چنان چه انسان از حقوق خویش و دیگران آگاهی یابد؛ روابط اجتماعی اش را بر اساس موازین صحیحی تنظیم می کند.
۲-۱-۱-۱-۳-۲- ظرفیت شناسی:
آشنایی فرد با قابلیت ها و توانمندی هایش بخش دیگری از خودآگاهی وی را شامل می شود. این آشنایی در صورتی که با سپاسگذاری از خدای متعال همراه گردد، باعث افزایش نعمت های الهی می شود: «اگر شکرگذاری کنید،(نعمت خود را )بر شما خواهم افزود.» در آموزه های دینی سفارش شده ایم که از نعمت های الهی استفاده ی لازم را ببریم. پیامبر بزرگوار اسلام می فرماید:از نعمتی که خدا به تو داده است، بهره گیر»^[۴۳]
منظور از خودشناسى، شناختن انسان است از آن جهت که داراى استعدادها و نیروهایى براى تکامل انسانى است؛ شناختى که همواره بستر حرکت به سوى مقصدى برتر را فراهم آورد. شناخت انسان از خویشتن چنان جایگاهى دارد که نزدیک به سى روایت براى اهمیت آن، در کتاب شریف غررالحکم از حضرت على علیه السلام نقل شده است. حضرت علی (علیه السلام)مى فرماید: «کسى به اوج خوشبختى مى رسد که به خودشناسى رسیده باشد.»
۲-۱-۱-۱-۳-۳- کاستی شناسی:
همان گونه که آدمی توانمندی های ویژه ای دارد،از ضعف هایی نیز رنج می برد که درک آن، شجاعت درونی و سعه ی صدر می طلبد؛ زیرا پذیرفتن عیوب، کاری است بسیار دشوار که توجه به آن در خودآگاهی و بصیرت آدمی نقش ویژه ای ایفا می کند.
۲-۱-۱-۱-۳-۴- رغبت شناسی:
این محور از خودآگاهی به تمایلات و علایق فرد می پردازد. در این نوع خودآگاهی، فرد با آگاهی به گرایش های فطریش نظیر گرایش به عشق، پرستش، دانش، زیبایی و خلاقیت و ابتکار و گرایش های اکتسابی اش قادر می گردد گرایش های فطری و اکتسابی را از یکدیگر تمیز دهد و تمایلات اصولی و منطقی اش را از غیر آن تفکیک کند.
۲-۱-۱-۱-۳-۵- زیبایی شناسی:
از ویژگی های مهم انسان، وابستگی او به نیازها و احتیاجات جسمی و روانی است. گاه این وابستگی به اندازه ای است که چگونگی تامین آن، عامل تعیین کننده ای در کیفیت رفتار و تکوین شخصیت فرد است. از اینرو، بایسته است فرد از نیازهای خویشتن، چگونگی عملکرد آن و تاثیر تامین و یا عدم تامین این نیازها اطلاع یابد تا زمینه هایی مناسب را برای سلامت روانی اش تدارک ببیند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۱-۱-۱-۳-۶- آرمان شناسی:
آدمی به همان اندازه که به نیازهایش تعلق دارد، به آرمان ها و آرزوهایش نیز وابسته است. آگاهی آدمی به آرمان ها و اهداف زمینه ساز تدابیری است که فرد را قادر می سازد به تفکیک دقیق آن از یکدیگر بپردازد و با حفظ چشم انداز خویش به آرمان هایش از تعقیب اهداف واقع بینانه باز نماند.^[۴۴]
برترین شناخت، شناخت انسان نسبت به خویش است و عارف کسى است که خود را بشناسد و از هرچه او را پست مى کند، پاک سازد.»^[۴۵] در جاى دیگر، حضرت مى فرماید: «من تعجب مى کنم از کسى که به دنبال وسایل گمشده خود مى گردد، در حالى که خودش را گم کرده است و به دنبال آن نمى گردد.»^[۴۶] «اتحسب أنک جرم صغیر و فیک انطوى العالم الأکبر / و أنت الکتاب المبین الذى بأحرفه یظهر المضمر.» ^[۴۷]
۲-۱-۱-۲- قاطعیت«ابراز وجود»
۲-۱-۱-۲-۱- تعریف قاطعیت:
صراحت یعنی بی‌آمیختگی، روشنی، رک گویی، و صریح گفتن^[۴۸]
قاطعیت یعنی جدیت لازم در بیان مطالب، دوری از رو در بایستی‌ها در اظهار مطالب.
