طبق جدول (۴-۷) آماره به دست آمده ۲۵/۰ که از آماره کای­دو جدول در سطح ۹۵ درصد کمتر است (آماره کای­دو جدول ۸۱۵/۷ است). بر همین اساس طبق این آزمون، روش pool به روش تصادفی ارجحیت دارد. به این ترتیب بر اساس هر دو آزمون از بین انتخاب اثر تلفیقی و اثر ثابت، اثر ثابت مورد قبول قرار می‌گیرد و نیازی به آزمون دیگری نیست.
۴-۴-۳-آزمون هاسمن^[۹۳]
هاسمن ۱۹۷۸ برای تعیین استفاده از مدل اثر ثابت در مقابل مدل اثر تصادفی، آزمونی را معرفی نمود. در واقع رایج­ترین آزمون برای تعیین نوع مدل در داده ­های ترکیبی، آزمون هاسمن است که در آن فرض صفر بیانگر تصادفی بودن مدل و فرض یک بیانگر ثابت بودن مدل می­باشد (مادالا، ۱۹۸۸: ۴۴۳).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

از این آزمون، فرضیه صفر با در نظر گرفتن عدم وجود همبستگی بین جزء خاص مقاطع زمانی که بخشی از جمله اختلال است و غیر قابل مشاهده می­باشد با شکل می­گیرد. تحت فرضیه صفر تخمین زن اثرات ثابت و تخمین زن اثرات تصادفی ناسازگار می­باشد. اما اگر فرضیه صفر برقرار نباشد ≠ تنها تخمین زن اثرات ثابت سازگار است و تخمین زن اثرات تصادفی سازگار نخواهد بود.
آزمون هاسمن بر پایه­ وجود یا عدم وجود ارتباط بین خطای رگرسیون تخمین­زده شده و متغیرهای مستقل مدل شکل گرفته است. اگر چنین ارتباطی وجود داشته باشد، مدل اثر تصادفی و اگر این ارتباط وجود نداشته باشد، مدل اثر ثابت خواهد بود. فرضیه  نشان­دهنده عدم وجود ارتباط متغیرهای مستقل و خطای تخمین، و فرضیه  نشان­دهنده وجود ارتباط است.
با در نظر گرفتن معادله  فرض کنید دو تخمین  و  برای این معادله وجود داشته باشد؛ طوری که  با برقراری فرضیه  تخمین­زن سازگار و کارا، ولی با برقراری فرضیه­  کارا نیست.  با برقراری فرضیه  تخمین­زن کارا، ولی با برقراری فرضیه  کارا نیست. اگر تفاوت تخمین‌زن­های  و  ، مقدار  باشد، واریانس این مقدار به صورت زیر محاسبه می­ شود.
(۱)
هر دو واریانس با برقراری فرضیه  تخمین زده شده ­اند. می­توان برای انجام آزمون هاسمن تخمین مقدار واریانس  را با  نشان داد و آماره  را به صورت رابطه زیر ارائه داد:
(۲)
در رابطه فوق  دارای توزیع  (مجذور کا) با یک درجه آزادی است که برای آزمون فرضیه  در مقابل فرضیه  در مطالعات داده ­های ترکیبی از آن استفاده شده است. همچنین، اگر به جای یک پارامتر، برداری از متغیرهای توضیحی وجود داشته باشد، آنگاه آماره  به صورت زیر قابل محاسبه است:
(۳)
در این رابطه  دارای توزیع  با  درجه آزادی است. همچنین،  تعداد متغیرهای مستقل در مدل و  برداری از تفاوت تخمین زن­های  و  است.
جدول ۴-۸ بررسی آزمون هاسمن در معادله تولید

آماره به دست آمده در این آزمون ۵۳/۹ که از آماره کی­دو جدول در سطح ۹۵ درصد بیشتر است (آماره کی­دو جدول ۸۴۱/۳ است). به این ترتیب طبق آزمون هاسمن از بین انتخاب اثر تصادفی و اثر ثابت، اثر تصادفی رد خواهد شد و اثر ثابت مورد قبول قرار می­گیرد.
برای معادله دوم نیازی به این آزمون نداریم.
۴-۵-نتایج تخمین
بعد از انجام آزمون­های تشخیصی، نتیجه این شد که از روش اثرات ثابت جهت انجام تخمین در معادله تولید و معادله بهره­وری کل عوامل تولید استفاده شود. اثر تولید در مقابل متغیرهای دیگری همچون موجودی سرمایه و نیروی­کار در جدول زیر (جدول۴-۱۰) به تصویر کشیده شده است.
جدول۴-۹ نتایج کلی تخمین در معادله تولید

سیمان‌های اصلاح شده پلی یورتانی بعنوان کف پوش نیز بکار برده شده‌اند. از جمله خواص مهم در این ترکیب می توان به کم بودن گاز دی اکسید کربن به وجود آمده مسطح شدن خوب و زمان کاری حدود ۳۰ دقیقه آن اشاره کرد. در این نوع سامانه های پلی یورتانی از واکنش اجزای سازنده با آب، اوره و گاز دی اکسید کربن به وجود می آید که علت آن وجود MDI در فرمول است. نتیجه گیری استفاده از پلی یورتانها، پلی اوره ها و رزین های پراکنشی پلی یورتانی و مواد شرکت کننده در واکنش های آنها به طور پیوسته در حال رشد و توسعه است. این مواد بیشترین کاربرد را در پوشش دهی سطوح گوناگونی دارند. مسائل زیست محیطی و مقررات جدید، فناوری نوین ساخت پوشش را به سوی سامان های بدون حلال، پر جامد و سامانه های بر پایه آب هدایت می کنند. در آینده سامانه های پوشش دهی عاری از ایزوسیانات کاربری بیشتری پیدا خواهند کرد.
خواص یورتانها از مواد ترموست بسیار سخت تا الاستومرهای نرم تغییر می کند. از پلی یورتانهای ترموپلاستیک، در ساخت وسایل قابل کاشت بسیار مهمی استفاده می شود، چرا که دارای خواص مکانیکی خوب نظیر استحکام کششی، چقرمگی، مقاومت به سایش و مقاومت به تخریب شدن، به علاوه زیست سازگاری خوب می باشند که آنها را در گروه مواد مناسب جهت کاربردهای پزشکی قرار می دهد.
مبحث نانوکامپوزیت‌ها نیز میتواند باعث بهبود پایداری حرارتی در پلی یورتان شود. خاک رس یکی از این افزودنی‌های معدنی است که در اندازه‌های مختلف از جمله نانو مورد کاربرد قرار می‌گیرد.
به دلیل نقش برهم افزایی میان مواد آلی و معدنی؛ مقاومت حرارتی ، خواص حفاظتی ، خواص الکتریکی و مکانیکی بطور معمول افزایش خواهد یافت.[۳۳]
روش‌های مختلفی برای پراکنش ذرات خاک رس وجود دارند:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

