شاخه: مرجانیان: Cnidaria ‏
رده: آنتوزوا: Anthozoa
‏راسته: اسکلراکتینیا: Scleractinia ‏ = هرماتیپیک
۱-۶-۲-۱- شاخه مرجانیان
شاخه مرجانیان یا کیسه تنان (Cnidarians‏) دارای سه رده ‏عروس های دریایی (Scyphozoa‏) (با حدود ۲۰۰ ‏گونه)، هیدرمانندها (Hydrozoa‏) (با حدود ۳۰۰۰ ‏گونه) و مرجان ها و شقایق ها (Anthozoa‏) (با حدود۶۰۰۰ ‏گونه) و شامل مرجان های آهکی، شقایق های دریایی، هیدرها و عروس های دریایی است. این گروه از موجودات دارای تقارن شعاعی بوده ‏و همچنان که اشاره گردید، در حدود ۹۰۰۰ ‏گونه زنده از این شاخه شناخته شده ‏است (Lalli and Pearsons, 1993‏).
۱-۶-۲-۲- رده Anthozoa
این رده شامل مرجان های نرم، شقایق های دریایی و مرجان های سخت یا آهکی است، که همه گونه های آن دریازی هستند. حدود ۶۰۰۰ ‏گونه از موجودات شاخه مرجانیان یعنی حدود ۶۰ ‏درصد متعلق به این رده است. موجودات این رده به شکل پولیپ بوده ‏و ممکن است به صورت منفرد و یا کلنی باشند. از ۶۰۰۰ گونه شناخته شده این رده، حدود ۲۵۰۰ ‏گونه متعلق به مرجان های نرم و سخت است که سهم مرجان های آبسنگ ساز در این میان، حدود ۸۰۰ ‏گونه است.
‏اصطلاح مرجان آبسنگ ساز به گروهی از مرجان ها اطلاق می گردد که طبق واکنش شیمیایی زیر قادر به رسوب کربنات کلسیم هستند. این گروه از مرجان ها دارای زندگی همزیستی با جلبکی تک سلولی به نام زوگزانتله هستند(Veron, 2000‏).
۱-۶-۲-۳- خانواده Faviidae
مشخصات: شکل کلنی ممکن است به صورت قشری، توده ای و پهن باشد. کورالیت در جنس های مختلف این خانواده به شکل های پلاکوئید، کریوئید و مندروئید دیده می شود. برخی از جنس های این خانواده دارای لب پالی فرم هستند. این خانواده متنوع ترین خانواده در آب های ایرانی خلیج فارس است خانواده های مشابه:Mussidae, Menderinidae ,Slderasteridae
جنس ها: این خانواده دارای بیست و چهار جنس بوده که تاکنون ۷‏ جنس و ۱۳ ‏گونه ی آن در آب های ایرانی خلیج فارس شناسایی شده است که عمومأ در آب های جزیره کیش وجود دارند. جنس های Favia, Favites ‏وMantastrea ‏ ممکن است با هم خلط گردند. Favia‏ و Favites‏ به سبب آن که به ترتیب دارای کورالیت های پلاکوئید و کریوئید هستند، معمولآ به آسانی شناسایی می شوند؛ اما برخی گونه ها به ویژه Favia veroni, Favia rotundata, Favia rotumana ‏ می توانند کاملآ از نوع کریوئید (مشابه جنس Favites‏) باشند (مقصودلو،۱۳۹۰).
۱-۶-۲-۳- خانواده Poritidae
مشخصات: اعضای این خانواده به شکل های توده ای، ستونی، شاخه ای و حتی قشری هستند. کورالیت ها فشرده بوده و در گونه های مختلف دارای اندازه های متفاوتی هستند. فضایی بین کورالیت ها معمولآ وجود نداشته و دیواره ها و سپتاها نیز متخلخل هستند.
جنس: این خانواده دارای ۵ جنس است که در آب های ایرانی خلیج فارس تاکنون دو جنس Porites ‏ و Goniopora ‏ شناسایی شده است (مقصودلو،۱۳۹۰).