یکی دیگر از مؤلفه های هوش هیجانی قاطعیت است.
بین قاطعیت و هوش هیجانی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. با افزایش جرأت ورزی، هوش هیجانی نیز بالا می رود.
۲-۱-۱-۲-۲- قاطعیت در قرآن و روایات و روانشناسی:
از جهت قاطعیت، قرآن برهان قاطع است و هر جا قرار باشد قاطعانه برخورد نماید، قاطعانه برخورد می کند. گاهی به دوستان و پیامبران( علیهم السلام) قاطعانه هشدار می‌دهد و گاهی با منکران، مشرکان، منافقان، قاطعانه برخورد می کند و تحدی و مباهله قرآنی قاطعانه‌ترین برخوردی است که بیان می کند.
قاطعیت یعنی دفاع از حقوق خود و بیان افکار و احساسات خود به شیوه ی مستقیم، صادقانه و مناسب.^[۴۹] افراد جرأت ورز برای خود و دیگران احترام قائلند. آن ها منفعل نیستند و اجازه نمی دهند دیگران از آن ها سوء استفاده کنند و از طرف دیگر به خواسته ها و نیازهای دیگران احترام می گذارند. افراد فاقد جرأت ورزی نمی توانند از حقوق خود دفاع کنند. بی جرأتی یعنی منفعل و پشیمان، ترسو و متواضع بودن. بی جرأتی یعنی اهمیت ندادن به نیازها و خواسته های خود و پذیرفتن خواسته های دیگران حتی اگر این خواسته ها به ضرر خود شخص باشد. بی جرأتی نشانگر محترم نشمردن نیازهای خویشتن است. یکی از دلایل گرفتار شدن افراد به بی جرأتی، عدم آگاهی آن ها از حقوق فردی خود است و آنان فکر می کنند برای اینکه مفید و مؤدب باشند لازم است تسلیم خواسته های دیگران شوند. ترس و اضطراب انگیزه را ضعیف می کند،اما جرات و جسارت،انگیزه بخش است.انسان های شجاع از اقدام و عمل لذت می برند. در حدیث آمده که تاجر بدون جرات ثمری جز گرسنگی نخواهد داشت.انبیای الهی و پیشوایان دینی، دارای روحیه حماسی بوده اند.
بر والدین لازم است که فرزندان خود را شجاع و با جرأت تربیت کنند و با انواع تمرین ها و تجربه ها و رفاقت ها،آنان را از خجالت و ترس نابجا دور نمایند. امیر مؤمنان «علیه السلام» می فرماید:از هر کاری می ترسی، خیالی و واهی است. قرآن از انسان های شجاع و دلیر تعریف کرده و آنان را ستوده است.
قاطعیت را می توان اجرای به موقع و مناسب قانون و بهره گیری از قدرت مشروع برای اجرای عدالت
نسبت به خود و دیگران تعریف کرد.^[۵۰]
برای اینکه بتوانیم کنترل مناسبی بر ارتباطاتمان، بر اساس ارزش ها و اعتقاداتمان داشته باشیم و به سلامت و رفاه جسمی و روانی خود اهمیت کافی دهیم، باید از مهارت قاطعیت در حد مطلوبی برخوردار باشیم. قاطعیت توانایی ابراز احساسات، عقاید،افکار و نیازهای خود به طور آشکار، صادقانه و البته مؤدبانه است؛ به طوری که حریم و ارزش های دیگران مورد حمله قرار نگیرد. مرز روشنی بین قاطعیت و پرخاشگری وجود دارد. در پرخاشگری به قوانین دیگران احترام نمی گذاریم و به احساساتشان بی توجهیم و حاصل آن چیزی جز کدورت در روابط بین فردی و افزایش تعارضات نیست،در حالی که قاطعیت موجب استحکام روابط ما، کاهش استرس و ایجاد احترام متقابل می شود، ما حق داریم:درخواستی که از ما می شود نپذیریم و به آن نه بگوییم،افکار و عقاید و احساساتمان را در صورت تمایل بیان کنیم. برای ابراز قاطعانه ی نظراتمان نیاز داریم خود درباره آنچه می گوییم مطمئن باشیم. صحبت خود را با لحنی محکم، محترمانه و مطبوع بیان کنیم. وقتی سؤال یا درخواستی از ما می شود، اگر در مورد پاسخمان مطمئن نیستیم، یا در مراحل تمرین قاطعیت هستیم، می توانیم پاسخ خود را به زمان مشخص دیگری موکول کنیم تا بتوانیم در مورد آن تصمیم گیری کنیم.^[۵۱]
۲-۱-۱-۲-۳- اهمیت مهارت ابراز وجود
برای بعضی انسان ها گرفتن حق کار بسیار دشواری است.ابراز وجود نقطه ی مقابل شهامت نداشتن است. مهارت ابراز وجود توانمندی های بالقوه ی شخص را نمایان می کند و در نهایت باعث رضایت از خویش و افزایش اعتماد به نفس می شود. آموزش ابراز وجود برای رفع اضطراب های حادث از روابط اجتماعی متقابل افراد بسیار کاربرد دارد. مثلا اضطراب ناشی از عدم توانایی فرد در ارائه نظرات خود به دوستانش، ارائه ی این مهارت موثر است و با آموزش این مهارت مشکل او برطرف می شود.
