد جمعیت است.

نحوه رشد جمعیت در مدل

کالیبراسیون پارامترها، بررسی نتایج و تحلیل حساسیت مدل

کالیبراسیون پارامترها

همانطور که در فصل‌های گذشته بیان شده بود در تکنیک پویایی شناسی سیستمی چند روش جهت کالیبراسیون پارامترهای مدل وجود دارد.در این تحقیق چنین عمل کرده‌ایم که ابتدا قسمت‌هایی از مدل که مصرف‌ها را بیان می‌کنند با بهره گرفتن از روش OLS یک تخمین مقدماتی می‌زنیم تا حدود هر پارامتر برای ما روشن شود. پس از آن مدل را بصورت کلی اجرا می‌کنیم و با توجه به نتایج مدل و مقایسه آنها با رفتار تاریخی متغیرها، پارامترها را در حدود مقدار بدست آمده تغییر می‌دهیم تا نتایج مدل با رفتار تاریخی متغیرها به کمترین اختلاف برسد. برای این کار بارها و بارها مدل را اجرا کرده‌ایم و پارامترها را تغییر داده‌ایم تا اینکه به رفتار قابل قبول رسیده است.
پس از تعیین مقدار پارامترها، مدل را اجرا می‌کنیم و نتایج مدل را تا سال ١۴٠٠ بیان کرده و مورد بررسی قرار می‌دهیم. در پایان با اعمال سیاست‌های متفاوتی تحلیل حساسیت‌های مورد نظر را در بخش انرژی اعمال خواهیم کرد. نتایج کالیبراسیون در بیان ریاضی مدل آمده است.

بیان ریاضی مدل

پس از کالیبراسیون پارامترها، با بهره گرفتن از Equation level نرم‌افزار تمامی روابط و مقادیر نهایی مدل بصورت زیر قابل ارائه می‌باشند.
ECP(t) = ECP(t - dt) + (ECFLOW) * dt
INIT ECP = 0
ECFLOW = ELCONA*RPELA+ELCONI*RPELI+ELCONR*RPELR+GASCONS*RPGAS+OILCONS*RPOIL-ECP
ELCONA(t) = ELCONA(t - dt) + (ELCONAFLOW) * dt
INIT ELCONA = .15
ELCONAFLOW = c3+.12*DELAY(ELCONA,1)+0.036*RGDP/N-0.14*RPELA

خواص غذایی نوروزک
در دانه این گیاه پایا مواد مختلفی نظیر روغن، پروتئین، فیبر، رطوبت، خاکستر و اسیدهای چرب اندازه گیری و شناسایی شده است. مغز دانه آن حاوی ۵۰ تا ۵۶ درصد روغن و ۳۲ درصد پروتئین است که برای طباخی و خام خواری انسان مطلوب است. طباطبایی [۳۵] با بررسی اثرات آنتی‌اکسیدانی اسانس و عصاره گیاه نوروزک بیان میکند، به جای افزودنیهای شیمیایی برای نگهداری مواد غذایی میتوان از عصاره گیاه نوروزک استفاده نمود.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