پلیمریزاسیون درجا^[۹۷] ؛ منومرهایی که در میان لایه‌های سیلیکات جاداده شده‌اند.
ترکیب با محلول پلیمری
پراکنش پرکننده در حالت مذاب پلیمرهای گرما نرم
در پروژه حاضر از پلیمریزاسیون درجا برای پراکنش ذرات استفاده شده است.
در مقیاس نانو با مشاهده فاصله بین لایه‌ها به علت زیادتر بودن انرژی سطحی پلی اُل نسبت به انرژی سطحی خاک رس اصلاح شده، زنجیرهای پلی ال در راستای افزایش بین لایه‌های خاک‌ رس اصلاح شده زنجیره‌های پلی ال در راستای افزایش فاصله بین لایه‌های خاک رس جا داده می‌شوند. باز شدن لایه‌ها نشان‌دهنده پراکنش مناسب خاک رس اصلاح شده در پلی ال است. در مورد نانو خاک رس و انتخاب نوع آن نیز میتوان گفت که با توجه به مقالات موجود و کارهای انجام شده این نوع نانو خاک رس سازگاری بیشتری با پلی یورتان داشته است. نانو کاپوزیت حاوی خاک رس پراکنش خاک رس در ماتریس پلیمری تاثیر بسزایی در ایجاد و بهبود خواص مکانیکی و حرارتی ایفا میکند. هرچه ساختار خاک رس و صفحات خاک رس از هم بیشتر باز شود و به حالت اکسفولییت یا اینترکلیت برسیم؛خواص مطلوبتری را در نانو کامپوزیت دیده شده است. در میان خاک رس‌های اصلاح شده A10،A93 و B30 بیشترین میزان افزایش فاصله لایه‌ها را پس از افزودن پلی اُل، برای نوع B30 شاهد هستیم. همچنین نتایج آزمون‌های رئومتری نشان می‌دهد که کلوزیت B 30 ساختار محکمتری در پلی اُل ایجاد می‌کند و سوسپانسیون کلوزیت B30 در پلی اُل پایدارتر است.[۳۴]
یکی دیگر از روش‌های افزایش پایداری حرارتی در پلی یورتان استفاده از افزودنی‌های تأخیردهنده اشتعال است. استفاده از اوره کندانس‌ها به عنوان تاخیردهنده اشتعال، در حدود ۷۰ سال پیش برای منسوجات سلولزی مورد استفاده قرار گرفت منتهی این ترکیبات نتوانستند جایگاه مناسبی در این صنعت پیدا کنند تا اینکه در دهه اخیر مجدداً جهت استفاده در صنعت نساجی و پلاستیک‌ها معرفی شدند. اختراعات متنوعی در دهه اخیر در این زمینه به ثبت رسیده است. بخصوص کاربرد آنها در فوم های پلی یورتان و دیگر مصارف مطرح می‌باشد. اوره کندانس‌ها با توجه به ویژگی شیمیایی اوره به راحتی قابل تولید می‌باشند. در مطالعه تجزیه حرارتی اوره بعد از نقطه ذوب (دمای ۱۳۸ درجه سانتیگراد) تولید ایزوسیانیک اسید و آمونیاک مورد تایید می‌باشد.