ابرازوجود شامل بیان افکار و احساسات به شیوه ی صادقانه و مناسب است.ابراز وجود به معنای دفاع از حقوق خود در زمانی است که فرد احساس می کند دیگران از او سوء استفاده می کنند. آموزش ابراز وجود در مناسبات اجتماعی نقش مهمی دارد. کسانی که نمی توانند موقعیت های اجتماعی نگران کننده ی خود را بیان کنند یا فردی که در محیط کار نمی تواند نظرات خود را به همکارانش بگوید اگر آموزش مهارت ابراز وجود را بیاموزند می توانند بر مشکل خود فائق آیند. آموزش ابراز وجود خصوصا در نوجوانان اثر تربیتی خوبی دارد و می توانند پاره ای از انحرافات را که ناشی از ضعف درونی و عدم خود باوری است کاهش دهد.
محدوده تسامح و عفو و مدارا، در امور شخصی و حوزه شدت عمل و قاطعیت، درباره مسائل مربوط به اصول و ارزشهای دینی و دفاع از حق و عدالت است. درشتی و تندی در مورد اول، کاری ناپسند و غیر اخلاقی است و تسامح و انعطاف در مورد دوم، عین مداهنه و سازشکاری؛ در سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله گفته اند: «رسول خدا هیچ گاه برای شخص خود از کسی انتقام نگرفت، اما اگر حرمت های الهی شکسته می شد، برای خدا انتقام می گرفت.»
۲-۱-۱-۲-۴- محدوده شدت عمل و قاطعیت
۲-۱-۱-۲-۴-۱- حفظ اصول و ارزش ها:
امام باقر(علیه السلام) می فرمایند: خداوند متعال به حضرت شعیب(علیه السلام) وحی نمود که من صد هزار نفر از قوم تو را عذاب می کنم؛ چهل هزار نفر از بدکاران و شصت هزار نفر از خوبان. شعیب عرض کرد: پروردگارا! بدکاران به خاطر بدی خود عذاب می شوند، ولی خوبان چرا؟ خداوند وحی نمود: آنان با اهل معصیت مداهنه نمودند و به خاطر خشم من، خشم نگرفتند.
۲-۱-۱-۲-۴-۲- مقابله با دشمنان:
عبارت قرآنی﴿ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ﴾^[۵۲] محدوده شدّت و خشونت، و نیز عفو و محبت را مشخص می کند.
مؤمنان کانونی از عواطف و محبت نسبت به دوستان و هم کیشان هستند و آتشی سخت و سوزان و سدّی محکم در برابر دشمنان. ﴿ یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ جَاهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَافِقِینَ وَاغْلُظْ عَلَیْهِمْ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ ‏﴾^[۵۳]﴿یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ قَاتِلُواْ الَّذِینَ یَلُونَکُم مِّنَ الْکُفَّارِ وَلْیَجِدُواْ فِیکُمْ غِلْظَهً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ﴾^[۵۴]‏
۲-۱-۱-۲-۴-۳- برخورد با توطئه گران منافق:
شیوه برخورد علی(علیه السلام) با خوارج قابل تأمل و درس آموز است. حکومت علوی، تا زمانی که مخالفان و منافقان، اقدامی در جهت براندازی آن حکومت انجام نداده بودند با آن ها مدارا نمود. ولی آن گاه که در صدد اقدام عملی برآمدند، به شدت با آنان برخورد کرد.