جمع‌ آوری بذر نوروزک توسط ساکنین محلی و تغذیه از آن به عنوان آجیل نشان میدهد که ارزش غذایی این گونه برای ساکنین محلی شناخته شده است. پوست دانه نوروزک حاوی مواد موسیلاژی یا پلی ساکاریدی همراه با مقداری پکتین میباشد. پوشش موسیلاژی از ارزش غذایی بالایی برخوردار می‌باشد و در تهیه غذاهای کم انرژی و در صنایع غذایی و دارویی کاربرد فراوان دارد [۳۰].
مهم‌ترین کاربرد دانه در قدیم در منطقه کاهک سبزوار به عنوان افزودنی نان بوده است، چرا که اضافه کردن آن به آرد سبب بهبود طعم و ماندگاری نان نسبت به نان معمولی می‌شود. این ویژگی به موسیلاژ، پکتین و روغن دانه مربوط می‌شود. این مواد از بیات شدن نان جلوگیری میکند [۱۶].
رنگ و بوی این روغن طی چند ماه نگهداری در شرایط محیط تغییر نمی‌کند. اندیس پراکسید صفر چند ماه پس از استخراج روغن به دست آمده، نمایانگر مقاومت در برابر تندی و عوامل اکسید‌کننده است. مقایسه ویژگی این روغن با دانه سویا که به محض استخراج دارای پراکسید می‌باشد، بسیار جالب توجه است. در مجموع اندیس پراکسید بسیار پایین، مقدار کم اسیدهای چرب آزاد و وجود آنتی‌اکسیدان قوی در دانه سبب افزایش ماندگاری روغن دانه نوروزک نسبت به روغن دانه های دیگر می‌شود، از طرفی نیاز به افزودن رنگهای سنتزی ندارد، چون خود روغن دارای رنگ شفاف است [۳۳].
همچنین برخلاف روغنهای نباتی دیگر، در آزمایشهای فیتوشیمیایی هیچ نوع ماده سمی مانند قندهای نفخآور، گلیکوزیدهای سیانوژیک و آلکالوئیدها مشاهده نشده است. این در حالی است که سویا حاوی مواد نفاخ است و پنبهدانه دارای موادی است که سبب عقیم شدن دام و انسان میشود. میزان پروتئین در دانه کامل بیش از ۱۹ درصد و در مغز دانه حدود ۳۲ درصد گزارش شده است که این رقم از نظر کمی قابل ملاحظه است [۳۳].
پروتئین دانه نوروزک فاقد مواد نفخ‌زا آنتی‌پپسین، آنتی‌تریپسین و گلیکوزیدهای سیانوژن میباشد. به همین دلیل هزینه های استخراج و آمادهسازی پروتئین این دانه به مقدار زیادی کاهش مییابد. همچنین قرابت زیاد بین اسیدآمینه در دانه نوروزک و شیر وجود دارد، بنابراین می‌تواند در تهیه شیر خشک مورد استفاده قرار گیرد [۳۳].
ضریب هضم پروتئین دانه نوروزک بسیار بالا است. از مهم‌ترین فاکتورهای ارزیابی مربوط به پروتئینهای گیاهی در تغذیه انسان فاکتور ضریب هضم است که در پروتئین خام دانه نوروزک بیش از ۹۰ درصد میباشد. حال آنکه این ضریب در سویا کمتر از ۳۰٪ است. بنابراین می‌توان پروتئین خام این گیاه را بدون هیچگونه فرایندی در نغذیه انسان و تهیه فراوردههای گوشتی از قبیل سوسیس و کالباس استفاده نمود [۳۳].
تنوع ژنتیکی
تنوع آب و هوا و شرایط اکولوژیک مختلف، باعث تنوع و غنای گیاهان دارویی در سراسر ایران شده است. بررسی تنوع ژنتیکی در گیاهان از جنبه‌های مختلفی حائز اهمیت است. پیش شرط استفاده از ذخایر توارثی، شناسایی و مطالعه تنوع ژنتیکی صفات مختلف در آنهاست. کاهش تنوع ژنتیکی علاوه بر اینکه بازدهی برنامه اصلاحی را کاهش می‌دهد، باعث ایجاد یکنواختی ژنتیکی در مزارع و آسیب‌پذیری شدید محصولات کشاورزی، در برابر آفات و بیماریها و تنش‌های محیطی میگردد. خویشاوندان وحشی و بومی، یک منبع بالقوه و با ارزش از تنوع ژنتیکی هستند که اخیراً توجه به‌نژادگران به آن معطوف شده است [۱۲].
مهم‌ترین عیب استفاده از جمعیت‌های بومی گیاهان دارویی، ناهمگن بودن جمعیتها از نظر مورفولوژیک، فنولوژی و ترکیبات شیمیایی می‌باشد. در صورتی که بخواهیم یک گیاه دارویی جدید را وارد صنعت کنیم دو روش وجود دارد: روش اول استفاده از گیاهان در رویشگاه طبیعی، که در این روش در حد متناسب با پتانسیل تولید، بهره‌برداری از گیاهان موجود در رویشگاه انجام میگیرد. اما با توجه به ناهمگنی جمعیتهای گیاهی و حضور انواع تیپ‌های مختلف شیمیایی، باید با بررسی تنوع موجود در طبیعت و تهیه نقشه‌های پراکنش تیپهای شیمیایی، رویشگاههای واجد تیپ مورد نظر مشخص گردد [۵۵].
اما در این روش میزان تولید تیپ شیمیایی مورد نظر کم بوده و به صورت بلند مدت جوابگوی بازار نخواهد بود. به منظور بهره‌برداری پایدار و حفاظت از ذخایر ژنتیکی گونه های دارویی بایستی از روش دیگری استفاده شود. بنابراین این ضرورت احساس میشود که نسبت به اهلی سازی و وارد نمودن گونه های مذکور به سیستمهای کشاورزی اقدام نمایند [۵۵]. انتخاب بهترین تیپ شیمیایی در بین جمعیتهای طبیعی هر گونه از گیاهان دارویی، اولین، مهمترین و البته پرهزینهترین مرحله در طی روش دوم (اهلی سازی گیاهان) میباشد [۹۱].
اطلاعات درباره ساختار ژنتیکی جمعیتهای گیاهان دارویی کم است، ولی آگاهی از خصوصیات فنوتیپی و فیتوشیمیایی که خصوصاً در ارتباط بیواسطه با ساختار مذکور قرار دارند، سرعت انتخاب را افزایش داده و کارایی آن را بالا میبرد. تنوع زیاد در جمعیتهای وحشی گیاهان دارویی باعث شده است که انتخاب جمعیت یا تک بوته از میان این جمعیتها، پر استفادهترین روش اصلاحی در فرایند اهلی ساختن و زراعی کردن آنها باشد. در روش رایج، گیاهان از مناطق اکولوژیک متفاوت جمع آوری شده و از نظر ویژگیهای ژنتیکی (مورفولوژیک، مولکولی، سیتوژنتیک و فیتوشیمیایی)، کاملاً مورد بررسی قرار میگیرند. بهینه سازی تولید بر پایه این بررسی (انتخاب ژنوتیپ برتر) سنگینترین و پرهزینهترین مرحله است. به همین دلیل بهتر است که فرایند مذکور با همکاری کشت و صنعتها و بهطور تخصصی انجام گیرد [۹۵].
ضرورت حفظ ذخایر ژنتیکی
با توجه به افزایش جمعیت و به دنبال آن بالا رفتن نیازهای غذایی، دارویی، بهداشتی و … نقش گیاهان در برآورده کردن این نیازها بسیار حائز اهمیت است. در مواجهه با این نیازها حفظ و ذخیره منابع ژنتیکی گیاهی از سراسر جهان لازم و ضروری است. دخالت انسان در طبیعت، چرای بیرویه دام، از بین رفتن جنگلها و توسعه راه ها و شهرسازی دلیلی بر حذف این منابع ژنتیکی با ارزش از این کره خاکی است [۳۰].
امروزه مسئله حفاظت از گونه های دارویی و معطر به دلیل گرایش به گیاه درمانی و بازار رو به گسترش گیاهان دارویی مورد توجه زیادی قرار گرفته است. بررسی ها نشان میدهد هنوز بخش عظیمی از گونه های دارویی و معطر از طبیعت جمع آوری میشود که موجب تخریب بیرویه جمعیتهای وحشی این گیاهان شده است [۷۵].
طبق برآوردها ۳۴۰۰۰ گونه گیاهی یا ۸ درصد فلور گیاهی جهان در معرض خطر فرسایش و تخریب قرار دارند. مهمترین عواملی که باعث انقراض گونه های دارویی شدهاند از بین رفتن و تخریب رویشگاهها و تبدیل شدن رویشگاهها به زمینهای کشاورزی، سیستمهای مدرن کشاورزی، روش های ناپایدار برداشت و برداشت بیرویه و غیر کنترل شده میباشد [۷۵ و ۸۵].
البته همهی گونه های گیاهی و دارویی به یک نسبت در معرض انقراض قرار ندارند. در واقع گونه های دارویی که بیشتر مورد توجه بازار هستند، کلیه گونه های وحشی که نیازهای اکولوژیکی خاص و در نتیجه دارای پراکنش محدود هستند، سرعت تکثیر و رشد کندی دارند و اندامهای تولید مثلی آنها (گل، میوه و بذر) یا اندامهای مستقر کننده آنها مانند ریشه ها و ریزومها، مصرف دارویی داشته باشند، در اثر برداشت بیرویه بیشتر در معرض خطر انقراض میباشند [۶۹؛ ۷۶ و ۸۵].
خوشبختانه در چند دهه اخیر شاهد تلاشهای جدی از طرف سازمانهای بین المللی به منظور جلوگیری از انقراض گونه های گیاهی هستیم. از جمله عملکردهای انجام شده در زمینه نگهداری گونه های گیاهی، ایجاد بانکهای ژن گیاهی و نگهداری بذور گیاهان در شرایط مناسب برای میانمدت و یا زیر صفر برای مدتهای طولانیتر میباشد [۱]. در شرایط یاد شده، بذرها پس از مدتی قوه نامیه خود را از دست میدهند که برای جلوگیری از نابودی آنها، نیاز به بازکشت بذور میباشد.
در برخی از گونه ها، بویژه گونه های جنگلی، مدت زمان لازم برای تکمیل رشد رویشی و شروع بذردهی بسیار طولانی است. علاوه بر این برخی بذور قوه نامیه کمی دارند یا اینکه به سرعت قوه جوانه زنی خود را از دست میدهند. از دیگر فعالیتهای حفاظتی، ایجاد باغهای حفاظتی، ایجاد باغهای گیاهشناسی و مناطق حفاظت شده در عرصه های طبیعی میباشد [۳۰].
در اصلاح نباتات به طور عمده راه و روشهایی مورد نظر است که با به کار بستن آنها صفات مشخصی در گیاه تقویت میگردد یا محصولی با کیفیت و کمیت مطلوبتر به دست میآید. علاوه بر این ممکن است هدفهای دیگری نیز چون به دست آوردن گیاهان مقاوم در مقابل آفات و بیماریهای خاص، زودرس کردن محصول، انطباق دادن گیاه مورد کشت با مکانیزاسیون پیشرفته و هدفهای مشابه آن نیز مد نظر باشد [۲].
با توجه به این مطلب هدف از اصلاح گیاهان دارویی نیز افزایش کمیت و کیفیت آن دسته از مواد موثره در این گیاهان است که در صنایع دارویی، غذایی و عطر سازی اهمیت خاصی دارند. اما در این راه مراحل بسیاری وجود دارند که اولین و مهمترین آنها جمعآوری ذخایر ژنتیکی گیاه مورد نظر، حفظ و نگهداری کلکسیون تعیین خصوصیات و تنوع ژنتیکی نمونه های جمعآوری شده میباشد. بنابراین در حال حاضر نگهداری ذخایر توارثی و جلوگیری از فرسایش و انقراض این گونه ها به ویژه گونه های بومی، از اهمیت ویژهای برخوردار است [۴].
منابع ژنتیک گیاهی ایران، در سه ناحیه فیتوجغرافیایی به شرح زیر پراکنده شدهاند [۸۵] :
۱-ناحیه ایران و توران (Irano-turanian Region): این ناحیه شامل نواحی مرکزی، شرقی و غربی ایران است که اختلافات دمایی باعث شده که فلور متفاوتی را در خود جای دهد.
۲-ایالت اگزینو-هیرکانین (Euxino-Hyrcanin Province): این ایالت شامل دامنه شمالی کوههای البرز و منطقه خزری و جنگلهای ارسباران میباشد. رطوبت نسبتاً بالای هوا و دمای مناسب در زمستان، باعث شده است که تعداد زیادی از گونه های جنگلی را در خود جای دهد.
۳-ناحیه صحرای سیندیان (Saharo-Sindian Region): فلور زیر استوایی، شامل منطقه جنوب کشور که از نظر تعداد گونه بسیار فقیر میباشد.
ایران کشوری بزرگ با اقلیمهای متنوع و گوناگون است، این گوناگونی در شرایط آب و هوایی سبب به وجود آمدن محیطهای بسیار مناسب برای بیشتر گیاهان دارویی شده است. به طوری که میزان گونه های گیاهی موجود در ایران چندین برابر کل گونه های گیاهی موجود در اروپاست [۳۰].
گونه نوروزک یکی از گونه های بومی ایران است که دارای ارزش تغذیه ای، دارویی و اقتصادی فراوانی میباشد، اما به دلیل مقدار کم بذر سالم و همچنین شانس کم شکستن طبیعی پوست بذر و سبز شدن و استقرار گیاه در عرصه، احتمال تکثیر جنسی و گسترش آن بسیار ناچیز است. همچنین روش های ناپایدار بهرهبرداری توسط افراد بومی و محلی، چرای بیرویه توسط دام و تغذیه بذور توسط جوندگان و حشرات منجر به تخریب بخش وسیعی از رویشگاههای طبیعی این گیاه گردیده است. بنابراین کشت و اهلی کردن، نگهداری و توسعه ژرمپلاسم موجود و جلوگیری از نابودی آن، امری ضروری است [۳۰].
بررسی اثر تاریخ کاشت
عملکرد محصولات زراعی تحت تاثیر عوامل گوناگونی از جمله ژنوتیپ، تاریخ کاشت، رطوبت، حاصلخیزی خاک، دما و تشعشع قرار میگیرد. تاریخ کاشت به طرق مختلف از جمله تغییر در طول روز و درجه حرارت بر خصوصیات گیاه تاثیر میگذارد. کاشت محصول بایستی در زمانی انجام شود که گیاه به خوبی سبز شده، استقرار یافته و هر یک از مراحل رشد گیاه با شرایط محیطی مناسب خود همزمان باشد و تا حد امکان دوره رشد گیاه با شرایط نامساعد محیطی برخورد نداشته باشد. به این ترتیب تعیین تاریخ کاشت مناسب، مستلزم آگاهی کامل از ویژگیهای فیزیولوژیکی گیاه و همچنین تغییرات قابل پیشبینی محیط است [۲۳ و ۸۷].
نقش عوامل محیطی بر مواد موثره گیاهان دارویی
زمانی که گیاه در ابتدا با تغییرات محیطی خاص روبرو می‌شود، تغییراتی در رفتار فیزیولوژیک آن در جهت سازگاری به محیط جدید ایجاد می‌شود که این تغییرات معمولاً ناپایدارند ولی اگرشرایط محیطی مذکور در محل رویش گیاه پایدار شود، نسلهای بعدی در جهت سازگاری به محیط جدید انتخاب میشوند و این سازگاری به تدریج به صفات موروثی و قابل انتقال به نتاج تبدیل میشود [۵۹، ۶۰ و ۱۰۹]. علاوه بر این تحقیقات نشان داده است که شرایط جغرافیایی، مواد دارویی فعال گیاهان دارویی را از لحاظ کمی و کیفی، تحت تاثیر قرار می‌دهد. بر پایه تحقیقات انجام شده، عوامل محیطی محل رویش گیاهان دارویی در سه محور زیر بر آنها تاثیر میگذارد:

1. 1. تاثیر بر مقدار کل ماده موثره گیاهان دارویی

1. 1. تاثیر بر عناصر تشکیل دهنده مواد موثره

1. 1. تاثیر بر مقدار تولید وزن خشک گیاه

عوامل محیطی که تاثیر بسیار عمده ای بر کمیت و کیفیت مواد موثره گیاهان دارویی میگذارد عبارتند از نور، درجه حرارت، آبیاری و ارتفاع محل از سطح دریا که لازم است به دقت مورد بررسی قرار گیرند. به این خاطر، بسیاری از محققین تاثیر تنوع جغرافیایی بر گیاهان دارویی را از لحاظ تغییرات در سطوح مولکول DNA (ژنتیک) مطالعه نمودهاند. این برآوردها از تنوع ژنتیکی میتواند در طراحی برنامههای اصلاحی گیاهان دارویی و همچنین مدیریت و حفاظت از ژرمپلاسم آنها بهکار رود [۷].
کلروفیل
محتوای کلروفیل برگ گیاه یکی از فاکتورهای مهم در حفظ ظرفیت فتوسنتزی و تولید ماده خشک میباشد. واکنش محتوای کلروفیل برگ بسته به گونه گیاهی، ژنوتیپ و شرایط محیطی متفاوت است. بسیاری از فاکتورها به عنوان یک عامل محدود کننده در سنتز کلروفیل اختلال ایجاد میکنند و باعث کلروز در گیاه میشود [۴۲].
بررسی تنوع اسانس
در سالهای اخیر پژوهشهای گستردهای در مورد گیاهان دارویی انجام گرفته است، به طوری که امروزه داروهایی با منشا طبیعی بسیار مورد توجه هستند. نعناع از جمله این گیاهان دارویی است که به واسطه اثرات دارویی متعدد از قدیم توجه محققان را به خود جلب کرده است. مصرف این گیاه در اشکال مختلف دارویی، غذایی و بهداشتی سبب برتری این گیاه نسبت به سایر گیاهان دارویی شده است. از مصارف دارویی اسانس آن می توان به تسکین دردهای سندرم روده تحریکپذیر، ضدنفخ، تاثیر بر تنفس و درمان سیاه سرفه اشاره کرد [۵۱ و ۵۵].
گیاهان تیره نعناع طوری در کره زمین پراکنده شدهاند که در اغلب نواحی کره زمین یافت میشوند، ولی بیشترین انتشار آنها در منطقه مدیترانه است [۲۳ و ۵۵]. امروزه در کشورهای مختلف جهان بیش از هزار تن اسانس در سال از این گیاهان تهیه میشود، این امر اهمیت و توسعهی کشت آنها را در نقاط مختلف نشان میدهد [۲۴].
از آنجا که اثرات دارویی این گیاه به اسانس آن نسبت داده شده است هر عاملی که بر کیفیت و کمیت اسانس اثر گذار باشد مورد توجه قرار میگیرد. از جمله این عوامل تنشهای محیطی هستند که هنگامی رخ میدهند که پارامترهای مختلف در دامنهی مناسب برای گیاه نباشند. تاریخ کاشت از جمله عواملی است که با تاثیر بر روی پارامترهای متفاوت میتواند در ایجاد تنش نقش داشته باشد [۵].
آنتی‌اکسیدان
تاریخچه آنتی‌اکسیدان‌ها به قرن نوزدهم بر می‌گردد، زمانی که مشخص شد آنچه که تا آن زمان در مورد فساد لاستیک طبیعی می‌پنداشته اند اشتباه بوده است، در واقع مشخص شد که دلیل فساد این ماده فرایندهای بیولوژیکی نیست بلکه پراکسیداسیون میباشد. پژوهشهایی که بعد از این کشف در زمینه آنتی‌اکسیدانی یا آنتیاکسیژن صورت گرفت، به دو فاز مشخص که از لحاظ زمانی هم‌پوشانی دارند تقسیم می‌گردد [۴۸].