این مخلوط با گرم کردن در دمای ۱۴۰ درجه سانتیگراد و تجزیه اوره در دمای ذوب ۱۳۸ درجه سانتیگراد و واکنش محصولات تجزیه اوره با فسفریک اسید و سولفامیک اسید تشکیل یک شبکه نامنظم را خواهد داد.
ترکیب بوجود آمده سازگاری زیادی با مواد اولیه پلی یورتان دارد و به راحتی می‌تواند در مواد اولیه تولید کننده پلی یورتان ممزوج شود.
همچنین ترکیب بوجود آمده در دمای ۱۴۰ درجه سانتیگراد قابل حل در آب بوده ولی افزایش دما بالای ۱۷۰ درجه سانتیگراد به تولید اوره کندانس نامحلول در آب منجر می‌شود. همانطور که گفته شد پلی یورتانها به شکلهای مختلف از جمله فومهای نرم، فومهای سخت؛ الاستومرها، ترموپلاستیک الاستومرها، رزین، رنگ، پوشش و… در دنیا کاربرد دارند.
خواص یورتانها از مواد ترموست بسیار سخت تا الاستومرهای نرم تغییر می‌کند. بطور کلی پلی یورتان‌ها با توجه به گستردگی انواع آن و داشتن خواصی مطلوب می‌تواند در عایق‌سازی سازه‌ها، یخچال و فریزر، مبلمان و سرویس خواب، کفش و پاپوش، صنایع خودرو، پوشش‌ها و چسب‌ها و غیره مورد استفاده و کاربرد قرار بگیرد.
الاستومر پلی‌یورتان پلیمر ویژه‌ای است که توانسته در مدت کوتاهی جایگزین بسیاری از قطعات صنعتی لاستیکی، پلاستیکی، سرامیکی، و حتی فلزی شود.
خاصیت استحکام کششی و مقاومت در مقابل پاره‌گی ازدیاد طول بالا و سایش ناچیز این پلیمر که قابل دستیابی در سختیهای مختلف می‌باشد، مصرف آنرا در صنایع گوناگون مثل صنایع فولاد، معدن، چاپ و ریسندگی الزامی نموده است.
پلی‌یورتان‌های ترموپلاستیک دارای خواص مکانیکی خوب نظیر استحکام کششی، چقرمگی، مقاومت به سایش و مقاومت به تخریب شدن، به علاوه زیست سازگاری خوب می‌باشند که آنها را در گروه مواد مناسب جهت کاربردهای پزشکی قرار می‌دهد.
یکی از کاربردهای پلی یورتانها، استفاده به عنوان پوشش لوله‌های مدفون در خاک با هدف حفاظت در برابر خوردگی می باشد. پلی یورتان مورد استفاده در این روش، از نوع ۱۰۰% جامد و با مواد اولیه ۲ جزئی است ولی نبایستی چسبندگی زیادی به سطح لوله از این پوشش توقع داشت. پلی اورتان‌ها در شرایط کاربری خاص مانند دمای بالای خط لوله و یا تعمیرات پوشش اصلی کاربرد دارند و کمتر به عنوان پوشش اصلی خطوط انتقال استفاده می شوند. استفاده از پوشش‌های پلی اورتان جهت پوشش داخلی خطوط انتقال کاربرد بسیار محدودی داشته و به علت آزادکردن ترکیبات سمی ایزوسیانات جهت پوشش داخلی توصیه نمی‌گردد. کاربرد پلی ن ترکیبات نیز به طور پیوسته رو به توسعه است.
با بهره گرفتن از پلی اترها به عنوان پلی‌ال، در سنتز پلی یورتان می‌توان کاشتنی‌های طولانی مدت تهیه نمود، که در قلب مصنوعی، کلیه مصنوعی، ریه مصنوعی، هموپرفیوژن، لوزالمعده مصنوعی، فیلترهای خونی، کاتترها، عروق مصنوعی، بای‌پس سرخرگ‌ها یا سیاهرگ‌‌ها، کاشتنی‌های دندان و لثه، بیماریهای ادراری، ترمیم زخم، رساندن یا خارج کردن مایعات، نمایش فشار عروق، آنژیوپلاستی، مسدود کردن عروق، جراحی عروق آئورت و کرونری، دریچه‌های قلب ‌سه‌لَتی و دو لَتی کاربرد دارند.
فوم‌های پلی یورتان
به طور کلی فوم های پلی یورتان را می توان به ۳ دسته کلی فوم های نرم، فوم های نیمه نرم و سخت تقسیم بندی نمود.
ضریب هدایت حرارتی فوم های سخت پلی یورتان از تمام فوم های پلیمری دیگر کمتر است و همین امر باعث شده است که از فوم های سخت پلی یورتان برای کاربردهای عایق بیشتر استفاده گردد.
پخش توده‌ای از حباب‌های گاز در یک محیط مایع و یا جامد، فوم نامیده می‌شود. فوم جامد را اسفنج یا ابر نیز می‌نامند. در واقع فوم‌ها توزیعی از گازها در مایعات یا جامدات هستند. فوم‌ها موارد کاربرد بسیاری دارند از جمله در ساختمان‌ها به عنوان عایق حرارت و صدا، عایقبندی لوله‌های انتقال سیالات، بسته‌بندی قطعات و لوازم الکتریکی. علاوه بر این فوم‌ها به دلیل دانسیته‌ی بسیار پایینشان در ساخت و ساز مورد توجه هستند.
تقریباً از تمام پلیمرها امکان تهیه فوم وجود دارد، ولی بدلیل سهولت در امر تولید، سادگی دستگاه‌های مورد نیاز و مرغوبیت کیفی فوم‌های تهیه شده، فوم‌های پلی‌یورتان بر سایر فوم‌های تهیه شده از دیگر پلیمرها برتری داشته و مورد استفاده‌ی بیشتری دارند.
مواد اولیه فوم های سرد پلی یورتان مانند سایر انواع فوم پلی یورتان شامل پلی ال و ایزوسیانات می باشد. ایزوسیانات‌های رایج مورد استفاده در فوم پلی‌یورتان معمولاً از دو نوع زیر هستند:
تولوئن دی ایزوسیانات(TDI) که مایعی بیرنگ با نقطه جوش ۱۳۰ درجه سانتیگراد است و مخلوطی است از ایزومرهای ۲ و ۴ تولوئن دی ایزوسیانات(۸۰%) و ۲ و ۶ تولوئن دی ایزوسیانات(۲۰%). TDI در حجم بالا برای تولید فوم‌های نرم بکار می‌رود. فشار بخار TDI در دمای محیط حدود ^۲-۱۰*۳/۲ میلیمتر جیوه است و تنفس آن باعث تنگی نفس می‌شود.
۲و۴و´۴ دی فنیل متان دی‌ایزوسیانات(MDI) که در تهیه فوم‌های سخت به کار می‌رود. این منومر در ۲۵ درجه سانتیگراد فشار بخاری در حدود ^۵-۱۰ میلیمتر جیوه دارد و حریک کنندگی آن کمتر از TDI است. به طور کلی هنگام کار با این مواد لازم است از تهویه مناسب استفاده شده و واکنش در زیر هود انجام گیرد.
شکل ‏۲‑۷: انواع ساختارهای ایزوسیانات
نوع ایزوسیانات به کار رفته در تولید فوم سرد از نوع MDI می باشد. در صنعت فوم‌های پلی یورتان نرم و انعطاف پذیر فوم دیگری به نام فوم گرم نیز داریم که ایزوسیانات به کار رفته در تولید آن از نوع TDI می باشد. به دلیل حضور ماده سمی تولوئن در ساختار ایزوسیانات فوم گرم و نیاز به حرارت دهی مواداولیه در حین تولید، فرایند تولید فوم گرم برای سلامتی پرسنل تولید بسیار مضر بوده و ترجیح صنعت به استفاده از فوم های سرد پلی یورتان می باشد.
در فوم سرد میزان سفتی و نرمی تا حدودی به نسبت وزنی ایزوسیانات به پلی ال تزریقی بستگی دارد. به گونه ای که با بالا بردن میزان ایزوسیانات در رنج خاصی از نسبت ها، فوم سفت تر شده و با پایین آوردن آن فوم نرم تر می گردد. البته این تنها عامل سفتی و نرمی فوم سرد نمی باشد زیرا عوامل دیگری چون دانسیته فوم و ساختار پلی ال نیز در این امر موثر می باشند.حین فرایند تولید فوم، واکنشی میان گروه‌های ایزوسیانات و هیدروکسیل در منومرها اتفاق میافتد:
شکل ‏۲‑۸:واکنش ایزوسیانات و پلی ال
دانسیته فوم‌ها
“یکی از مهمترین مشخصه های هرفومی، دانسیته آن می باشد که باعث تغییر خواص فیزیکی فوم می شود.
به علت ساختار فوم پلی یورتان که به صورت سلول های بسیار نزدیک به هم و فشرده می باشد (و در نتیجه بیشترین میزان مقاومت حرارتی در هر واحد را به ما می دهد). وسایل و تجهیزات گرمایشی- سرمایشی نیز بسیار کارآمدتر بوده و سوخت کمتری مصرف می کنند و نیز فوم پلی‌یورتان در مقایسه با سایر عایق ها دارای پایین ترین قابلیت هدایت حرارتی است.
- بیشتر انواع عایق های فوم شکل، به سختی آتش می گیرند ولی در صورتی که این اتفاق بیفتد، دودی سیاه، غلیظ و سمی تولید می کنند که در بعضی مواقع شامل گاز سیانید هیدروژن که کشنده است، می باشد. خاصیت آتشگیری همه فوم ها، بستگی به درجه احتراق آن ها دارد که آن هم با توجه به نوع فرمولاسیون هر فوم متغیر است. برای جلوگیری از آتشگیری می توان از مواد تاخیر انداز شعله در ترکیب فوم پلی یورتان استفاده کرد.
روش های متداول استفاده از فوم پلی یورتان
استفاده از فوم پلی یورتان به صورت ورقه ای
در این روش فوم پلی یورتان به صورت حجمی در کارخانه تولید می شود و سپس باضخامت مورد نیاز بریده می شود. بدلیل جلوگیری از پخش ذرات کریستالی فوم در هوا و دوام بیشتر فوم، می توان دو طرف این ورقه ها را با بهره گرفتن از کاغذ یا ورقه های آلومینومی پوشش داد. کاربرد این محصول بیشتر به صورت عایق های حرارتی و صوتی بین دیوارها و سقف های کاذب است.
استفاده از فوم پلی یورتان به صورت پانل های فشرده (ساندویچ پانل)
در این روش قطعات کامپوزیتی با پوشش های ورقه ای در دو طرف و فوم پلی یورتان بین ورقه ها در کارخانه تولید می شوند. عامل چسبندگی بین دو ورقه، فوم می باشد و با توجه به موارد مصرف، جنس ورقه ها متفاوت است. ورقه های آهنی گالوانیزه و سیاه و آلومینیومی، متداول ترین پوشش برای ساخت پانل های ساندویچی هستند. با بهره گرفتن از همین روش کانتینر و یا بعضی از ساختمان های پیش ساخته تولید می شوند و نیز از همین روش برای ساخت درهای چوبی (با قابلیت جذب صوت بالا) استفاده می شود.
استفاده به عنوان پرکننده بین درزها و شکاف ها
در این روش مخلوط مواد ترکیبی فوم، پس از خروج از مخزن، به داخل شیارها و شکاف های مورد نظر تزریق می شود و سپس با افزایش حجم باعث انسداد درزها و شکاف‌ها می‌گردد. از این روش برای درزبندی اطراف پنجره ها، درها، درزهای انقطاع و به منظور عایق‌کاری حرارتی، رطوبتی و صوتی استفاده می‌شود.
استفاده به صورت پاشش برروی سطوح
در این روش مواد تشکیل دهنده فوم، از مخازن جداگانه خارج و در یک کلگیّ با هم ترکیب می شوند و به سطح مورد نظر پاشیده می شوند. بیشترین استفاده از این روش- با هدف محافظت از خوردگی سطوح فلزی - در مناطق مرطوب انجام می‌شود. همچنین به دلیل یکپارچگی و پوشش بیشتر سطوح، جایگزین مناسبی برای ورق های پلی یورتان است. ولی به دلیل مشکلات اجرایی و صعوبت استفاده از دستگا ه های تزریق فوم، این روش کمتر به کار می‌رود.
مدلسازی پاسخ حرارتی کامپوزیت در شعله^[۹۸]
مقدمه
زمانیکه یک ماده تحت یک فلاکس حرارتی قرار می‌گیرد دمای اولیه بعنوان تابعی از میزان هدایت حرارتی به ماده و تحت شرایط مرزی افزایش می‌یابد. پاسخ حرارتی برای این نوع گرمایش اولیه و این بازه حرارتی خاص بدون هیچگونه واکنش شیمیایی اتفاق خواهد افتاد. وقتیکه دمای سطح به اندازه کافی افزایش یافت و به مقدار لازم رسید(حدود C°۳۰۰-۲۰۰) رسید؛ واکنش شیمیایی شروع به اتفاق میافتد و رزین شروع به تخریب میکند و تبدیل به گاز خواهد شد. این گازها درون ساختار متخلخل ذغال باعث هدایت حرات درون منطقه واکنش می‌شوند. بطور همزمان ماده تحت انبساط و انقباض حرارتی-شیمیایی قرار می‌گیرد. با گذشت زمان و پیشرفت فرایند، ناحیه پیرولیز گسترده‌تر می‌شود و به نواحی دیگر نفوذ می‌کند. با مصرف مواد فعال موجود در سطح، بقایای خنثی حاوی گازهای تجزیه به جا می‌گذارد.
با افزایش مقدار انرژی دریافتی توسط نمونه، کربن باقیمانده از واکنش پیرولیز با پرکننده سیلیکا (در کامپوزیت‌های پرشده با شیشه) در دماهای بالاتر از C°۱۰۰۰ واکنش خواهد داد.

(ix) مدل روند موضعی^[۱۰۹]

(viii) مدل روند هموار^[۱۱۰]

(vii)

شیب تصادفی

خانه‌های اول، دوم و پنجم (بدون در نظر گرفتن مؤلفه فصلی) همان رگرسیون معمولی است. وقتی که ابر‌پارامترهای  و  ، هر دو صفر باشند (با چشم پوشی از مؤلفه فصلی) مدل، همان مدل سنتی روند قطعی است یعنی^[۱۱۱]:

خانه‌های سوم، ششم و هشتم نیز به نوعی حالتهای خاصی از مدل عمومی روند تصادفی هستند ولی بازهم در شیب یا سطح، یک شکل تصادفی دارد. مدل را در حالتهای خانه‌های پنجم و هفتم نمی‌توان تخمین زد.
مؤلفه فصلی  بصورت فرایند تصادفی ذیل است:

که در آن  و  وقتی که  (با چشم پوشی ازمؤلفه روند)، مدل به شکل مدل متغیرهای مجازی فصلی قطعی^[۱۱۲] در می‌آید.
تقاضای کل مصرف گاز طبیعی بخشهای خانگی و تجاری کشور را با بکار بستن شکل عمومی ‌معادله (۳-۳-۱) بدست می‌آوریم.