۱-۶-۳- توزیع آبسنگ های مرجانی
‏در مورد وسعت کلی پوشش آبسنگ های مرجانی در جهان گزارشات متفاوتی وجود دارد؛ به طوری که این وسعت از ۱۱۲۰۰۰ کیلومتر مربع تا ‏ ۱۴۴۰۰۰۰ کیلومتر مربع متغیر است. اسمیت در سال ۱۹۷۸ ‏این وسعت را معادل ۶۱۷۰۰۰ ‏کیلومترمربع و اسپالدینگ در سال ۱۹۹۷ ‏این وسعت را ۲۵۵۰۰۰ ‏ کیلومتر مربع گزارش نمودند. در گزارش اسمیت دریای مدیترانه دارای بیش ترین وسعت پوشش مرجانی و در گزارش اسپالدینگ و گرنفل اقیانوس آرام جنوبی دارا‏ی بیش ترین وسعت پوشش آبسنگ های مرجانی بودند که احتمالاً این تفاوت در اختلاف در روش اندازه گیری هر یک از آن ها است (Spalding and Grenfell, 1997‏).
‏در جدید ترین گزارشی که در سال ۲۰۰۱ منتشر شده است، این جزایر حدود ۲۹۰۰۰۰ ‏کیلومتر مربع (کم تر از ۲/۰% مساحت کل اقیانوس ها و دریاها) از خطوط ساحلی دریاها و اقیانوس های دنیا را پوشانده و در ۱۰۱ ‏کشور جهان پراکنده اند. بیشترین پوشش مرجانی در کشور اندونزی و پس از آن در استرالیا و فیلیپین است. طویل ترین صخره مرجانی جهان، آبسنگ عظیم سدی استرالیا نام دارد که در طول سواحل شرقی این کشور، به طول بیش از ۲۰۰۰ ‏کیلومتر و پهنای بیش از ۱۹۰ ‏کیلومتر استداد یافته است. پس از آن جزایر بلیز در سواحل کاراییب در رتبه دوم جای دارند (Spalding et al., ۲۰۰۱‏).
‏ ۱-۶-۴- فاکتورهای محدودکننده توزیع آبسنگ های مرجانی
‏مرجان های آبسنگ ساز^[۱۳] محدود به نواحی استوایی بوده و نیاز به میزان زیادی نور دارند و به همین دلیل در منطقه نورگیر دریا و در اعماق کم تر از ۲۵ ‏متر یافت می گردند. بر همین اساس، این موجودات در آب های کدر و مناطق فراجوشی^[۱۴] وجود ندارند چرا که مواد معلق و ته نشینی رسوبات منجر به بسته شدن مکانیسم های تغذیه ا‏ی و خفه شدن مرجان ها می گردد. درجه حرارت مناسب ‏برای رشد آنها بین ‏۲۳ تا ۲۹ ‏درجه سانتی گراد و شوری مناسب در محدوده ۳۲ ‏تا ۴۲ هزار می باشد. چرا که فقط در آب های گرم است که میزان بالایی از کربنات کلسیمی که برای ساخت ‏آبسنگ لازم است، ته نشین می گردد. ممکن است زوگزانتله ته نشینی کربنات کلسیم را بطور فزاینده ای آسان نماید، اما نقش آن در این فرایند تا به امروز درک نشده است، چرا که اگر ­فتوسنتز این تک سلولی در آب های غنی از ترکیبات کاهش یابد، میزان رشد نیز کاهش خواهد یافت. علاوه بر عوامل فوق، میزان رشد آبسنگ های مرجانی به زمان کشندهای کمینه نیز بستگی دارد، چرا که زمانی که بیش از چند ساعت در مجاورت هوا باشند خواهند مرد (Carpenter el al., ۱۹۹۷‏).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

‏۱-۶-۵- انواع آبسنگ های مرجانی
‏­آبسنگ توده ای^[۱۵]: مجموعه های جداشده مرجان هایی که از نظر توپوگرافی تغییرات عمده ایجاد می کنند.
‏آبسنگ کناره^[۱۶]: مجموعه خطی بزرگ از مرجان ها که دور از ساحل بوده و شکل سدی، ایجاد نمی کنند.