علاوه براین، مشخص شده که پلی فنولهای چای بطور انتخابی رشد کلستریدیا و بیفیدوباکتر روده بزرگ انسان را بترتیب مهار و تحریک میکنند (اوکیبو و جانجا، ۱۹۹۷). در یک مطالعه کوچک در ژاپن نشان داده شد تدارک کاتشین مخصوصاً از چای سبز (۵/۳۰ درصد اپی گالوکاتشین گالات) اثر مثبتی در بیماران آسایشگاه پیران دچار اختلال زیستی رودهای از طریق افزایش سطح لاکتوباسیل^[۶۶] و بیفیدوباکتر^[۶۷] وکاهش سطح Enterobacteriacea، Bacteroidaceae و Eubacteria داشت. سطوح متابولیتهای باکتریهای پاتوژن نیز کاهش یافت (گوتو و همکاران، ۱۹۹۸). چای توانایی تغییر در متابولیسم را ازطریق تعدیل رشد باکتریهای رودهای دارا میباشد. نوشیدن چای منجر به کاهش انتروباکترها که نقش مهمی در تولید آمونیاک، اسکاتول^[۶۸] و دیگر آمینها مضردارند میشود، علاوه براین اثر مفیدی روی افزایش سطح لاکتوباسیلها و بیفیدوباکترها داشته، که نقش مهمی در تولید اسیدهای آلی و کاهش pH دارند (ویس برگر، ۱۹۹۹؛ لاکنبرینک و همکاران، ۱۹۹۹).