بطوریکه  ،  و  ؛ که در آن  لگاریتم طبیعی مقدار تقاضای مصرف گاز طبیعی بخشهای خانگی و تجاری،  لگاریتم طبیعی درآمد،  لگاریتم طبیعی قیمت تقاضای گاز طبیعی بخشهای خانگی و تجاری و  متوسط دما است.  و  کششهای بلندمدت درآمدی و قیمتی است و  نشان دهنده اثر تغییر دما بر تقاضای گاز‌ طبیعی است.
ب- تصریح نظری مدل
معادلاتی که تخمین زده می‌شود شامل معادله‌های (۳-۳-۱)، (۳-۳-۲)، (۳-۳-۳) و (۳-۳-۵) است. این معادلات با هم تشکیل یک سیستم پویا را می‌دهند و می‌توان این سیستم پویا را به شکل حالت-فضا^[۱۱۳] نمایش داد. فرض می‌شود که توزیع همه اعضای جملات اختلال در معادلات یاد شده دو به دو مستقل از هم و نرمال با میانگین صفر هستند. همانطوری که در بالا نیز اشاره کردیم ابر‌پارامترهای  ،  ،  و ^[۱۱۴] نقش مهمی در تعیین ویژگیهای مدل دارند و همراه با دیگر پارامترهای مدل به روش حداکثر راستنمایی برآورد می‌شوند. سپس از این کمیت‌ها، با کمک روش فیلتر کالمن^[۱۱۵] برای تخمین بهترین برآورد نهایی  ،  و  به ترتیب یعنی سطح روند، شیب روند و مؤلفه فصلی استفاده می‌کنیم.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

داده‌ها و روش گردآوری:
داده‌های مورد نیاز و استفاده شده در چهار‌چوب الگوی تحلیلی تحقیق، داده‌های فصلی مقدار مصرف گاز طبیعی، دمای هوا، قیمت گاز طبیعی و درآمد مصرف کننده برای سالهای ۸۳-۱۳۷۴ است.
مقدار مصرف حامل انرژی گاز طبیعی؛ در مدل تابع تقاضا، مصرف سرانه گاز طبیعی را به منظور بررسی عوامل مؤثر در تقاضای خانوارها و واحدهای تجاری تحت پوشش گاز‌رسانی، برآورد کرده‌ایم. دادهای مصرف سرانه را به صورت نسبت مصرف کل حامل انرژی گاز طبیعی یک دوره به تعداد کل مصرف کنندگان دوره قبل در نظر گرفته‌ایم^[۱۱۶].
دمای هوا؛ متوسط دمای کشور بصورت میانگین وزنی دمای استانهای مختلف است که در آن وزنها تعداد انشعاب خانگی و تجاری هر استان می‌باشد.
قیمت؛ قیمتهای واقعی و اسمی حامل انرژی گاز طبیعی و حامل انرژی جایگزین برق در بخش‌های خانگی و تجاری را از متوسط قیمت حاملهای انرژی مذکور همه بخشها بر حسب ریال معادل بشکه نفت خام استخراج کرده‌ایم.^[۱۱۷]
درآمد؛ به علت عدم انتشار و دسترسی به داده‌های فصلی درآمد سرانه، نسبت تولید ناخالص داخلی به قیمتهای ثابت سال ۷۶ (میلیارد ریال) به جمعیت کل کشور را به عنوان شاخصی بجای متغیر درآمد سرانه یک مصرف کننده نوعی در نظر گرفته‌ایم. داده‌های فصلی تولید ناخالص داخلی را از بانک مرکزی بدست آورده‌ایم.
فصل ۴- حالت-فضا و فیلتر کالمن
بعضی نویسندگان کشف فیلتر کالمن^[۱۱۸] (KF) توسط ریچارد کالمن^[۱۱۹] (۱۹۶۰) را در سال ۱۹۶۰، یکی از بزرگترین یافته‌ها در تاریخ تئوریهای برآورد آماری و یا حتّی قرن بیستم می‌دانند. از آن زمان تا کنون فیلتر کالمن در زمینه‌های بسیاری، از جمله در کنترل و پیش‌بینی سیستمهای دینامیکی، کاربرد داشته است. از فیلتر کالمن برای محاسبه دقیق و پیش‌بینی نمونه‌های با حجم محدود مدلهای ARMA نرمال، مدلهای ARMA چند متغیره، مدلهای انتقال مارکف^[۱۲۰] و مدلهای با ضرایب متغیر^[۱۲۱] استفاده می‌شود.
بطور خلاصه فیلتر کالمن یک الگوریتم برگشتی^[۱۲۲] پردازش داده است، که حالت^[۱۲۳] یک سیستم دینامیک خطی آشوبناک^[۱۲۴] را برآورد می‌کند. وقتی ما در مورد حالت یک سیستم صحبت می‌کنیم، منظور یک بردار n عضوی از متغیرها است که بعضی از خواص مورد نظر و علاقه یک سیستم را توصیف می‌کند.
ارائه یک سیستم پویا بصورت حالت-فضا ^[۱۲۵]
سیستمهای پویا را معمولا می‌توان بصورت یک شکلی بنام حالت-فضا نمایش داد. دو مزیّت مهم در ارائه یک سیستم پویا به شکل حالت-فضا وجود دارد. اول اینکه حالت-فضا این امکان را می‌دهد که متغیرهای غیرقابل مشاهده (که به متغیرهای حالت معروف هستند) را در مدل قابل مشاهده وارد کرد و همراه با آن تخمین زد. مزیّت دوم اینکه مدلهای حالت-فضا با یک الگوریتم برگشتی مشهوری بنام فیلتر کالمن برآورد می‌شوند. حالت-فضا در ادبیات اقتصاد سنجی در مدلسازی متغیرهای غیرقابل مشاهده مثل انتظارات عقلائی، خطاهای اندازه‌گیری، درآمد دائمی، مؤلفه‌های غیرقابل مشاهده دوره‌ای و روند و نرخ بیکاری طبیعی و … بکار می‌رود.
سیستم معادلات ذیل را در نظر گیرید:

که درآن  یک بردار  از متغیرهای مشاهده شده در زمان t ام و  بردار  از متغیرهای غیرقابل مشاهده که به بردار حالت معروف است.  ،  و  ماتریسهای پارامترها بترتیب به ابعاد  ،  و  هستند و  بردار متغیرهای برونزا یا از قبل معلوم می‌باشد. معادله اول به معادله حالت یا انتقال و معادله دوم به معادله مشاهدات یا اندازه‌گیری معروف است.  بردار  و  بردار  ، بردارهای نوفه سفید هستند، بطوریکه:

که در آن  و  بترتیب ماتریسهای به ابعاد  و  هستند. توزیعهای  و  در تمام تاخیرهای زمانی فرض می‌شود که غیر همبسته است یعنی:

نیز فرض می‌شود که  با مقادیر تحقق یافته  و  ناهمبسته‌اند یعنی:

با توجه به معادله حالت (۴-۱-۱) می‌توان  را بصورت ترکیب خطی از  نوشت:

نتیجه گیری و ارائه‌ پیشنهاد

۵-۱ نتیجه گیری
با توجه به پژوهش انجام شده ، در یک نتیجه گیری کلّی می‌توان گفت که سرآغاز سرایش شعر شمس با تحوّلات اجتماعی و سیاسی بزرگی همراه شد که این تحوّلات تأثیر شگرفی بر اندیشه و افکار او نهاد.
شاعر در سال‎های پر مشغله‌ی انقلاب شاعر دفتر اول خود را می‎سراید. نابسامانی‌های اجتماعی روح و ذهن او را درگیر می‌کند و شاعر متعهّد به اجتماع آیینه‎ی تمام نمای جامعه‎ی آن روز می‎شود. اشعار این دوره‌ی شمس سرشار از حس عصیانگری ، خشونت، نارضایتی و بدبینی است .او از تمام دنیا شکوه می‌کند به همین سبب شعرش فریاد اعتراض و رنجیدگی خاطر است . شاعر در این دوره از واژگانی سرد، بی روح و خشن بهره می‎گیرد تا مفاهیم خود را بر خواننده عرضه کند.
او در این دوره نه تنها عشق را زیبا نمی بیند بلکه آن را مایه‌ی آلودگی می‌خواند که انسان را در خود غرق می‌سازد و پاکی و صداقت او را خدشه دار می‌کند. او نه از رنج هجران می‎گوید و نه از درد عشق، بلکه با کلامی سرد و پر از درشتی عشق را مورد مذمّت قرار می‎دهد اما به تقدّس عاشق و معشوق اعتقاد دارد و معتقد است که شعر شاعر از یک اصل کلّی تبعیّت نمی‎کند به همین سبب است که او عشق را مذمّت می‌کند ولی در همین حال عاشق و معشوق را می‎ستاید.
جهان بینی شاعر در ارتباط با موضوع‌هایی همچون زندگی، مرگ، دنیا و… برخواننده عرضه می‎شود .در همین ارتباط شمس به فریب زندگی، یکنواختی و بیهودگی آن اشاره می‌کند و دنیا را سرشار از بدی‎ها و پلیدی‌ها می‌بیند. او مرگ را هدیه‌ای از جانب خدا و راه رهایی از پلشتی‌های دنیوی می‎داند.
شمس لنگرودی با طبیعت پیوندی خاص دارد .زیرا او سال‌های کودکی و نوجوانی را در دامن طبیعت بکر شمال زیسته و با آن عجین گشته است. وصف‎هایش از طبیعت اغلب بر پایه‎ی بدل بلاغی‌هایی استوار است که در آن جلوه دیگری از عناصر طبیعت را در معرض دید خواننده قرار می‌دهد. در همین دوره گرایش او در توصیف طبیعت به شکل طبیعت سیاه است. او با این روش اوضاع اجتماعی عصر خود را نمایان می‌کند.
مفاهیم اجتماعی در این دوره اغلب پیرامون مسائل روز جامعه است. مسائلی که مردم با آنها دست و پنجه نرم می‌کنند و لحظه ای از آن فارغ نمی‌شوند . فقر، جنگ، ظلم و استبداد، آزادی و شهادت موضوعات اساسی و مهمی است که شمس لنگرودی به آنها پرداخته است.
طنزهای شمس در این بخش اغلب اجتماعی است و تلنگری بر خواننده می زند تا او را نسبت به برخی از مشکلات و آسیب های اجتماعی آگاه سازد. مذمّت مدعیان دینی از جمله درون‎مایه‎هایی است که شمس لنگرودی به آن پرداخته است.
اندیشه و افکار شمس لنگرودی پس از گذراندن تجربیّات زندگی دستخوش تحوّلی عمیق می‌شود. روحیه نارضایتی از او دور می‎شود. در این دوره او عاشق می‌شود و به طبع آن، زندگی را طوری دیگر می‌بیند. عشق، به شعر او لطافت و گرمی می‎بخشد و تمام درون‎مای‌های شعری تعبیری متفاوت به خود می‌گیرند.
جهان بینی شمس بعد از تحوّل فکری دگرگون می‎شود او به زیبایی‎های زندگی می‎پردازد. از نظر او ماهیت زندگی زیبا و ارزشمند است و زشتی‌ها و ناراستی‎های آن برخاسته از اتّفاقات و حوادث روزگار است. این تفاوت، در لحن شاعر و در انتخاب واژگان نیز به چشم می‌خورد. مرگ دیگر هدیه‌ای از جانب خدا نیست بلکه واقع‌بینانه به آن می‌نگرد و آنرا قاطیعت ناگزیر خطاب می‌کند. دنیا با وجود معشوق زیبا می‌شود و اعتماد شاعر را به خود جلب می‌کند.
مفاهیم اجتماعی در این بخش دیگر فقر و جنگ نیست. لنگرودی از طعم شیرین صلح می‌گوید و درسروده‎هایش از نوستالژی‎هایی که او را بیاد گذشته می‎اندازد یاد می‎کند. طنزهای این دوره‌ی شمس اغلب طنزهای مذهبی است .او کمتر به طنز اجتماعی می‎پردازد و ترجیح می‎دهد آشنازدایی نسبت به امور مذهبی، در اشعارش نمود داشته باشد.
۵-۲پیشنهادهای تحقیق

1. 1. با توجه به گستردگی ادبیّات معاصر ایران ، پیشنهاد می‌شود تحقیقات بیشتری در قالب پایان‌نامه و مقالات در این زمینه به عمل بیاید.

1. 1. 1. 1. از آنجا که اندیشه و افکار شعرا می‌تواند زمینه مناسبی برای تأویل اشعارشان باشد نیاز است که دانشجویان این موضوع را مورد بررسی قرار دهند و بدین ترتیب زمینه ‌ی شناخت اندیشه شاعران را بیشتر مهیّا سازند.

      ( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

1. 1. به منظور ارتقاء سطح آموزشی دانشجویان ، دانشگاه اقدام به راه اندازی کتابخانه ‎مجازی نماید تا دسترسی دانشجویان به منابع مختلف بهتر صورت پذیرد .

مصاحبه‎ی پیوست:
همانگونه که گفته شد بخشی از پایان نامه براساس مصاحبه‎ها تنظیم و گردآوری شده است. مصاحبه‌ها شامل مصاحبه‌های حضوری،پرسش و پاسخ از طریق ایمیل و یا سوال و جواب‌های تلفنی می‌شود. مصاحبه‌های حضوری در تاریخ ۲۷ فروردین ۱۳۹۳و ۵اسفند همان سال انجام پذیرفته است.بخشی از مصاحبه‎های حضوری در قالب سی دی ضمیمه‌ی پایان نامه می‌باشد.
در این بخش سوالها و پاسخ‌ها ارائه می‌شود .ضمن اینکه نگارنده متعهد می‎شود که این مطالب براساس صحبتهای، بین شاعر و نگارنده تنظیم شده است .
نگارنده- من در این پایان نامه شما را شاعر، پژوهشگر، منتقد، نویسنده قصه برای کودکان و محقّق معرفی نمودم. البتّه این عناوین با توجه به آثار شما انتخاب شد. می‌خواستم آیا عنوانی از قلم نیفتاده است.یعنی زمینه های فعالیت شما را به درستی بیان کرده‎ام؟
شمس لنگرودی- من کارهای مختلفی کرده‎ام. داستان برای کودکان نوشته ام،ترانه خوانده ام ( ترانه درشب. در یوتیوپ هست)، فیلم بازی کرده‎ام که هنوز اجازه پخش نگرفته ، رمان نوشته‎ام، نقد نوشته‎ام… می توانید همه اینها را بنویسید. ولی کار اصلی من شعر بوده و تحقیق. شاعر و پژوهشگر.
- یک سوال مهم این است  در سرایش شعر از کدام شعرا تأثیر گرفته‎اید؟
- من ازعاشقانه‎های ایران، مثل همه، سال‌ها قبل تحت تأثیر نادر نادرپور و احمدشاملو، و از شعر جهان شاعران فراوان، مثل ناظم حکمت، نرودا، آلبرتی، ….هستم. اما روش کارم را از حافظ آموختم. از نظر موسیقی شعر رفتار تشنگی تحت تأثیر موسیقی شاملویی است و از آن مجموعه به بعد بین موسیقی نیمایی و شاملویی راهی را انتخاب کرده ام.
- سوال دیگر اینست که در دوره اول ما شاهد عصیان شما در بسیاری از مقوله ها حتی عشق هستیم.آیا این عصیان می تواند به معنای مذمّت عشق باشد (با توجه به لغاتی نظیر:دشنام،رنجابه،شکنجه،خنجرو..) من درپایان نامه عصیان را ذکر کردم اما به نظرم باید کمی شفاف‎تر بگویم. اگر مذمّت را در نظر بگیرم تعارضی پیش می‌آید چون در همان دوره شما عاشق را بسیار ستوده‎اید و یا با مصرعهایی نظیر:

• • من تاب حضور دو گیتی را در برابر خودم ندارم.