۲-۱-۱-۲-۴-۴- اجرای حدود الهی
در اجرای حدود الهی و اصلاح مجرمان، گرفتار شدن در دام محبّت ها و احساسی شدن های بی مورد، نتیجه ای جز فساد و آلودگی اجتماعی دربرنخواهد داشت؛ از همین روست که قرآن کریم می فرماید: « زن و مرد زناکار را هر یک صد تازیانه بزنید، و هرگز در دین خدا (رأفت و محبت کاذب) شما را نگیرد. اگر به خدا و روز جزا ایمان دارید، و باید گروهی از مؤمنان مجازات آن ها را مشاهده کنند.»^[۵۵]
آری، قاطعیت در اجرای حدود، نشانه ایمان به مبدأ و معاد است چرا که ایمان واقعی یعنی تسلیم مطلق در برابر فرمان او.
صلابت و قاطعیت، لازمه اجرای عدالت است، و نرمش و مسامح، موجب تضییع حقوق انسان ها؛ بزرگ منادی عدالت، امیرمؤمنان (علیه السلام) در تمام طول زندگی اندک تسامحی را در زمینه حقوق افراد، روا نمی دانست، به گونه ای که حتی برخی از صحابه، از سختگیری ایشان در اجرای عدالت، به پیامبر(ص)شکوه کردند. ایشان در پاسخ فرمودند:« زبان از شکوه علی بن ابی طالب برگیرید، که به یقین او در ذات پاک خدا ( و اجرای اوامر او) سختگیر است و اهل سازش و نرمش در دین او نیست.»^[۵۶]صفحات تاریخ نمونه های فراوانی از قاطعیت علی (علیه السلام) در اجرای عدالت را ثبت کرده است. برای نمونه، جریان نزدیک کردن آهن تفتیده به دست برادرش عقیل، معروف است.^[۵۷]
۲-۱-۱-۲-۴-۵- در برابر ستم
عفو و نرمش ناشی از ضعف در برابر ستمگر قدرتمند، عین عجز و ذلّت، و یک نوع تسلیم
و رضایت به ظلم محسوب می شود و ظالم زورگو را جسورتر می کند، از این رو اسلام چنین عفو و مداراتی را روا نمی داند. ^[۵۸]امام سجاد(علیه السلام)می فرمایند:« و اگر می دانی که بخشش زیان دارد، ( برای مقابله ) یاری بطلب، چرا که خداوند متعال می فرماید: و کسی که بعد از مظلوم شدن، یاری طلبد، ایرادی بر او نیست.»^[۵۹]
برای قاطعیت شش حلقه لازم است. این حلقه ها زنجیر محکمی می شود، که انسان به حمایت از آن می تواند فردی محکم و قاطع باشد این حلقه ها عبارتند از : ۱.به دنبال تایید نباشید ۲.بیش از اندازه دلسوزی نکنید ۳.احساس گناه نکنید۴. از خشم و عصبانیت بپرهیزید ۵. از خسارت مالی نهراسید ۶. از
آسیب جسم نترسید.^[۶۰]
مهارت ابراز وجود در زندگی کاربردهای فراوانی دارد.اگر این مهارت به خوبی آموزش داده شود می تواند زمینه ای جهت حل بسیاری از مشکلات زندگی فراهم کند.کمرویی، خجالتی بودن، احساس تنهایی و اضطراب مواردی هستند که با آموزش ابراز وجود می توان آن ها را تا حدودی برطرف کرد.
۲-۱-۱-۳- اعتماد به نفس
۲-۱-۱-۳-۱- تعریف اعتماد به نفس
عزت نفس عبارت است از حالت شکست ناپذیری و توان مقاومت در برابر سختی ها و مشکلات و عدم پذیریش ذلت در موقعیت های دشوار زندگی که در اثر نوعی عملکرد «در ارتباط با خدا و پایبندی به دیگر اصول و ارزش های اخلاقی» در انسان پدید می آید، و داشتن این حالت باعث برتری فرد از نظر خود و دیگران می شود.
عزت نفس یکی از هیجان های مثبت در وجود آدمی است که بر اندیشه،احساس و رفتار انسان اثر می گذارد.
۲-۱-۱-۳-۲- اعتماد به نفس در قرآن و روایات و روانشناسی :
مفهوم عزت نفس در قرآن و حدیث با واژه های گوناگونی مانند: کرامت نفس، اعتماد به نفس، معرفت نفس و …به کار رفته است.^[۶۱]
و در روان شناسی: تعریفی که باری.ال.ریس و روندا از اعتماد به نفس ارائه داده اند عبارتست از : «آنچه که در باره ی خود می اندیشید و احساسی که درباره ی خود دارید و آن برایند اطمینان به خود و
احترام به خویشتن است.»^[۶۲]