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۵-۴- خواص ضد ویروس چای سبز
کاتشینهای موجود در چای سبز عامل بالقوه ضد ویروس و ضد پروتزا هستند. نتایج بدست آمده از گاتمن و ریو (۱۹۹۶) نشان داد که اپی گالوکاتشین گالات مانع از چسبیدن ویروس آنفولانزا A و B به سلولهای حیوانی کشت داده شده میشود. همچنین، اپی گالوکاتشین گالات فعالیت ضدویروسی برعلیه آنزیمهای ویروس HIV^[69] و برعلیه Rotaviruses و Anteroviruses در سلول کشت تهیه شده از میمون دارد (میتسچر و همکاران، ۱۹۹۷). اپی گالوکاتشین مانع از اتصال HIV به سلولهای T میشود (اولین گام در آلودگی به HIV). نانس و شیرر (۲۰۰۳) بیان نمودندکه اپی گالوکاتشین گالات از اتصال HIV به لنفوسیتهای CD₄(+) جلوگیری میکند که این یک گام تعیین کننده در آلودگی HIV میباشد. برای توسعه آلودگی، ویروس نیاز به ورود به داخل لنفوسیت CD₄(+) از طریق اتصال به مولکول CD₄ و بعد تکثیر درون سلولی دارد. اپی گالوکاتشین گالات میل شدیدی برای CD₄ داشته و از طریق باندکردنشان بطور مؤثری مانع از باند شدن با HIV میگردد. همچنین، نتایج ناکایاما و همکاران (۱۹۹۳) نشان داد که اپی گالوکاتشین گالات روی ویروس آنفولانزا اثر دارد. اپی گالوکاتشین گالات از طریق چسبیدن به ویروس، ویروسهای بلع کننده سلولهای MDCK را مهار مینماید. علاوه براین، عصاره استخراجی چای سبز اثر مهارکنندگی روی ترکیبات اسیدی کننده داخل سلولی نظیر اندوزمها^[۷۰] ولیزوزمها^[۷۱] داشته، که این منتج به مهار رشد ویروسهای آنفولانزا در کشت سلولی میگردد (ایمانیشی و همکاران، ۲۰۰۲).
۲-۵-۵- اثر چای سبز در کاهش سطح کلسترول پلاسما
مطالعات صورت گرفته روی حیوانات بطور واضحی نشان داد که چای سبز یا کاتشینهایشان سطح کلسترول خون در رتها (موراماتسو همکاران، ۱۹۸۶؛ یانگ و همکاران، ۱۹۹۷) و موشها (سوزوکی و همکاران، ۱۹۹۸) و همسترها (چان و همکاران، ۱۹۹۹) تغذیه شده با کلسترول و نیز سطح تری گلیسیرید پلاسما را در همسترهای تغذیه شده با جیره حاوی چربی بالا (چان و همکاران، ۱۹۹۹) و رتهای تغذیه شده با یک جیره حاوی فروکتوز بالا کاهش میدهند (یانگ و همکاران، ۲۰۰۱).
بیسواس و واکیتا (۲۰۰۱) با بهره گرفتن از سطوح ۵/۰، ۷۵/۰، ۱ و ۵/۱ درصد پودر چای سبز گزارش نمودند که سطوح مختلف چای سبز در جیره جوجههای گوشتی به طورمعنیداری کلسترول سرم خون و کلسترول و چربی کبدی را کاهش میدهد. به نظر میرسد که کاهش جذب اسیدهای صفراوی منجر به کاهش کلسترول کبد و کلسترول سرم خون در جوجههای گوشتی تغذیه شده با پودر چای سبز میگردد (بیسواس و واکیتا، ۲۰۰۱). فیبر بالای چای در حیوانات سطح کلسترول را از طریق کاهش جذب سطحی اسیدهای صفراوی و انواع لیپیدها به خود کاهش میدهد (اوانس و همکاران، ۱۹۹۲).
بدلیل جذب ناچیز و قابلیت دسترسی بیشتر کاتشینهای چای سبز در مجرای روده، این احتمال وجود دارد که اثر چای سبز و کاتشین روی کاهش لیپید بطور غیرمستقیم بیشتر متأثر از فرآیندهای رودهای درگیر در هضم و جذب چربیها میباشد (ایکدا و همکاران، ۲۰۰۳؛ لفست و همکاران؛ ۲۰۰۲). بطوریکه جیوهل و همکاران (۲۰۰۰) گزارش نمودند، چای سبز به طور معنیداری از فعالیت لیپاز پانکراس و معده جلوگیری مینماید. بیان شده کاتشینهای چای سبز (مخصوصاً اپی گالوکاتشین گالات) در سطوح مؤثر بطور برجستهای خصوصیات فیزیکوشیمیایی امولسیون لیپید را توسط افزایش اندازه ذرات و کاهش مساحت سطحی تغییر میدهد (شی شی کورا و همکاران، ۲۰۰۶). کاهش فعالیت لیپاز پانکراس همراه با افزایش اندازه قطر امولسیون و کاهش مساحت سطحی میزان هیدرولیز چربی را آرام میکند(آرماند و همکاران، ۱۹۹۹).
شواهد شایان توجه از مطالعات روی سلول و حیوان نشان داد که فسفولیپازA₂ پانکراس (PLA₂) برای سهولت هضم وجذب لیپیدها مهم است. مطالعات سیستمهای آزمایشگاهی و سلولهای رودهای نشان داد که هیدرولیز فسفاتیدیل کولین توسط PLA₂ پانکراس برای جذب مؤثر اسیدهای چرب، کلسترول و دیگر لیپیدهای هیدروفوبیک لازم است (بورگ استرفم و همکاران، ۱۹۸۰؛ هومن و همکاران، ۱۹۹۸). اپی گالوکاتشین گالات از طریق مهار فعالیت PLA₂ پانکراس در فرایند هیدرولیز رودهای فسفاتیدیل کولین اختلال ایجاد نموده وسبب تشدید کاهش جذب لیپیدها میشود (لاین و همکاران، ۱۹۹۸). علاوه براین، کاربرد ۴-۱ درصد چای سبز بصورت آشامیدنی در رتهای تغذیه شده با جیره حاوی ۱ درصد کلسترول اثر معنیداری روی فعالیت آنزیمهای کبدی متابولیزم کننده لیپید (کلسترول ۷ آلفا-هیدروکسیلاز، ۳-هیدروکسی-۳-متیل گلوتاریل-کوانزیم آ ردوکتاز) و سنتز اسیدهای چرب نداشت، اگرچه به طور مشخصی دفع مدفوعی کلسترول و اسیدهای صفراوی را افزایش داد (یانگ و همکاران، ۲۰۰۰). این یافتهها با دیگر مشاهدات مبنی بر افزایش دفع مدفوعی چربی و کلسترول و کاهش جذب رودهای لیپیدها توسط کاتشنهای چای سبز، بویژه اپی گالوکاتشین گالات نامتناقض بود (موراماتسو و همکاران، ۱۹۸۶؛ چان و همکاران، ۱۹۹۹؛ ریدراستروف و همکاران، ۲۰۰۳). همچنین، کاتشینهای چای سبز در فرایند میسل سازی و محلولیت میسلی لیپیدها که برای تجزیه چربیها و دریافت لیپیدهای هیدرولیز شده توسط انتروسایتها لازم است تداخل ایجاد میکند (جیوهل و همکاران، ۲۰۰۰؛ ایکدا و همکاران، ۲۰۰۵).
درمطالعه صورت گرفته روی رتها، تری گلیسیرید،کلسترول تام و -LDLکلسترول کاهش (یانگ و کو، ۱۹۹۷) و سوپر اکسید دسموتاز^[۷۲] (SOD) سرم وگلوتاتیون اس-ترانسفراز^[۷۳] (GST) و کاتالاز کبدی افزایش یافت ( لاین و همکاران، ۱۹۹۸).
کاتشینهای چای بطور مؤثری جذب کلسترول از روده را کاهش، محلولیت کلسترول راکم و دفع مدفوعی کلسترول و کل لیپیدها را افزایش میدهند (تیجبرگ و همکاران، ۱۹۹۷).
ترکیب شیمیایی فنولیک موجود در تانیک اسید نقش مهمی در کاتابولیسم کلسترول در کبد بازی میکند (یوگارانی و همکاران، ۱۹۹۲). تبدیل کلسترول به اسیدهای صفراوی منحصراً در کبد اتفاق میافتد، که این نشان دهنده مسیر اصلی حذف کلسترول از بدن میباشد (بیسواس و واکیتا، ۲۰۰۱).
پانجا و همکاران (۲۰۰۵) با اضافه کردن سطوح ۱ و ۵/۱ درصد پودر چای سبز به این نتیجه رسیدند که استفاده از این سطوح سبب کاهش در میزان کلسترول گوشت ران میشود.
نتایج کانکو وهمکاران (۲۰۰۵) نشان داد که استفاده از ۵/۲ درصد پودر چای سبز ژاپنی در جیره جوجههای گوشتی از سن ۳ تا ۸ هفتگی اثر معنیداری روی پروفیل سرم جوجهها ندارد.
۲-۵-۶- اثر چای سبز بر وزن اندامهای گوارشی و خصوصیات لاشه
نتایج بدست آمده از بیسواس و واکیتا (۲۰۰۱) با بهره گرفتن از سطوح ۵/۰، ۷۵/۰، ۱ و ۵/۱ درصد پودر چای سبز نشان داد که استفاده از سطوح ۱ و ۵/۱ درصد پودر چای سبز وزن لاشه بدون امعاء واحشاء^[۷۴]، درصد لاشه^[۷۵] و درصد کل قسمتهای خوراکی^[۷۶] را کاهش میدهد، اما نسبت امعاء و احشاء^[۷۷] در تمامی گروه های آزمایشی تفاوت قابل ملاحضهای نداشت. علاوه براین، درصد گوشت ران^[۷۸] درسطح ۵/۱ درصد پودر چای سبز افزایش و درصد گوشت بال^[۷۹] در تمام گروه های تغذیه شده با پودر چای سبز کاهش نشان داد. همچنین، درصد گوشت کل^[۸۰] و درصد ماده خشک، چربی خام و پروتئین خام گوشت سینه در بین گروه های آزمایشی تفاوت معنیداری نداشت. هرچند، به طور عددی در گروه های که پودر چای سبز دریافت کرده بودند میزان چربی و پروتئین گوشت نسبت به گروه شاهد کاهش و افزایش یافته بود. وزن نسبی چربی محوطه شکمی^[۸۱] در پاسخ به جیرههای حاوی سطوح بالای پودر چای سبز کاهش داشت. مطالعات اوانس و همکاران (۱۹۹۲) نشان داد که سطح بالای کاتشین در چای سبز اثر مهارکنندگی روی جذب لیپیدها دارد. که این از تجمع بیش از اندازه لیپید در کبد و دیگر بافتها جلوگیری میکند.
کاهش چربی لاشه می تواند مربوط به اثر مهاری پودر چای سبز روی خوراک مصرفی باشد، که این سبب کاهش لیپوژنسیس کبدی (تشکیل چربی) و تجمع چربی در بافت چربی و ماهیچه ای میشود (سادون و لکلرک، ۱۹۸۳).
در مطالعه پانجا (۲۰۰۵) با بهره گرفتن از سطوح ۵/۰، ۱، ۵/۱ و ۲ درصد پودر چای سبز درجیره جوجههای گوشتی تفاوت معنیداری در میان گروه های آزمایشی از لحاظ درصد لاشه و درصد چربی محوطه شکمی مشاهده نشد. در آزمایش رحمانی و همکاران (۲۰۰۸) استفاده از پودر برگ سبز چای کاهش چربی حفره شکمی و بزرگ شدن لوزلمعده را به دنبال داشت، ولی بر راندمان لاشه بی تأثیر بود. در این ارتباط به نظر میرسد جیرههای حاوی سطوح بالای برگ سبز چای به دلیل بالا بودن سطح فیبر و همچنین برخی مواد ضد تغذیه ای در آنها قادر به تأمین برخی مواد مغذی از جمله انرژی برای رشد یا ذخیره چربی نبودند. یکی از علل افزایش شدید فعالیت ترشحی و به دنبال آن افزایش اندازه لوزالمعده می تواند غیر فعال شدن آنزیمهای گوارشی مترشحه از این بافت توسط مواد ضدتغذیهای موجود در برگ سبز چای از جمله ترکیبات فنلی باشد (رحمانی و همکاران، ۲۰۰۸).
نتایج توماس و همکاران (۲۰۰۷) نشان داد که استفاده از سطوح ۵/۰ و ۱ درصد چای سبز در جیره جوجههای گوشتی در سنین ۱ تا ۲۱ روزگی اثری روی وزن نسبی ارگانهای گوارشی و دستگاه رودهای نداشت، اما طول روده در پرندگان تغذیه شده با سطح ۵/۰ درصد چای سبز بطور معنیداری کاهش نشان داد.
کانکو وهمکاران (۲۰۰۵) نیز نشان دادند که استفاده از ۵/۲ درصد پودر چای سبز ژاپنی در جیره جوجههای گوشتی از سن ۳ تا ۸ هفتگی وزن لاشه و وزن چربی محوطه شکمی را نسبت به گروه شاهد کاهش می دهد.
۲-۵-۷- اثر چای سبز بر عملکرد طیور