• • از من
    تنها تو مانده ای.

• • بگذار صبحم را با نام تو بیاغازم.
    با معشوق صحبت نموده اید که این نشانه ی اوج ارزش معشوق است.

- خانم ظفری، نکته مهمی که باید مدّ نظر قرار بدهید این است که شعر علم نیست که تماماً از یک منطق واحد برخوردار باشد. در شعر آنچه که مورد نظر است بسامد بالای یک مقوله است. بطور مثال، حافظ می گوید :«چرخ برهم زنم ار غیر مرادم گردد»، اما همین حافظ عصیانگر در جای دیگری می گوید «رضا به داده بده و از جبین گره بگشا که بر من و تو در اختیار نگشاده است». یا مولوی در جایی می گوید «ما همه شیریم شیران علم، حمله مان از باد باشد دم به دم». اما همین مولوی در جای دیگری می نویسد «اینکه گویی این کنم یا آن کنم خود دلیل اختیار است ای صنم!» یا سعدی می نویسد «پسر نوح با بدان بنشست خاندان نبوتش گم شد،»در حالیکه در جای دیگری می نویسد «تربیت نا اهل را چون گردکان بر گنبد است». کسی به حافظ و مولوی و سعدی و دیگران شاعران ایراد نمی گیرد که چرا حرف هایتان متناقض است به این دلیل که شاعر اگر چه بسا ایدئولوژی روشنی داشته باشد اما غرض از شعر تبیین ایدئولوژی شاعر نیست بلکه بیان حالات اوست. یا به زبان امروزی تر شاعر شاخک حساس جامعه است. بنابراین شما باید در هر مجموعه به بسامدهای بالای آن مجموعه نظر داشته باشید نه اینکه در تک تک شعرها شاعر چه گفته است.
-استاد در مورد تحولّی که در شعر شما رخ داد بگویید.
- من یک سال در زندان بودم . اولین ضربه ای که ازاین زندانی شدن نصیبم، شد ضربه مثبتی بود که دیدگاه مرا در مورد زندگی عوض کرد. اتفاقاتی که در زندگی من می‎افتد باعث عوض شدن درک من می‎شود. زندان باعث شد بفهمم که من قرار بود جهان را عوض کنم، اما این جهان است که مرا عوض می کند. قبل از آن روحیه‌ی پرخاشگری در شعر من ملاحظه می‎شد اما بعدها اینگونه نبود.در اشعار دوره دوم قدر همه چیز را می‎دانم.قبلا زندگی برایم زیبا نبود الان می‎گویم زندگی ارزشمند است قدر آن‎را بدانیم. اولین مجموعه اشعار من مضمون اجتماعی –سیاسی دارد.
-رابطه شما با طبیعت چگونه است؟با توجه به اینکه اغلب اشعار شما پیوستگی خاصی با طبیعت دارد.
- نگاه من به طبیعت عوض شده در ابتدا سرجنگ با آن داشتم اما اینک سر آشتی.تأثیر طبیعت در شعر من فقط بخاطراین نیست که دوران کودکی در دامن طبیعت بودم.بلکه علت اینست که من طبیعت را دوست دارم و در آن بسیار دقت کردم و دقیق شدم.
-استاد لنگرودی عزیز می خواستم نظرتان را درباره مقاله دکتر دهقان و زری فام جویا شوم.
در این مقاله عنوان شده که شعر شما پست مدرن است و از جمله خصیصه های شعر شما وجود هایکو و کاریکلماتور می باشد. با توجه به اینکه در این مقاله حرفهایی تازه‌ای بیان شده‎است می‎خواستم از شما اجازه بگیرم و بخش‎هایی از آنرا در پایان نامه خود قرار دهم. اما ابتدا لازم است در مورد این موضوع که اشعار شما، برخی از ویژگی‎های اشعار پست مدرن را داراست نظرتان را جویا شوم.
مورد دیگر اینست که در کتاب فرهنگنامه ادبی فارسی که حسن انوشه نگاشته اند عنوان شده که شما گوشه
چشمی به هایکو داشته اید. و در آخر اینکه بخش طنز دوره دوم سرایش شما که شامل اساطیر مذهبی شده
آیا می تواند کاریکلماتور باشد؟(این موضوع را با توجه به ص ۴۳-۴۴ مقاله زری فام عنوان نمودم.
- بله من تحت تاثیر اندیشۀ پست مدرن هستم . و شعر پست مدرن از هایکو و طنز هم استفاده می کند. اما من فکر نمی کنم تحت تاثیر هایکو باشم. شاید هم حق با آنها است. من در اسطوره ساختارشکنی می کنم و تقریبا همه اسطوره ها را به شوخی می گیرم که عملی پست مدرن است اما به هیچ وجه برای اینکه پست مدرن بشوم این کار را نکردم این نتیجۀ درک من از زندگی است که باعث شده است. هنوز من مطالب دهقان و زری فام را نخوانده ام .امّا اگر محققانه است چه اشکالی دارد. آقای انوشه هم.اما راجع به “کاریکلماتور” عرض کنم که “کاریکلماتور کلمات قصار طنزآمیز  و گاه شاعرانه است که پرویز شاپور ابداع کرده و نامگذاریش از احمد شاملو است.”  گاهی کاریکلماتور به شعر گاهی هم شعر به کاریکلماتور نزدیک می شود. بعضی ها به قصد توهین به یک شعر آن را کاریکلماتور می نامند که اشتباه می کنند. تو می‌توانی حتی نظرم را در بارۀ کاریکلماتور در مقاله ات بنویسی.
-استاد اشعار شما در بین مکاتب ادبی بیشتر  گرایش به کدام مکاتب دارد.با توجه به اینکه شعر رئال و سورئال در اشعارتان مشاهده می‌شود آیا به مکاتب دیگر هم تمایل دارید.(البته اشعاری هم کلاسیک و رمانتیک دیده می شود ) .اگر محبت کنید با توجه به بسامد ها نظر بدهید بسیار متشکر می شوم.
- الان دیگر سبک خاصی در هیچ هنری تسلط ندارد. در کار من گرایش به  سوررالیسم بیشتر است.

بخش اول: کلیات
فصل اول: مفاهیم
مبحث اول : تعریف جرم، جرم انگاری
گفتار اول : تعریف جرم
جرم، از جمله واژگانی است که دارای قدمتی بسیار طولانی به اندازهی حیات بشری میباشد. زیرا در طول تاریخ همواره اشخاصی وجود داشته که به نقض ارزشهای حاکم بر جامعه پرداخته و دست به ارتکاب جرم زدهاند و جامعه نیز در قالب مجازات به واکنش در قبال آنها پرداخته است. تعریف ارائه شده از جرم متأثر عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و شرایط اجتماعی خاص هر جامعه بوده که منجر به وجود تعاریف گوناگون از این واژه و تعدد مصادیق آن میباشد. جرم که معادل انگلیسی آن «crime» و یا «offence» بوده با ضم جیم به معنای گناه، خطا و بزه، عصیان، اثم، معصیت، ذنب، بوده و جروم و اجرام جمع آن میباشد.^[۳] مفهوم جرم غالباً جهت اشاره به رفتاری به کار میرود که صرف نظر از میزان قرار گرفتن در چهارچوب صلاحیت رسمی نظام کیفری دارای سرشتی نامطلوب میباشد. در علم حقوق جرم یا بزه به معنی نقض قوانین بوده و عملی است که قانون آن را از طریق کیفر منع نموده است^[۴] که قانونگذار نیز در ماده ۲ قانون مجازات اسلامی آن را چنین تعریف نموده است:
«هر فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد، جرم محسوب میشود.»