‏­آبسنگ سدی^[۱۷]: آبسنگی که توسط یک ‏تالاب یا کانال از خط ساحلی جدا می شود. این صخره ها به موازات ساحل رشد می کنند و بزرگ و پیوسته هستند.
آبسنگ حاشیه ای^[۱۸]: آبسنگی که از ساحل شروع می شود و به سمت دریا امتداد دارد.
­آبسنگ حلقوی^[۱۹]: آبسنگی که در دریای باز قرار دارد و تشکیل یک حلقه اطراف منطقه استخری را می دهد. نظیر این آبسنگ ها در اقیانوس آرام یافت می شود(Veron, 2000 ‏).
‏۱-۶-۶- فرایند رشد در آبسنگ های مرجانی
میزان رشد در مرجان های سخت بسیار متغیر و بستگی به نوع مرجان و درجه حرارت آب دارد. به طور معمول رشد صخره های مرجانی آهسته بوده و میزان رشد کم تر از ۱ تا ‏ ۱۰سانتی متر در سال متغیر است. میزان رشد با میزان نفوذ نور نسبت مستقیم و با سن و اندازه کلنی، نسبت عکس دارد. در طول رشد، کربنات کلسیم به روش های مختلف و به طور مداوم توسط کلنی ذخیره گشته و افراد کلنی روی ­ترشحات مزبور مستقر می گردند. در مرجان های سخت جلبک تک سلولی توانایی مرجان را برای ساخت کربنات کلسیم افزایش می دهد و زمانی که این جلبک از مرجان جدا ‏و یا در سایه و تاریکی قرار می گیرد، درجه ساخت کربنات کلسیم به طور چشم گیری کاهش می یابد. نکته قابل توجه آن است که تراکم کربنات کلسیم مترشحه در سراسر سال یکسان نبوده و به درجه حرارت و نور محیط بستگی دارد. بنابراین تغییرات موجود در تراکم ترشح کربنات کلسیم در اسکلت مرجان های سخت، به صورت حلقه هایی نمایان گشته و همانند الگوی رشد در تنه درختان، نوارهایی از رشد فصلی را نشان میدهد. این نوارها توسط پرتونگاری با اشعه ایکس قابل تشخیص بوده و بدین وسیله، میزان رشد و سن مرجان قابل اندازه گیری است (Rogers, ۱۹۹۴‏).
‏بسیاری از مرجان های گنبدی و بشقاب مانند سالانه فقط ۵/۰ ‏تا ۲ سانتی متر رشد می کنند، یعنی ذخیره عمودی یا شعاعی کربنات کلسیم مترشحه در آن ها حدود مقادیر فوق است. تخمین رشد کلی آبسنگ با اندازه گیری تغییرات توپوگرافی آبسنگ در عرض چند سال از اطلاعات زمین شناسی روی لایه ته نشین شده آهک انجام می گردد. با چنین اندازه گیری رشد متغیر بوده، به طوری که در شرایط نامطلوب، کم تر از چند میلی متر در سال و در شرایط مطلوب تا ۳۰ ‏سانتی متر در عرض ۱۱ ‏سال است.
‏به منظور تخمین دقیق تر از رشد درونی یک سیستم آبسنگی، لازم است اطلاعاتی راجع به عواملی که باعث تخریب آبسنگ و اسکلت آهکی آن می شود، داشته باشیم. این عوامل عبارتند از: امواج، جریانات دریایی و طوفان های استوایی که باعث آسیب شدید به مرجان ها و فرسایش فیزیکی آنها می شوند؛ و نیز انهدام اسکلت کربنات کلسیم در اثر برخی موجودات ساکن در آبسنگ که سبب فرسایش بیولوژیک مرجان می گردند (and Peursons, 1993‏Lalli ).