کانکو وهمکاران (۲۰۰۵) در آزمایشی که سطح ۵/۲ درصد پودر چای سبز را بر عملکرد جوجههای گوشتی از سن ۳ تا ۸ هفتگی مورد بررسی قرار دادند، متوجه شدند که استفاده از سطح ۵/۲ درصد چای سبز، باعث کاهش معنیدار وزن بدن و خوراک مصرفی در مقایسه با تیمار شاهد میگردد. پانجا (۲۰۰۵) بیان نمود که استفاده از سطوح مختلف چای سبز (۵/۰، ۱، ۵/۱ و ۲ درصد) در جیره جوجههای گوشتی اثر معنی داری بر مصرف خوراک، افزایش وزن، ضریب تبدیل، ابقا نیتروژن و انرژی مصرفی نداشت.
علاوه براین، مطالعات رحمانی و همکاران (۲۰۰۸) نشان داد که پودر سبز چای به طور معنیداری باعث کاهش وزن بدن، خوراک مصرفی، اضافه وزن روزانه و افزایش ضریب تبدیل غذایی جوجهها در کل دوره میگردد. برعکس توماس و همکاران (۲۰۰۷) گزارش نمودند جیرههای آزمایشی مکمل شده با چای سبز به طور معنیداری مصرف خوراک ۷ و ۲۱ روزگی را کاهش و ضریب تبدیل ۷ و ۱۴ روزگی را بهبود میدهد.
مطالعات صورت گرفته توسط پانجا (۲۰۰۵) نشان داد وقتی مرغهای تخمگذار سویه Isa brown به مدت ۱۰ هفته (از ۲۶ تا۳۵ هفتگی) با جیره حاوی چای چینی تغذیه گردیدند، مصرف خوراک، تولید تخم مرغ، وزن تخم مرغ و حجم تخم مرغ به طور منفی تحت تأثیر قرار گرفت. زیرا تانن موجود در برگهای چای با پروتئین جیرهای باند شده و قابلیت هضم و متابولیسم پروتئین را کاهش میدهد(تانیت، ۲۰۰۲؛ نیتیا، ۱۹۹۴).
کوجیما و یوشیدا (۲۰۰۸) با بهره گرفتن از سطوح مختلف چای سبز (۰، ۱، ۵، ۱۰ درصد) به مدت ۲۱ روز در جیره غذایی مرغهای تخمگذار (در مرحله آخر تخمگذاری) گزارش کردند که تفاوت معنیداری بین گروه شاهد و سطح ۱ درصد از لحاظ میزان تولید تخم مرغ، وزن تخم مرغ^[۸۲]، حجم تخم مرغ^[۸۳]، خوراک مصرفی، ضریب تبدیل^[۸۴] وجود نداشت. علاوه براین، بین گروه های آزمایشی تغذیه شده با سطوح ۵ و ۱۰ درصد نیز تفاوتی مشاهده نگردید. هرچند، بین گروه های آزمایشی شاهد و سطح ۱ درصد چای سبز در مقایسه با گروه های آزمایشی تغذیه شده با سطوح ۵ و ۱۰ درصد چای سبز تفاوت معنیدار وجود داشت.
یامان و همکاران (۱۹۹۹) نیز کاهش در مصرف خوراک در جیرههای غنی شده با عصاره چای سبز گزارش نمودند.کانکو و همکاران (۲۰۰۱) کاهش معنی دار وزن بدن نسبت به گروه شاهد در جوجههای تغذیه شده باجیرههای غنی شده با ۵/۲ و ۵ درصد چای سبز بعد از ۱۰ هفته گزارش کردند. علاوه براین، نتایج بدست آمده از مظالعات کانکو و همکاران (۲۰۰۰) با بهره گرفتن از عصاره چای سبز با نتایج بالا نامتناقض بود.
با توجه به بالا بودن میزان فیبر خام برگ چای (۵/۱۵ درصد) به نظر میرسد یکی از عوامل مؤثر بر این روند، حجیم بودن جیرههای غذایی حاوی این ماده و به دنبال آن کاهش مصرف غذا و میزان اضافه وزن روزانه باشد (رحمانی و همکاران، ۲۰۰۸). علاوه براین، بالا بودن غلظت پلی فنولهای (گراهام، ۲۰۰۰) موجود در برگ چای از جمله تانن (حدوداً ۸/۹ درصد) میتواند تأثیر منفی بر مصرف خوراک، به واسطه تشکیل پیوند با مواد مغذی مختلف بخصوص پروتئینها و آنزیمهای گوارشی مؤثر بر آنها داشته باشد و قابلت هضم و دسترسی این مواد را برای حیوان کاهش دهد (بیسواس و واکیتا، ۲۰۰۱).
بطورکلی، پلی فنولهای چای به واسطه تشکیل کمپلکسهای گوناگون نقش مهمی در ته نشین شدن پروتئینها و مهارآنزیمها بازی میکنند. (کارتریونا و همکاران، ۱۹۹۸؛ شی و همکاران ۱۹۹۴). مشخص شده که بیشتر، پلی فنولها از جمله تانیک اسید^[۸۵]، گالوتانین^[۸۶]، کاتشین^[۸۷]، پروآنتوسیانید^[۸۸] توانایی ایجاد واکنش با پروتئینها را دارند، که این منتج به ته نشین شدن پروتئین میگردد. این مواد به واسطه ایجاد کمپلکسهای قوی منجر به تغییر در شکل مولکولی آنزیمها و کاهش فعالیت کاتالیتیکی^[۸۹] آنها میشوند (هی و همکاران، ۲۰۰۶).
مشخص شده است که چندین آنزیم نظیر تریپسیناز^[۹۰]، پروکسیداز^[۹۱]، تریپسین^[۹۲] (هانگ و همکاران، ۲۰۰۴)، دکربوکسیلاز^[۹۳] (برتولدای و همکاران، ۲۰۰۱)، اسکولین اپوکسیداز^[۹۴] (ابی و همکاران، ۲۰۰۰) و ریبونوکلاز^[۹۵] (قوش و همکاران، ۲۰۰۴) توسط پلی فنولهای چای دناتوره میشوند. بنابراین به نظر میرسد که پلی فنولهای چای با آنزیمهای هضمی باند شده و آنها را ته نشین میکنند. مصرف بیش از اندازه پلی فنولهای چای سبب کاهش در قابلیت هضم خوراک میشود (هی و همکاران، ۲۰۰۶).
در آزمایش که توسط هی و همکاران (۲۰۰۶) صورت گرفت، توان باندکنندگی پلی فنولهای چای (غلظت ۰۵/۰ میلی گرم در هر میلی لیتر) در شرایط آزمایشگاهی با آنزیمهای مشخص (آلفا-آمیلاز، پپسین، تریپسین و لیپاز) مورد بررسی قرار گرفت. در این آزمایش نسبت مهارکنندگی آلفا-آمیلاز، پپسین، تریپسین و لیپاز بترتیب ۶۱، ۳۲، ۳۸، ۵۴ درصد بود. این اثر مهارکنندگی توسط افزایش در غلظت پلی فنول تشدید میشود. بنابراین، این ترکیبات سبب کاهش در قابلیت هضم کربوهیدراتها، پروتئینها و لیپیدها میگردند. آنزیمها میانجیگر واکنشهای هیدرولیز در دستگاه گوارش میباشند. بنابراین ممکن است پلی فنولهای چای بعنوان یک فاکتور ضد تغذیه ای عمل کند.
به نظر میرسد مکانیسم اصلی در ایجاد پیوند بین پلی فنولهای چای و پروتئین اثرات متقابل غیر کووالانت باشد (دروستی، ۲۰۰۰؛ سیبرت و همکاران،۱۹۹۶). پلی فنولهای چای حاوی گروه های هیدروکسیل^[۹۶] و گروه های گالویل^[۹۷] در ساختار مولکولیشان میباشند. گروه های پلی فنولیک میتوانند پیوند هیدروژنی با گروه های قطبی (آمید، گوانیدین، پپتید، آمین و کربوکسی) پروتئین ایجاد کنند. ترکیب و مقدار گروه های قطبی پروتئین آنزیم، روی شکلگیری و قدرت پیوند بین پلی فنولهای چای و آنزیمها تأثیر دارد.
گروه های گالویل موجود در پلی فنولهای چای خاصت هیدروفوبیکی^[۹۸] دارند (هی و همکاران، ۲۰۰۶a). چندین آمینو اسید هیدروفوبیک در پروتئین آنزیمها شناخته شده، که عبارت ازپرولین، فنیلآمین، تیروزین هستند، که بنظر میرسد پلی فنولهای چای پیوند محکمی از طریق ارتباط هیدروفوبیکی ایجاد میکنند. وقوع پیوند هیدروژنی و ارتباط هیدروفوبیک، شکل مولکولی آنزیم را تغییر میدهد، و منتج به اثر شدید روی فعالیت آنزیم میشود. بنابراین، میتوان نتیجه گرفت که پلی فنولهای چای بعنوان یک فاکتور ضدتغذیهای عمل میکنند. اثرات مهار کنندگی پلی فنولها روی آنزیمهای هضمی، ممکن است ناشی از اثرات اشتراکی ارتباط هیدروفوبیکی یا پیوند هیدروژنی در شکلگیری کمپلکس پلی فنولهای چای و آنزیم باشد(هی و همکاران، ۲۰۰۶b).
مطالعات نشان داده که اپی گالوکاتشین گالات متابولیسم را بالا برده و به سوزاندن چربی کمک میکند. دالو و همکاران (۱۹۹۹) نشان دادند که میزان متابولیسم در حالت استراحت^[۹۹] در انسان پس از مصرف ۹۰ میلیگرم اپی گالوکاتشین گالات (سه بار در روز) ۴ درصد افزایش مییابد. وسترترپ-پلانتنگا و همکاران (۲۰۰۵) نتیجه گرفتند که مصرف دائم مقادیر کمی از کافئین (کافئین چای سبز) کاهش وزن را از طریق ترموژنسیس^[۱۰۰] و اکسیداسیون چربی ها بهبود میدهد. در مطالعات حیوانی اپی گالوکاتشین گالات کاهش ۲۱ درصدی وزن بدن رتها را در پی داشت. در این آزمایش رتهای تزریق شده با اپی گالوکاتشین گالات اشتهایشان را از دست داده بودند و چند روز پس از تزریق روزانه مصرف خوراک آنها به کمتر از ۶۰ درصد حالت طبیعی رسید. همچنین، اپی گالوکاتشین گالات سبب بی حس شدن رسپتورهای لپتین^[۱۰۱] در مطالعات حیوانی گردید (یانگ-هسی، ۲۰۰۰). لپتین پروتئینی با وزن مولکولی ۱۶ کیلو دالتون و ۱۶۷ اسیدآمینه بوده، که از بافت چربی ترشح میشود. لپتین از طریق دو نوع رسپتور در بدن عمل میکند. یک نوع رسپتور بلند که در بخشهایی از مغز و هیپو تالاموس وجود دارد. این نوع رسپتورها از خانواده سیتوکینهای نوع یک است و با فعال شدن این رسپتورها توسط هورمون لپتین باعث مهار اشتها و افزایش متابولیسم بدن از طریق اثر روی هورمونهای تیروئیدی و آدرنال میشود (دیلون و همکاران، ۲۰۰۱؛ ال-هاسچیمی وهمکاران ۲۰۰۰).
فرم دوم رسپتورهای لپیتین در بافتهای محیطی مانند ماهیچهها، چربی، کبد و روده وجود دارد و با فعال شدن آنها اثرات متابولیسمی زیادی در رابطه با تنظیم انرژی و وزن بدن در بافتها اعمال میکنند (ال-هاسچیمی وهمکاران ۲۰۰۰٫؛ کوریا و همکاران، ۲۰۰۲).
۲-۵-۸- اثر چای سبز روی کیفیت تخم مرغ
مطالعات صورت گرفته توسط کوجیما و یوشیدا (۲۰۰۸) با بهره گرفتن از سطوح مختلف چای سبز (۰، ۱، ۵ و ۱۰ درصد) در جیره طیور تخمگذار نشان دادند که استحکام پوسته تخم مرغ در بین گروه های آزمایشی تفاوت معنیدار نداشت، اما یک رابطه معکوس بین استحکام پوسته و مقدار چای سبز در جیره مشاهده گردید. ضخامت پوسته تخم مرغ متناسب با افزایش چای سبز در جیره کاهش یافت، که این وضعیت در گروه ۱۰ درصد چای سبز وخیمتر بود. این نتایج با آزمایشات آنگن بایر و همکاران (۲۰۰۵) که اثبات نمودند متناسب با افزایش پودر چای سبز در جیره پوسته تخم مرغ تولید شده سستتر و نازکتر میشود نامتناقض بود. علاوه براین، رنگ پوسته تخم مرغ، در گروه ۵ درصد، نسبت به گروه شاهد مقدار روشنایی و قرمزی کمتری داشت. مقدار واحد هاو^[۱۰۲] نیز در پرندگان تغذیه شده با ۵ و ۱۰ درصد چای سبز نسبت به گروه ۱ درصد کمتر بود و همچنین هیچ گونه همبستگی بین نسبت چای سبز در جیره و رنگ زرده^[۱۰۳] مشاهد نگردید.
نتایج بدست آمده ازمطالعات پانجا (۲۰۰۵) نشان دادکه گروه های آزمایشی تغذیه شده با سطوح مختلف چای سبز به لحاظ ارتفاع آلبومین، ضخامت پوسته و وزن پوسته از تفاوت معنی داری برخوردار بودند (درسطح ۲ درصد). اما واحد هاو، رنگ زرده، رنگ پوسته، وزن زرده و آلبومین^[۱۰۴] در بین گروه های آزمایشی معنیدار نبود. در آزمایشی دیگری که توسط پانجا و همکاران (۲۰۰۵) به انجام رسید، استفاده از سطوح مختلف چای سبز (۵/۰، ۱، ۵/۱، ۲ درصد) در جیره مرغهای تخمگذار سبب کاهش میزان کلسترول زرده گردید، که این اثر در سطح ۱ تا ۲ درصد معنیدار بود.