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

با در نظر گرفتن این موضوع که جرم پدیدهای اجتماعی است؛ یعنی عوامل اجتماعی و فرهنگی و محیطی در بروز رفتار مجرمانه موثر است، فلذا جوامع مختلف تحت تاثیر همین عوامل اقدام به جرم انگاری مینمایند. تعریف دورکیم از جرم که بر اساس آن «عملی جرم است که حالات کاملاً آشکار و جدی از وجدان جمعی را جریحه دار کند» در میان جامعه شناسان معروف است.
گفتار دوم : تعریف جرم انگاری
جرم انگاری کلمهایی است مرکب از دو جزء که عبارتند از «جرم» و «انگاری». در تعریف جرم از نظر حقوقی در گفتار اول سخن گفتیم.فرهنگ فارسی معین در تعریف انگار آورده است که این کلمه ماده مضارع انگاشتن، انگاردن و به معنی تصور،پندار و گمان، تصور کننده، پندارنده و در معنای انگاردن آورده است: پنداشتن- تصور کردن- انگاشتن- فرض کردن-.^[۵] بنابر آنچه گفتیم جرم انگاری به معنی تلقی کردن افعالی به عنوان جرم است. جرم انگاری یا جرم تلقی کردن یک فعل یا ترک فعل فرایندی است که به وسیله آن رفتارهای جدیدی به موجب قوانین کیفری مشمول قانون جزا میگردد و هر قدر دامنهی این قوانین تحت فشار افکار عمومی گسترده تر شوند، مجرمین بیشتری نیز به وجود میآورد.^[۶] جرم انگاری یک فرایند گزینشی است. فرایند است، چرا که تصویب عنوان مجرمانه نیازمند شور و مشورت و ملاحظهی بسیاری از جنبه های فردی و اجتماعی است. گزینشی است، زیرا دولت از میان رفتارهای ناقض هنجارهای پذیرفته شده یا اخلال کننده در زندگی فردی و اجتماعی، برخی را در دایرهی کیفری قرار میدهد و نه همه را. پایهی این گزینش گری آن مبانی و اصولی است که برای مداخله دولت وجود دارد. موضوع مورد بحث جرم انگاری رفتارهای مثبت و منفی افراد در جامعه است که قبلاً جزء هنجارهای اجتماعی بوده ولی قانون گذاران جدید به آن رفتارها بر چسب و عنوان مجرمانه زده و در واقع جزء نا هنجاریهای اجتماعی تلقی شده که از موجبات دگرگونی نظم و امنیت و آسایش عمومی و بهم ریختگی عدالت اجتماعی گردیدهاند و این رفتارها و هنجارهای گذشته و نا هنجاریهای جدید در تمام ابعاد جامعه و مقررات آن مطرح میشود و طبعاً هر اندازه دامنه این موضوعات گسترده تر شود، مجرمین بیشتری را نیز در بر میگیرد. جرم انگاری نه تنها به عنوان یکی از جنبه های حقوق جزا، بلکه به عنوان یکی از پایه های سیاست جنایی نیز تلقی میشود. از این رو نقش فوق العادهایی در موفقیت یا عدم موفقیت نظام سیاست جنایی، در مبارزه با بزهکاری و کنترل آن بازی
میکند. به طوری که رابطه دو سویه بین جرم انگاری بی رویه و نا مطلوب و بحران سیاست جنایی، میتوان ترسیم کرد. مکانیزم جرم انگاری توسط قانون گذار تابعی است از نوآوریهای تکنولوژی، پیدایش ارزشهای جدید که مقنن برای دفاع از آنها جرم میسازد و مجازات تعیین میکند. جرم انگاری یعنی ایجاد و خلق جرایم جدید توسط قانون گذار به عبارت دیگر ممنوع کردن اعمال یا ترک اعمال توسط قانون گذار کیفری و ایجاد ضمانت اجرای جزایی برای آن. دامنه و نوع جرم انگاری به عنوان فرایندی که به موجب آن دولت رفتاری را از دایرهی آزادیهای فردی خارج کرده، تابعی از نوع ایدئولوژی است که دولت بر اساس آن شکل گرفته، مشروع شده و بر اساس آن به ادارهی اجتماع میپردازد. این قلمرو میتواند از ایدئولوژی لیبرال تا اقتدار گرا و بر حسب گرایشهای دست چپی و دست راستی هر کدام از آنها در نوسان باشد. در هر نظریهایی که کفهی آزادی فردی به سود قدرت عمومی سنگین تر باشد و خواست عمومی در تصمیمگیری راجع به جرم انگاری دخالت بیشتری داشته باشد، قلمرو جرم انگاری کم تر از نظریههایی است که به قدرت عمومی بهایی بیش تر دادهاند. با این رویکرد آزادی و مفهوم آن بیشترین تأثیر را بر دامنه و نوع جرم انگاری دارد. پذیرش آزادی منفی به جرم انگاری حداقلی با تأکید بر حمایت از حقهای فردی میانجامد وآزادی به مفهوم مثبت آن زمینهی جرم انگاری حداکثری را با رویکرد پاسخ دهی به مشکلات اجتماعی فراهم میکند که به گسترش جرمهای غیر عمدی و فنی منجر میشود. حقوق جزا،حقوق حمایت کننده ارزشهاست و در حقیقت حقوق جزای هر کشور بیانگر ارزشهای اساسی و جمعی موجود در آن کشور نیز میباشد، ارزشهایی چون آزادی، شرافت انسانی، حفظ جان و مال و…. حال اگر رفتاری مغایر و ناقض این ارزشها باشد، قابل جرم انگاری است. لذا جرم انگاری نقض ارزشهای غیر اساسی و غیر جمعی و یا حتی غیر ارزشها(مانند خرید و فروش کالا برگ)، در نهایت به شکست آن قانون منتهی خواهد شد. مبنای مشروعیت تمامی جرم انگاریها قانون است ولی متأسفانه در عمل گاهی ابهام قانون و یا ارجاع آن به سایر منابع باعث میشود در این میدان اشخاص و یا منابع دیگر، افعال مباحه را جرم تلقی نمایند و محدوده آزادی شهروندان را محدود تر نمایند که تحت عنوان جرم انگاری قضایی مطرح میشود. بنابراین جرم انگاری متضاد کلمه جرم زدایی است که گاهی به وسیله قانون و گاهی به وسیله قضات صورت میپذیرد. بر مبنای جرمشناسی واکنش اجتماعی، جرم شناسی دارای دو مقوله است:
مطالعه پدیده مجرمانه
مطالعه واکنش اجتماعی که این پدیده را بر میانگیزد.
این جرمشناسی معتقد است که قاعده و هنجار در جرمشناسی میبایستی در دو سطح کلی جرم انگاری شود:
الف) جرم انگاری اولیه، از طریق ایجاد جرایم به وسیله مقنن
ب) جرم انگاری ثانویه، از طریق مجازات احتمالی ارتکاب آن جرایم.^[۷]
عدم مغایرت و ناهماهنگی با حقوق طبیعی انسانها، رعایت شرایط زمانی و مکانی، پرهیز از دخالت دادن سلیقههای شخصی در جرم انگاری، توجه به یافته های جرم شناسی، توجه به اصول شناخته شده حقوقی و موازین قضایی، لزوم صراحت وصفهای مجرمانه و جامع و مانع بودن قوانین کیفری از اصولی است که مقنن باید در جرم انگاری مد نظر قرار دهد.
گفتار سوم: تفاوت جرم انگاری و جرم زایی
همان طور که قبلاً گفته شد به رفتارها و ترک رفتارهایی که قبلاً مباح بوده وبه موجب قانون جدید جرم انگاشته شده است جرم انگاری گفته میشود(مثل ماده ۶۳۸ که قبل از انقلاب جرم نبوده و بعداً مورد جرم انگاری قرار گرفته است). اما جرم زایی در واقع سوق انسان به سوی ارتکاب جرم است در اثر وجود عواملی.هر چند که ممکن است این عوامل ناشی از تجویز قانونی باشدو رفتارهای مجرمانه را مباح سازد.به عنوان مثال قتل موضوع ماده ۶۳۰ قانون تعزیرات سال ۱۳۷۵.البته در معنی وسیع وعام میتوان گفت هر گونه قانون و یا شرایط اجتماعی و یا فرایندهای خاصی را که حرکت و طی طریق افراد آماده به ارتکاب جرم را به سوی بزه معین کند و در واقع مراحلی که بنابر آن مراحل حرکت به سوی جرم و بزه جریان پیدا کند، توصیفی است از جرم زایی.^[۸]