‏بعضی موجودات شامل گونه های خاصی از جلبک ها، صدف ها، اسفنج ها، توتیای دریایی و کرم های پرتار در اجتماعات آبسنگی با نقب زدن به داخل آبسنگ توسط محلول های شیمیایی یا سایش مکانیکی، باعث از میان رفتن قسمتی از اسکلت مرجان می گردند. بعضی دیگر نظیر طوطی ماهیان، برخی از گونه های پروانه ماهیان و حلزون ها نیز تکه هایی از اسکلت مرجان را در حین چرا بر می دارند (Corallivores‏). این فعالیت های تخریبی در نهایت مواد آبسنگی را به صورت ذرات شنی کربناتی در می آورد. بیش تر این ذرات ظریف کربناتی توسط امواج و جریانات دریایی از آبسنگ دور می شوند، اما بعضی هم به صورت بسته هایی در مجموعه های مرجانی تجمع می یابند(Coles, 1995).
۱-۶-۷- روش های مختلف ته نشینی کربنات کلسیم در مرجان های سخت در طول رشد
‏ تولید استولون (Stolon) : ‏استولون ها مشابه یک سیستم پایه و اساسی هستند که به طور افقی لایه های جدیدی را تشکیل می دهند و کلنی را با ماده زمینه ثابت می کنند. پلیپ های تازه ساخته شده بر روی استولون رشد می یابند.
رشد تک پایه ای (MonopodiaI‏) : ‏در این روش تنه اصلی کلنی توسط پلیپ های قدیمی تر ساخته می شود، در نتیجه پولیپ های قدیمی همیشه در قسمت بالای کلنی قرار می گیرند.
رشد (Sympodial‏) : ‏در این نوع رشد، کلنی تشکیل بانه و تنه نمی دهد بلکه پولیپ های جوان از لبه پولیپ های بالغ منشعب می شوند؛ بنابراین پولیپ های جوان تر همیشه در قست بالای کلنی قرار دارند.
رشد دوبخشی (Dichotomy‏) : ‏رشد دایکوتومی یا دوبخشی بدین معناست که پولیپ ها به صورت قرینه تقسیم می شوند و از آنجایی که تمام پولیپ ها همزمان رشد می یابند، تمامی آنها هم سن هستند (Carpenter et al., ۱۹۹۷).
۱-۶-۸- ساختمان مرجان های سخت
۱-۶-۸-۱- ساختارداخلی
‏مرجان های سخت، مرجان های آبسنگ ساز یا مرجان های هرماتیپیک^[۲۰] نیز نامیده می شوند که قرابت نزدیکی با شقایق های دریایی کف زی و هیدر آب شیرین (Hydra‏) دارند. این گروه از مرجان ها از دسته دیگر یعنی مرجان های غیر صخره ای یا اهرماتیپیک^[۲۱]، با داشتن اجتماعات ویژه هم زیست و همچنین جلبک زوگزانتله، متمایز می گردند. ساختمان مرجان سخت متشکل از میلیاردها واحد ریز به نام پولیپ^[۲۲] است. پولیپ مرجان در واقع نوعی کیسه انقباضی متشکل از ۲ ‏لایه سلولی به نام اپیدرم و گاسترودروم است. یک لایه فاقد سلول هم بین گاسترودرم و اپیدرم وجود دارد که مزوگلیا^[۲۳] نام دارد. یک پولیپ شامل رشته هایی به نام مزانتری است که سلول های شکارچیNematocyte ‏ را ‏در بر می گیرد.
دهان پولیپ مرکزی بوده و به عنوان ورودی و خروجی جهت دفع مواد زائد به کار می رود، دهان به حلق^[۲۴] منتهی می شود و توسط ۶ (یا مضربی از ۶) تانتاکول احاطه گردیده است. هر تانتاکول حاوی تعداد زیادی سلول نماتوسیت است.
نماتوسیت ساختار ۲ ‏جداره پیازی شکلی بوده که شامل پیچ خوردگی مارپیچی، کپسول حاوی ماده زهری محرک با خار کوچکی در نوک آن و همچنین یک حس گر کوچک در بیرون است. هنگامی که حس گر به طور فیزیکی یا شیمیایی تحریک شود، کپسول منبسط شده و خار را با شدت و سرعت زیاد به خارج پرتاب می کند. خار به درون پوست قربانی فرو می رود و زهر کشنده یا مسموم کننده ای را به بدن شکار وارد می کند.