فصل ۳
مواد و روشها
۳-۱- مکان و زمان آزمایش
برای بررسی اثرات چای سبز و کامبوچا و مقایسه آن با آنتی بیوتیک، پروبیوتیک و پری بیوتیک بر عملکرد جوجه های گوشتی، آزمایشی به مدت ۴۲ روز با بهره گرفتن از ۲۴۰ قطعه جوجه یک روزه گوشتی واریته “راس” انجام شد. این آزمایش در سالن مرغداری تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید باهنر کرمان انجام شد.
۳-۲- آماده سازی سالن
ابتدا سالن از بقایای بستر و غبار باقی مانده از دوره قبل تمیز شد. سپس کف و دیوارهای سالنها با فشار آب و شوینده شستشو داده شد. پن بندی به تعداد ۲۴ پن در ابعاد۱۳۰×۱۳۰ سانتیمتر مربع در داخل سالن طراحی گردید. کلیه ملزومات داخل سالن (آبخوری، دانخوری و پنها) شستشو و با مواد ضد عفونی کننده ضد عفونی شد. هواکش سالن ها سرویس شد و بخاری دو روز قبل از جوجه ریزی برای رسیدن دمای سالن به حد مطلوب روشن شد.
۳-۳- مدیریت پرورش پیش از ورود جوجهها، دمای سالن به ۳۲ درجه ‌سانتیگراد رسانده شد. بعد از وزن کشی و تقسیمبندی جوجهها به داخل پنها، ابتدا آب و سپس جیرههای آزمایشی بطور آزاد، در دسترس آنها قرار داده شد.
۳-۴- ترکیب جیره
جیره پایه بر اساس احتیاجات مواد مغذی توصیه شده توسط انجمن ملی تحقیقات ^[۱۰۵] (۱۹۹۴) تنظیم شد. ترکیب و آنالیز خوراک مورد استفاده در این آزمایش در جدول ۳-۱ نشان داده شده است.
جدول۳-۱- ترکیب و اجزای جیرههای پایه مورد استفاده در سنین ۰ تا۲۱ و ۲۱ تا۴۲ روزگی جوجههای گوشتی مورد آزمایش (برحسب درصد)

اصولاً هر دانشجویی به­ ویژه در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری، برای خاتمه­ی کار خود، لازم است اثری تحقیقی را تهیه و تحویل نماید. این اثر در واقع عصاره و چکیده­ی فعالیت­های آموزشی و پژوهشی او محسوب می­ شود. پایان نامه به معنای تأیید پایانی کار تحصیلی یک دانشجو است و نشانگر فعالیت­های منسجم او به حساب می ­آید که با راهنمایی و ارشاد استاد راهنما و استادان مشاور آن را به پایان می‌رساند. نباید چنین تصور شود که پایان نامه همانند همه درس­های دیگر جنبه­ تمرینی دارد.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در نگارش پایان‌نامه و یا رساله با توجه به این که مدت قابل­توجهی وقت صرف می­ شود و برحسب این که ارزش پایان‌نامه­ی دوره­ کارشناسی ارشد و یا دکتری باشد بیش از یک یا چند واحد درسی است چنین تصوری درست نیست. در بعضی کشورها تا ۱۲ واحد نیز برای پایان نامه­ کارشناسی ارشد منظور می­ شود (دانشگاه کلمبیا، ۱۹۹۲). همچنین تعداد واحدها در دوره­ دکتری بیش از ۲۰ واحد است. با توجه به این مسئله در تعریف دو واژه­ی پایان نامه و رساله اگرچه در بسیاری از موارد مترادف گرفته می­شوند، اما برخی برای آن­ها تمایزهایی قائل می­شوندو معتقدند که اولی برای پایان نامه­ های دوره­ کارشناسی ارشد و دومی برای پایان نامه­ های دوره­ دکتری است(موچ و پارک، ۲۰۰۳).
۲-۲-۱۲) اهداف پایان نامه و رساله
در این که اهداف عمومی پایان نامه و رساله­نویسی چیست، نظرهای مختلفی ابراز شده است. بعضی‌ها آن را صرفاً یک کار پژوهشی و تحقیقی می­دانند. عده­ای آن را رقابت پژوهشی می­نامند. برخی نیز آن را مشارکت در دانش بشری به حساب می­آورند. البته شاید همه این مفاهیم مورد نظر باشد ولی با توجه به نوع دانشکده فرق کند. این تلقی عمدتاً یک تلقی فردی است تا جمعی(موچ و پارک، ۲۰۰۳).
پایان‌نامه و رساله باید راه را نشان دهد، ذهن دانشجو را در مسیر مسائل اجتماعی به حرکت درآورد و او را برای آینده‌ای بهتر آماده سازد. البته این بدان معنا نیست که پایان نامه­ ها صرفاً باید مسائل کاربردی را مدنظر داشته باشند و از مسائل نظری غافل شوند، بلکه بدین معناست که به خاطر فراوانی مسائل کاربردی، درگیرشدن در این گونه موضوعات هم برای دانشجو جاذبه­ی بیشتری دارد و هم خود او می‌تواند ثمره­ی فعالیت­های خود را به زودی مشاهده کند که این امر نیز می ­تواند موجب تشویق دیگران در زمینه‌های پژوهشی گردد. شاید عمدتاً تحقیقات کاربردی برای پایان‌نامه‌های دوره­ کارشناسی ارشد و تحقیقات نظری در سطح دکتری مناسب­تر باشد، اگرچه این امر کلیت ندارد و برحسب مورد و در موضوعات مختلف می ­تواند فرق کند.
۲-۲-۱۳) ویژگی‌های یک پایان نامه­ خوب
یک پایان‌نامه­ی خوب، پایان‌نامه‌ای است که در تهیه­ آن به همه ظرایف و نکات ریز و درشت عنایت شده باشد. رعایت همه نکات در انواع پایان‌نامه‌ها ممکن است با هم فرق کند، اما توجه و هوشیاری دانشجو می‌تواند به او کمک کند تا جلوی بسیاری از ایرادهایی که ممکن است توسط استاد راهنما، استادان مشاور و یا اعضای کمیته­ی تحصیلات تکمیلی، گروه و یا دانشکده گرفته شود را بگیرد. جدول ۲-۱، مجموعه­ مسائلی است که در نگارش پایان نامه و یا رساله باید از آغاز تا انجام مدنظر باشند و دانشجو همواره کار خویش را با آن­ها مطابقت و ارزیابی نماید تا نکته­ای فراموش نشده باشد(موچ و پارک، ۲۰۰۳).
جدول ۲-۱) مواد اداری و فنی لحاظ شده در مقررات تدوین پایان نامه و یا رساله به ترتیب الفبایی

۱ – ۱۰ تعاریف
۱ – ۱۰- ۱ وجه تسمیه کتیبه
حبیب ­الله فضایلی در کتاب تعلیم خط، به­نقل از مجمع­البحرین درباره معنی لغوی کتیبه گفته است: «کتیبه را لغت­نامه­ ها به­دسته­ای از سپاه و لشکر یارمه­ی اسبان معنی کرده ­اند.» (فضایلی، ۱۳۶۲ ب: ۱۳۰) و در ادامه توضیح می­دهد که وقتی­کتیبه­ای را نگاه می­کنیم­کلمات آن مانند سواره نظام در حال رژه، دیده می­ شود. استفاده از کلمات افراشته با حرکات مختلف می ­تواند تداعی­کننده سرهای شمشیر، نیزه­ها و پرچم­ها باشد و نیز به­این نکته اشاره شده است که معنای دیگر کتیبه به­نقل از تذکره­­نامه­ ها به­روش فارسی، «کتابه» نیز بیان شده است، که مشخصه خطوط درشت و جلی است که از روی کاغذ به­کاشی منتقل شده و بر سردر، دیوارها، ضریح و درب­ها و محراب­های مساجد، اماکن متبرکه و بناهای مهم قرار گرفته و نصب می­گردد. (­همان­: ۱۳۰) درباره معنای لغوی کتیبه آورده شده است که واژه­ای عربی بوده و دارای معانی چون؛ سنگ ­نبشته، نوشته­ای که با خوشنویسی بر سر در اماکن و مساجد نقش شود، قسمت زیرین دیوار که با آجر، سنگ و نقوش تزیین شده باشد. (دهخدا، ۱۳۷۷، ج۱۲: ۱۸۱۸۰) نوشته­ای که حاشیه مانند دور سر در عمارت و اماکن مقدسه و سردر امراء نقش شده باشد، است. به­معنای لشگر و گروه اسبان نیز ذکر شده است. هم­چنین گفته شده جمع آن کتائب­ یا کتایب (دهخدا، ۱۳۷۷، ج۱۲ :۱۸۱۸۰؛ معین، ۱۳۸۱: ۸۴۹) و الکتائب (الطُریحی، ۱۴۱۶: ۱۵۵۲) می­باشد. و صورت دگرگون شده کتابه است. (دهخدا، ۱۳۷۷، ج۱۲ :۱۸۱۸۰؛ معین،­­ ۱۳۸۱: ۸۴۹) و به­معنی لشگر، سواره و پیاده هم معنا شده است. (عمید، ۱۳۶۵، ج۳: ۱۹۴۸) کتیبه در کاربرد اسم خاص، به­قلعه­ای از قلعه­های خیبر نیز گفته شده است. (نفیسی، ج ۴: ۲۷۶۳)
۱ – ۱۰ - ۲ کتیبه­نگاری
کتیبه به­عنوان یکی از اصلی­ترین­ مشخصه­های معماری اسلامی همواره مورد توجه هنرمندان و پژوهشگران هنرهای اسلامی بوده است، از­آنجایی که ­بسیاری از­کتیبه­ها در بر­دارنده مواردی چون تاریخ معماری بنا، نام معمار، نام بانی، نام هنرمند خوشنویس و دوره تاریخی می­باشند به­همین منظور می­توان به­اهمّیّت کتیبه­ها در معماری پی­برد و به­این نکته اشاره داشت که کتیبه­نگاری می ­تواند بخش مهمی از فرهنگ غنی اسلامی لحاظ شود که از طریق آن می­توان به­مطالعات زبانی و تاریخی، رمزگشایی­ها و تحولات خوشنویسی در دوره­ های مختلف پی برد.
کتیبه­ها دارای سابقه طولانی می­باشند، به­گفته شیلا بلر استفاده از کتیبه مختص فرهنگ اسلامی نبوده است. علم و مطالعه کتیبه­ها از واژه یونانی گرفته شده است که معنای «سنگ نوشته»^[۵] را شامل می­ شود. در روم باستان از کتیبه­ها برای نشان دادن قدرت و شکوه بناهای یاد­بود استفاده می­شد که وسیله­ای برای تبلیغات بصری بود. در سرزمین­های اسلامی رسم و روش قدیمی­تر نوشتن بر بناهای یادبود نه تنها ادامه پیدا کرد بلکه بسط نیز یافت. آنچه کتیبه­شناسی ­اسلامی را از دیگر موارد جدا می­ کند گسترش آن در طول زمان­، مکان و نوع تصویر است. چون کتیبه­ها ­تقریباً بر روی همه انواع اشیایی که در سراسر سرزمین­های اسلامی در تمامی زمان­ها ساخته شدند­، استفاده شده است.­ کتیبه­ها بر روی تمامی مواد به­کار رفته­اند، از کوچک­ترین آنها مانند چراغ نفتی­ها و سرامیک­های غیر لعابی­ تا مرغوب­ترین و گران­ترین