هر پولیپ حاوی توده ای از جلبک تک سلولی فتوسنتزکننده به نام زوگزانتله^[۲۵] است که از گروه جلبک های آتشین (Dinoflagellata‏) است. این جلبک در آستر حفره گوارشی مرجان و در بین سلول های آن زندگی می کند و تراکم آن به ۳۰۰۰ ‏سلول در هر میلی متر مکعب بافت مرجانی می رسد. در شرایط نامساعد محیطی، جلبک از مرجان خارج می شود و به دلیل آن که رنگ مرجان ها به دلیل وجود پیگمان های رنگی موجود در این جلبک است، خارج شدن آن باعث سفیدشدگی مرجان می گردد.
جلبک زوگزانتله در لارو مرجان و حتی قبل از رهایی از پولیپ مادر به صورت هم زیست وجود دارد. البته این جلبک در بعضی ساکنین منطقه آبسنگی نظیر تونیکات ها، حلزون های بدون پوسته و صدف غول پیکر (Tridacna‏) نیز وجود دارد (Sumich, 1998‏).
در ابتدا تصور می شد که تمامی مرجان های سخت دارای نوعی زوگزانتله متعلق به گونه ای خاص به نام Symbiodinum microadriaticum ‏ هستند (شکل ۱-۱)، اما مطالعات اخیر وجود حداقل ۱۰ ‏گونه مختلف از این جلبک را ‏اثبات نموده است (Coles, 1995‏).

شکل ۱-۱: شکل شماتیک از آنتوزوا (b) برش عرضی از قسمت دهانی پولیپ مرجان و قسمت های تشکیل دهنده آن (مرادی، ۱۳۸۹).
۱-۶-۸-۲- اسکلت مرجان های سخت
‏مرجان های سخت، متعلق به راسته اسکلراکتینیا^[۲۶] بوده که شامل کلیه مرجان های حقیقی با اسکلت کربنات کلسیمی هستند. اسکلت ترشح شده فنجانی شکل و محل استقرار و تثبیت پولیپ است. شکل اسکلت در مرجان های مختلف در ارتباط با الگوی رشد کلنی و نیز نحوه استقرار پولیپ ها در کلنی است. در مرجان های مغزی، پولیپ ها به صورت ردیف هایی منظم هستند، و اگرچه ردیف ها به خوبی از یکدیگر متمایزند، اما پولیپ های مستقر در یک ردیف آن قدر به هم نزدیکند که با یکدیگر تلاقی کرده و در نتیجه اسکلت ظاهری شبیه به مغز انسان پیدا می کنند. در برفی گونه ها نیز نحوه استقرار پولیپ ها به شکل خانه زنبور است.
‏بخش زنده هر پولیپ اسکلتی فنجانی شکل به نام «کورالیت»^[۲۷] را ترشح می نماید. بخش داخلی هر کورالیت، «کورالوم»^[۲۸] نام دارد. حفره دهانی هر کورالیت را «کالیکس»^[۲۹] گویند که عموماً به شکل مقعر است. درون هر کورالیت تیغه های عمودی به نام «سپتا»^[۳۰] وجود دارد که ممکن است حاشیه داخلی آن دندانه های ریزواره مانند داشته باشد که این ویژگی در شناسایی مرجان سخت کاربرد دا‏رد. محلی که تیغه های عرضی یا سپتا از قسمت دهانه کورالیت شروع می شوند را «کوستا»^[۳۱] گویند (شکل‏ ۱-۲) (Carpenter et al., ۱۹۹۷).
‏در برخی موارد کوستا و سپتا در دیواره فوقانی کورالیت ضخیم شده و «تکا»^[۳۲] را به وجود می آورند. دیواره های عرضی درون هر کورالیت ممکن است به هم متصل شوند که در آن صورت، «کولومِلا»^[۳۳] را ‏تشکیل می دهند.
‏گاهی اوقات نیز در پایین هر سپتا برآمدگی عمودی شکلی شبیه علامت تیک (‏√) ‏تشکیل می شود که به آن «پالی فرم»^[۳۴] گویند. در مواردی که مجموعه ای از لب های پالی فرم حول یک محور دایره ای قرار میگیرند، از منظره فوقانی شبیه تاج بوده که به این مجموعه « تاج پالی فرم»^[۳۵] می گویند.