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

آن­ها مانند کریستال­های سنگی و یشم کاربرد داشته است. S.Blair, 1988: 3))
در کتیبه­نگاری ایران، به­ طور معمول از چند خط بیشتر استفاده نمی­ شود، آن ­دسته از خطوطی که بیشتر در تزیینات کتیبه­ای در ابنیه کاربرد داشته است، شامل: خط کوفی، ثلث، نستعلیق و تعلیق و در برخی موارد نسخ و محقق می­باشند که در طول تاریخ هنرمندان از قابلیت­ها و جنبه­ های ساختاری آنها استفاده کرده
به­ صورت خط نگاره­هایی برای تزیین کتیبه­ای بر بناهای مختلف نقش بسته­اند. در زیر تعاریفی از این
خطوط آورده شده است.
۱ – ۱۰ - ۲ ­- ۱ خط کوفی
این خط نه تنها جایگزین بیشتر خطوط اولیه و مبتدی شد بلکه به­ طور گسترده نفوذ بسیار عمیقی بر خوشنویسی اسلامی داشت. (سفادی، ۱۳۸۱: ۴۶) ­خط کوفی از نظر نوع نگارش متنوع بوده و به­دسته­های متفاوتی تقسیم می­گردد. در یک تقسیم­­بندی­کلی خط کوفی را می­توان به­دو شاخه کوفی­شرقی و کوفی­غربی تقسیم کرد. (بهرام­زاده، ۱۳۸۲: ۸۶ – ۸۵؛ لینگز، ۱۳۷۷: ۱۶)­ نوعی از کوفی که در مشرق زمین رواج پیدا کرد دارای سه شیوه متنوع می­باشد، یکی شیوه اصیل عربی مشتمل بر مکّی، مدنی، کوفی، بصری، شامی، مصری و توابع آن و دیگری شیوه ایرانی و سوم شیوه مختلط می­باشد. (فضایلی، ۱۳۶۲الف: ۱۴۹) خط کوفی از نظر نوع نگارش یکی از متنوع­ترین خطوط جهان به­شمار می­رود که دارای اقسام متفاوتی می­باشد، از آن جمله می­توان خط کوفی ساده (محرر)، تزیینی، مغربی، مشرقی، بنایی و … را عنوان کرد. در زیر توضیح مختصری درباره نوع خط کوفی­تزیینی و بنایی که کاربرد زیادی در کتیبه­های مجموعه زیارتی امام رضا (ع) داشته، آورده شده است.
۱ – ۱۰ – ۲­ ­– ۱­­- ۱ کوفی­تزیینی
این خط اکثر به­ صورت پیچیده بوده و سخت خوانده می­ شود، زیرا در آن تصرفات و ابداعات زیادی صورت گرفته است و خط در میان شاخه، گل و تزیینات هندسی به­کار می­رود، نوع تزیینی شامل اقسام بسیاری است که با نام­های مشجّر، مورّق، مُزهر، مظفر، معشّق و موشح خوانده می­ شود. (فضایلی، ۱۳۶۲الف: ۱۵۰) نمونه ­ای از خط کوفی تزیینی در­(تصویر ۱ – ۱ )آمده است.
تصویر ۱ – ۱٫ نمونه ­ای به­خط­ کوفی ­تزیینی، مدرسه ­نظامیه­ خرگرد­خواف، مأخذ­ تصویر:­­ Sheila s. Blair, 1998: 81.
۱ – ۱۰ – ۲­ ­– ۱­­- ۲ کوفی بنایی
این خط که نوع تزیین نشده خط کوفی می­باشد، دارای حرکات مستطیل و گاه مربع شکل می­باشد که در انتخاب این زوایا دقّت زیادی به­کار می­رود.­ به­ طوری­که یک طرح کامل هندسی را ایجاد می­نماید. به­نوع بنّایی نیز مشهور است و با واژگانی چون: مَعقِلی، بِنایی، منحصر، مربع، مستطیل و متداخل نیز خوانده می­ شود. (بهرام­زاده، ۱۳۸۲: ۸۷) کوفی ­بنایی به­سه نوع آسان، متوسط و مشکل تقسیم می­گردد. در نوع آسان، عبارت در یک سطح هندسی با حرکات مستطیلی و یا مربعی به صورت آزاد و فواصل وسیع که با بهره گرفتن از خطوط اضافی و زایده­ها، فضای خالی و وسیع آن پر شده است نوشته می­ شود. در نوع متوسّط کوفی ­بنایی، زمینه و خط طوری نوشته می­ شود که در آن فاصله زیاد و خطوط اضافی وجود ندارد و به­ صورت مساوی­ و موازی نوشته می­ شود. در نوع مشکل کوفی ­بنایی علاوه بر نظم و دقیقی که وجود دارد باید سواد و بیاض نیز حفظ شود و خوانده شود که به­ طور معمول به­این نوع از کوفی ­بنایی متداخل نیز گفته می­ شود. (فضایلی، ۱۳۶۲الف: ۱۶۰) این خط شامل خطوطی مستقیم و صاف می­باشد که به­ صورت افقی و ۱۸۰ درجه با زوایای تندی قرار گرفته است و در آن تناسب سیاهی و سفیدی به­ صورت یک قانون باید رعایت شود.­ (یارشاطر، ۱۳۸۴: ۳۵) به­گفته حبیب ­الله فضایلی این خط زمانی که به کمال مطلوب خود رسید به­معقلی شهرت یافت. (فضایلی، ۱۳۶۲الف: ۱۶۱) نمونه ­ای از این خط در( تصویر ۲ - ۱)آمده است.
تصویر ۲ – ۱٫ نمونه ­ای­ به­خط کوفی ­بنایی ساده با عبارت الله­اکبر، داخل ایوان مقصوره، مأخذ تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی.
۱ – ۱۰ - ۲ ­- ۲ خط محقق
این خط دارای دنباله­های کشیده می­باشد که به­شمره­های تند وتیز ختم می­گردد، از این­­رو آن را خطی خشک می­خوانند که در آن تفاوت در بین حروف عمودی و کوتاه­تر دیده می­ شود و فرو­رفتگی وگودی وتمایل به­پایین در حروف این خط دیده نمی­ شود. (شیمل، ۱۳۶۸: ۵۲) در این خط، قلم به­آرامی حرکت می­ کند و فشار قلم در سرتاسر یکسان است و هیچ تغییری در ضخامت و اندازه خط حاصل نمی­ شود. (یارشاطر،۱۳۸۴: ۴۵) نمونه ­ای از خط محقق در تصویر ۳– ۱ آمده است.
تصویر ۳ – ۱٫ نمونه ­ای به­خط محقق در قرآنی­ از ­شیراز ، به­کتابت یحیی ­جمالی ­صوفی، مأخذ­تصویر: سفادی، ۱۳۸۱: ۷۳.
۱ – ۱۰ - ۲ ­- ۳ خط ثلث
این خط دارای یک سوم سطح و دو سوم دور می­باشد. (فضایلی، ۱۳۶۲الف: ۲۶۳) به­خط ثلث نام «ام­الخطوط» را نهادند و گفته شده که این خط از درخشنده­ترین خطوط رایج در ممالک اسلامی می­باشد. (سراج­شیرازی، ۱۳۷۶: ۱۷۳؛ فضایلی، ۱۳۶۲الف: ۲۶۳) و زمانی معتبر می­باشد که خطاط آن را قرص و محکم نوشته و همواره خط ثلث یکی از خطوط مشکل از میان قلم­ها بوده است.(فضایلی،۱۳۶۲الف: ۲۶۴) درباره خط ثلث محققین اروپایی که تحقیق در هنرهای اسلامی داشته اند نیز نظراتی ارائه کرده ­اند. از جمله اینکه خط ثلث خطی بسیار شکسته می­باشد و بیشتر در نوشته­ های تاریخی و تذهیب قرآنی دیده می­ شود.(ایروین، ۱۳۸۸: ۱۴۷) و نیز گفته شده که ثلث از میان قلم­های ششگانه خوشنویسی، گیراترین خط بوده و شیوه­ای آرمانی از خوشنویسی باقی مانده است که بر همه چیز و در همه­جا با این قلم نگاشته­اند. (شیمل، ۱۳۶۸: ۵۵) نمونه ­ای از خط ثلث در تصویر ۴– ۱ آمده است.
تصویر۴ – ۱٫ نمونه ­ای ­کتیبه به­خط­ ثلث، ایوان ساعت صحن عتیق، رقم علیرضا عباسی، مأخذ­تصویر: آفرینش­های­ هنری آستان قدس رضوی.
۱ – ۱۰ - ۲ ­- ۴ خط نسخ
از مزیت­های برجسته خط نسخ، جلوه بسیار زیاد تناسب در آن است. حروف وکلماتش همه با هم هماهنگ ویکدست بوده، به­ طوری­که کلمات آن خیلی درشت نیستند اما از توازن بسیار خوبی برخوردار می­باشند. همین توازن وتناسب است که زیبایی خاصی به­این خط بخشیده است. از دیگر مزایای این خط وضوح آن است و اینکه به­سادگی خوانده می­­شود. افزوده شدن حرکات به­حروف، خوانایی آن را بسیار بالاتر می­برد وخطای خواندن را محو می­سازد. توازن با توزیع یکسان فرم­های دوایر وخطوط صاف یا نیم­خط­ها ونیم­دایره­ها و با حرکات سبک وسنگین قلم حاصل می­گردد. (یارشاطر، ۱۳۸۴: ۴۰) نمونه ­ای از خط نسخ در تصویر ۵– ۱ آمده است.
تصویر ۵ – ۱٫ نمونه ­ای به­خط نسخ انتظام ­یافته در قرآن، کتابت وصال­ شیرازی، قرن ۱۳­هـ­­، مأخذ تصویر: سفادی، ۱۳۸۱: ۶۸.
۱ – ۱۰ - ۲ ­- ۵ خط تعلیق
درباره این خط گفته شده، به­ دلیل غایت پیچیدگی و روانی بر کاغذ معلق بوده و به­همین جهت تعلیق نام گرفته است. (سراج­شیرازی، ۱۳۷۶: ۱۴۲) اساس این خط با حرکات دور بنیان شده است و حرکات سطح در آن بسیار کم می­باشد، این خط یکنواخت و خالص نوشته نمی­ شود و حروف و کلمات آن چاق و لاغر، ریز و درشت، کوچک و بزرگ نوشته می­شوند. (فضایلی، ۱۳۶۲ب: ۳۰۱، ۳۰۰) به­ طور­کلی کاربرد این خط در­کتابت احکام، مکاتبات، محاسبات، انشاء، ترسل، کتابت دیوان­های سلطانی و دفاتر قضاوت و بیشتر از همه در نامه­نگاری بوده است. در میان کاربردهای مختلفی که این خط دارا می­باشد بر انشاء و ترسل اتفاق نظر وجود داشته و محققین معاصرکاربرد آن را در کتابت امور دیوانی، مراسلات و کتابت دانسته ­اند. (صحراگرد، ۱۳۸۷: ۱۸، ۱۳) این خط جهت نگارش کتب ودیوان اشعار، مورد استفاده قرار می­گرفت ودر قرن هشتم ق./چهاردهم م. اصلاحات بیشتری در­آن صورت گرفت. (یار­شاطر، ۱۳۸۴: ­۶۵) خط تعلیق دارای دور زیاد بوده و نوع نگارش آن در یک سطر، به­نحوی می­باشد که نوشته در سمت راست بر کرسی قرار­گرفته و هر چه به­سمت انتهای سطر پیش می­رود از کرسی به­طرف بالا نوشته می­ شود. در تصویر۶ – ۱ نمونه ­ای از خط تعلیق آمده است.
تصویر۶­– ۱٫ نمونه­­ای به­خط تعلیق،­ کتابخانه­ مرکزی­آستان قدس، به­کتابت میرزا­ عبدالوهاب­ نشاط معتمدالدوله، مشهد، مأخذ­تصویر: مهدی­زاده، رزا، ۱۳۶۹: ۹۹٫
۱ – ۱۰ - ۲ ­– ۶ خط نستعلیق
در نوع­کامل این خط تمام نکات شیوایی از استواری، زیبایی، اصول ­و قواعد، ذوق ­وسلیقه، صفا ­وترکیب،­کرسی ­و نسب، ضعف ­و قوت، سطح ­و دور، صعود ­و نزول رعایت شده است. خط­های­عمودی الف ولام وکاف که در خطوط قبل دارای افراشته­های بلند بودند در خط نستعلیق بسیار ظریف شده، طوری­که در جریان­کلی خط وقفه­های مختصری ایجاد می­ شود. همه حروف دیگر با این سه شکل اصلی مطابقت دارد وگاهی این هم­آهنگی باعث می­ شود این خط بسیار خوانا باشد. (فضایلی، ۱۳۶۲الف:­۶۰۲) به­آن عروس خطوط اسلامی نیز گفته­اند. (فضایلی، ۱۳۶۲ الف: ­۴۴۴،­ ۶۰۲؛ برات­زاده،۱۳۸۴: ۶۹؛ عقیقی­بخشایشی، ۱۳۷۵: ۸۲) در این خط، دور بر سطح غلبه داشته به­همین دلیل از حسی عاطفی و صمیمی برخوردار می­باشد. (عقیقی­بخشایشی،۱۳۷۵: ۸۲) و حرکات قلم و تیزی و تندی مفردات این قلم از تعلیق­گرفته شده است، اما دارای ظرافت و زیبایی بیشتر بوده، به­ طوری­که هیچ­گاه مفردات و کلمات آن متقاطع نمی­ شود. (فضایلی، ۱۳۶۲ب: ۳۱۰) در(تصویر­۷ – ۱) نمونه ­ای از خط نستعلیق آمده است.
تصویر ۷ – ۱٫ نمونه ­ای به­خط نستعلیق، کتابخانه مرکزی آستان­قدس­رضوی، کتابت علیرضا عباسی، مأخذ­تصویر: مهدی­زاده، رزا، ۱۳۶۹: ۱۵.
۱ – ۱۰ - ۳ مفاهیم بصری^[۶]
در هنرهای تجسمی^[۷] همواره دو دسته از مفاهیم جنبه اساسی دارند. دسته اول عناصر بصری^[۸] هستند که قابل مشاهده بوده و شامل نقطه، خط، سطح، رنگ و … می­شوند که پایه و اساس هنرهای تجسمی محسوب شده و با در کنار هم قرار­گیری این عناصر، اثر هنری ایجاد می­گردد. دسته دوم کیفیت­های بصری^[۹] است که­­ بیشتر حاصل ممارست هنرمند در به­کار­گیری عناصر بصری می­باشند، عاملی برای سازمان دادن به­عناصر بصری هستند و به­نیروهای بصری اثر استحکام می­بخشند. این عوامل شامل: تعادل، تباین، آهنگ بصری، تناسب و … می­باشند. در این رساله چند نمونه از کیفیت­های بصری در­کتیبه­ها مورد بررسی قرار گرفته است­، بر این اساس تعاریف مربوطه در زیر آمده است.
۱ – ۱۰ – ۳ - ۱ آهنگ بصری^[۱۰]
این اصطلاح به­معنای تکرار و هماهنگی عناصر بصری در قاب تصویر می­باشد. درباره آن گفته شده:
«­وقوع منظم و مکرّر یک یا چند عنصر تصویری در فضا» می­باشد. (فلدمن، ۱۳۷۸: ۲۷۸) رابطه­ای میان عناصر ترکیب­بندی می­باشد که بر طبق تکرار، پایه­ریزی شده است. (پهلوان، ۱۳۹۰: ۳۶) «تکرار با قاعده یک یا چند عنصر بصری، خواه با تغییر و خواه بدون تغییر متناوب» (کرامتی، ۱۳۷۰: ۱۴۱) به­ طور­کلی چهار نوع آهنگ بصری را در آثار تجسمی می­توان یافت: آهنگ تکراری (تکرار یک شکل، خط، نقطه یا جهت با فواصل یکنواخت)، آهنگ متناوب (ایجاد تغییر جزیی اما محکم در عنصر و یا در میان فواصل آن)، آهنگ پیش­رونده (تکرار عنصر با افزودن تغییری مداوم در آن)، ریتم پیاپی (انتقال تدریجی از شکلی به­شکل دیگر و از وضعیتی به­وضعیتی دیگر) می­باشد. (پهلوان، ۱۳۹۰: ۳۷) و گفته شده هرگاه فرم­های واحد که دارای فضای محیطی هم اندازه هستند به­ طور منظم کنار هم قرار گیرند، دارای ساختار تکرار می­باشند. (ونگ، ۱۳۸۷: ۶۳) می­توان گفت آهنگ بصری تناسب بین اجزای اثر هنری را استحکام بخشیده و باعث هماهنگی در آن می­گردد، وجود آهنگ بصری به­کیفیت ترکیب­بندی کمک کرده و تعادل را در قاب تصویر ایجاد می نماید.
۱ – ۱۰ – ۳ - ۲ تعادل^[۱۱]
تعادل به­معنای ایستایی و برقراری نظم مشخص در نیروهای موجود در اثر هنری می­باشد. درباره آن گفته شده که رابطه­ای است بین اجزای یک ترکیب­بندی که براساس توزیع مناسب وزن، اندازه، کشش و ثبات، ایجاد می­گردد و هرگاه نظام­مند باشد و کیفیتی قانع­کننده داشته باشد می ­تواند سبب هماهنگی در اثر گردد. (پهلوان، ۱۳۹۰: ۲۷) و درباره آن چنین آمده است: «­تعادل در هنر امری دیدگانی است و نتیجه جمع آمدن شرایط (کیفیات)، سنگینی، تنش، کشش، استواری با ویژگی­ها و شرایطی است که انسان از راه حواس خود ادراک می­ کند.» (فلدمن، ۱۳۷۸: ۲۷۴) برای آن که پیام در یک اثر با قدرت بیشتری القا گردد، استفاده از تعادل یکی از مؤثرترین شیوه ­های بصری می­باشد. (داندیس، ۱۳۸۵: ۵۱) می­توان گفت هدف کلی ترکیب­بندی رسیدن به­تعادل بوده و تصاویر بسیاری وجود دارند که هنرمند به­ طور عمده آن را به­تعادل رسانیده است، اما گاه هنرمند به­ دلیل هدفی خاص تنش، ناهماهنگی، نگرانی و بی­تعادلی در تصویر ایجاد نموده که علت آن نیزموضوع یا بحث خاصی در­ اثرمی­باشد. (قلی­زاده، ۱۳۹۰: ۱۳۰) تعادل و توازن در هنر امری است که همواره مورد توجه هنرمندان قرار گرفته و کیفیتی است که می ­تواند ایستایی و استحکام اثر را به ارمغان آورد.
۱ – ۱۰ – ۳ - ۳ تباین^[۱۲]
تضاد نوعی رابطه بین عناصر بصری می­باشد که بر تفاوت­های بارز مبتنی بر محل قرارگیری، وسعت، اندازه، تناسبات و جهت عناصر مجاور در یک ترکیب­بندی تأکید می­نماید. (پهلوان، ۱۳۹۰: ۲۸) هم­چنین گفته شده تباین ارتباط بین شکل­ها، جهت ایجاد تأکید در تفاوت­ها می­باشد. (ونگ، ۱۳۸۷: ۳۴۷) تضاد در اثر هنری، باعث افزایش تنش و یا کشش بصری می­ شود. در میان عناصر بصری یک اثر، تضاد سبب ایجاد حیرت انگیزی، مطبوع سازی و جان دادن به­اثر تصویری می­گردد. (قلی­زاده، ۱۳۹۰: ۱۲۱) تباین یا تضاد در اثر هنری تقابل­های خاصی را پدید می ­آورد که به­ایجاد مقایسه و رابطه بین عناصر داخل تصویر می­انجامد. این تقابل می ­تواند در میان عناصری مانند نقاط، خطوط، سطوح، رنگ ها و … اتفاق بیافتد و تلاقی، رابطه و تنش بین این عناصر را مشخص نماید.
۱ – ۱۰ – ۳ – ۴ ترکیب­بندی^[۱۳]
نتیجه بصری نهایی که از قرار­گیری شکل­ها در داخل چهارچوب به­دست می ­آید، ترکیب­بندی می­باشد. (ونگ، ۱۳۸۷: ۳۴۷)­ می­توان گفت مهم­ترین گام در حل یک مبحث بصری، ترکیب­بندی است که در جلب توجه بیننده نقش اساسی را ایفا می­ کند. (داندیس، ۱۳۸۵: ۴۵) ترکیب­بندی امکان یگانه بودن عناصر و قسمت­ های مختلف اثر هنری را ایجاد می­نماید. (قلی­زاده،­۱۳۹۰: ۹۳)­ درباره رابطه عناصر و ترکیب بندی گفته شده: «­پویایی­های درونی یک شکل، رنگ یا حرکت خاص تنها در صورتی می­توانند حضور خود را آشکار سازند که با پویش عام کلیّت ترکیب­بندی تناسب داشته باشند.» (آرنهایم، ۱۳۹۱: ۵۴۳) ترکیب­بندی دارای اصولی است که شامل: اصل وحدت (تعیین­­کننده رابطه­ای می­باشد که بر انسجام و پیوستگی میان عناصر تأکید داشته و تعادل بین عناصر تشکیل­دهنده اثر را از لحاظ محل قرارگیری، اندازه، تناسب، کیفیت و جهت نمایان می­ کند)، اصل هماهنگی (تعیین­کننده رابطه­ای می­باشد که بر کلیتّی متناسب تأکید داشته و دارای بیانی آرام، ساکن و روشن می­باشد)، اصل تنوع (رابطه­ای که بر کلیّت متنوع تأکید کرده و تحرک و جذابیت بصری را شامل می­ شود). (پهلوان، ۱۳۹۰: ۲۶) ترکیب­بندی در هنرهای تجسمی به­شیوه ­های متفاوتی آشکار می­گردد اما نمونه­های بنیادین آن شامل دوازده­گونه می­ شود. با توجه به­مواردی که در این پایان نامه عنوان شده، تعاریفی اجمالی از ترکیب­بندی­های نام برده، عنوان شده است.
۱ – ۱۰ – ۳ – ۴ – ۱ ترکیب عمودی
در این نوع ترکیب­بندی، بعضی هنرمندان فقط با بهره گرفتن از آهنگ بصری، حرکت عناصر و یا ساختار­­­
عمودی، ترکیب مورد نظر خود را ایجاد می­نمایند. این ترکیب اغلب معرف روحیه­ای مثبت، ایستا و نشان­دهنده رشد و بالندگی می­باشد. (قلی­زاده، ۱۳۹۰: ۱۰۲) به­گفته حبیب­ الله آیت­ الهی حرکت از پایین به­بالا بر افراشتگی، اعتدال و ایستادگی بر پایه اصل را در بر دارد. حرکت از پایین به­بالا یا از بالا به­پایین، پویایی، نیرومندی، گرما، شادی، امکانات جنبش­های گرم و بیداری می­باشد. (آیت الهی، ۱۳۹۰: ۷۱) این ترکیب­بندی به­اثر هنری استقامت و تعادل بخشیده و استحکام اثر را به­دنبال دارد.
۱ – ۱۰ – ۳ – ۴ – ۲ ترکیب متقاطع