مبحث دوم : انواع جرم انگاری
جرم انگاری معمولاً به دو صورت قانونی و قضایی صورت میگیرد. در جرم انگاری تقنینی خود مقنن، بر اساس دلایل و ضرورتهای مختلف، اعمالی را وارد محدوده حقوق کیفری میکند.اما در جرم انگاری قضایی، برخی از اعمال یا رفتارها به وسیله آراء وحدت رویه و برخی دیگر به وسیله برداشتها و تفاسیر محاکم جرم تلقی میگردد.
گفتاراول: جرم انگاری تقنینی
بر اساس اصل قانونی بودن جرائم و مجازات ها،اولین منبع جرم انگاری قانون و مرجع اصلی قانونگذاری، قوه مقننه می باشد که این یک حق انحصاری و غیرقابل انتقال به غیر است و مقنن نمیتواند این حق خود را، به نهاد یا مرجع دیگری واگذار نماید. در قانون اساسی نیز به موجب اصل ۵۸و۵۹، قانون شامل قواعدی میشود که یا با تشریفات مقرر در قانون اساسی از طرف مجلس شورای اسلامی وضع شده است یا از راه همه پرسی به تصویب می رسد. قانون گذار در اصل ۳۶ق.ا.اذعان نموده که حکم به مجازات و اجرای آن باید تنها از طریق دادگاه صالح و به موجب قانون باشد و بر اساس اصل ۱۶۶ق.ا.«احکام دادگاهها باید مستدل و مستند به مواد قانونی و اصولی باشد که بر اساس آن حکم صادر شده است.»وبرهمین اساس ماده ۲ق.م.ا.مقرر می داردکه:«هیچ فعل یا ترک فعلی جرم محسوب نمی شود مگر آنکه برای آن مجازات تعیین شده باشد.» قانون جزا که اعمال خاصی را مجرمانه در نظر می گیرد، به این علت است که آن اعمال عکس العمل خاص اجتماعی راایجاب می کند. قانون جزا چنین واکنش اجتماعی را به رسمیت شناخته و آن رابه شکل مدون در میآورد.^[۹] این در واقع همان جرم انگاری قانونی است که توسط قوه مقننه، عملی به لحاظ تعارض با ارزش های رایج جامعه و خلاف نظم اجتماعی وارد قلمرو قانون گذاری می شود.جرم انگاری قانونی را میتوان به شرح زیر تقسیم نمود:
الف) گسترش عنصر مادی
یکی از طرق جرم انگاری آن است که مقنن در اصلاحاتی که درقوانین انجام می دهد، بدون اینکه به خلق جرم جدیدی بپردازد، بعضاً عناصر مادی جرایم شناخته شده قبلی را دستخوش تغییر نموده و به نوعی آنها را توسعه می دهد. به عنوان مثال صور فعل مجرمانه را از فعل به ترک فعل و یا فعل ناشی از ترک فعل ویا داشتن ونگهداری و یا حالت وضعیت گسترش میدهدو یا با زدودن لزوم وجود وسیله خاص این قید را بیتاثیر نموده، دامنه رکن مادی را گسترش می دهد.راه دیگر جرم انگاری در این روش ان است که لزوم تحصیل نتیجه مجرمانه در تحقق جرم منتفی شده ، جرایم مقید به جرایم مطلق که سهل الوقوع ترند تبدیل شوند. تمثیلی نمودن صور فعل از حالت حصری نیز راه دیگراست گسترش دادن دامنه موضوع جرم نیز نمونه دیگری است که به جرم انگاری منجر می شود.^[۱۰] از نمونه های بارز این مسئله در حقوق ایران می توان به جرم خیانت در امانت اشاره نمود. ماده ۲۴۱ قانون مجازات عمومی خیانت در امانت را شامل اموال منقول میدانست. در قانون تعزیرات مصوب سال ۱۳۶۲ مقنن در ماده ۱۱۹ با ذکر کلمه ابنیه به جای کلمه امتعه ، دایره شمول جرم خیانت در امانت را به اموال غیر منقول نیز تسری داد. رویه قضایی همچنان در مقابل این تغییر مقاومت کرد و اعلام کرد که منظور ازابنیه، امتعه بوده وسهو قلم شده است. تا اینکه در سال ۱۳۷۵ با تصویب ماده ۶۷۴ ودرج عبارت “اموال منقول یا غیر منقول در این ماده دیگر در شمول عنوان خیانت در امانت ، نسبت به اموال غیر منقول هیچ گونه شک و شبههای باقی نماند. از جمله موارد دیگر ماده ۵۹۶ ق.م.ا.است. در قانون سابق این جرم تنها در خصوص افراد غیر رشید قابل تحقق بود، اما در قانون ۱۳۷۵ با توسعه دامنه شمول جرم سوءاستفاده از ضعف نفس اشخاص، این جرم را هم در خصوص اشخاص سالم و هم اشخاص غیر رشید قابل تحقق دانسته است.
ب) کاهش دامنه عنصر معنوی
جرایم مرکب از سه عنصر قانونی ،معنوی و مادی میباشند.لذا برای اینکه عملی در حیطه حقوق کیفری قرار بگیرد باید تمامی این عناصر را در زمان واحد دارا باشد.اما بعضاٌ مشاهده می شود قانون گذار درهنگام اصلاح قوانین قبلی عنصر معنوی جرائم را دستخوش تغییراتی می نماید که این تغییرات منجر به گسترش دامنه جرایم می شود و به این طریق انجام می گردد که عنصر روانی را مفروض فرض نموده و اثبات وقوع جرم را منوط به اثبات عنصر معنوی نمی داند و به عبارت دیگر سوء نیت را مفروض می انگارد مگر آنکه مرتکب به طور خاص و استثنائی بتواند خلاف آن را در محکمه اثبات نماید که به دلیل درونی بودن قصد و نیت ، اثبات این امر به ندرت و به طور اتفاقی رخ می دهد.^[۱۱] از دیگر اقداماتی که می تواند منجر به گسترش دامنه جرایم شود این است که قانون گذار صرفاً وجود سوءنیت عام یا خواست انجام عمل مجرمانه را در وقوع جرایم کافی بداند بدون نیاز به وجود سوء نیت خاص و یا اینکه در جرایمی که وجود علم موضوعی و یا حکمی،قبلاً مرتکب قبلاً ضروری شمرده می شده است در اصلاحات بعدی بر وجود آنها ویا ادعای عدم علم به آنها ترتیب اثر ندهد.انگیزه یا داعی در برخی جرایم ممکن است به عنوان رکن لازم در عنصر معنوی شناخته می شده که در اصطلاحات قانونی جدید این مورد محذوف گردیده، وقوع جرم با هر انگیزه ای مقید به مجازات می شود.^۱ پیش بینی جرایم مادی صرف نیز اقدامی دیگر در زمینه کاهش دامنه عنصر معنوی است. به این صورت که با صرف تحقق عنصر مادی مرتکب مستوجب مجازات شناخته خواهد شد و ضرری که بدون سوءنیت و غیر عمدی وارد شده ، جرم محسوب می گردد. در جامعه نوین کنونی جرم تلقی نمودن بیاحتیاطیها و بی مبالاتیها و نه رفتارهای عمدی و ضداخلاقی وکاهش دامنه عنصر معنوی به حدی است که در آستانه اماره مسئوولیت کیفری هستیم.^[۱۲]
ج) ایجاد جرایم جدید
علل مختلفی می تواند قانون گذار را به سمت جرم انگاری برخی از افعال یا ترک آنها یا داشتن حالت و وضعیتی سوق دهد که نتیجه آن افزایش عناوین مجرمانه و تنگ تر شدن حلقه محاصره حقوق کیفری خواهد بود .به عنوان مثال گاه جرم انگاریهای جدید در حوزهی امور اخلاقی و ارزشی رخ می دهد و بدین وسیله قانون گذار می خواهد به کمک ابزارهای سرکوبگر کیفری، مردم را به رعایت و تکریم اخلاقیات جامعه مجبور نماید.گاه جرم انگاریهای به عمل آمده در نتیجهی پیشرفت تکنولوژی و فنی شدن جوامع به وجود می آید، این نوع جرم انگاریها در نزد مردم قبیح نبوده وصرفا ضرورتهای زندگی اجتماعی علل ایجاد آنها می باشد.گاه نیز خلق جرایم جدید در نتیجه تحولات سیاسی و حرکتهای انقلابی صورت می گیرد و حکومت مردان، حقوق کیفری را بنابر منافع خود در معرض تغییر قرار می دهند.
د) جرم انگاری قصد مجرمانه
بنابر دلایلی مانند عدم تشخیص قصد و نیت افراد و به دلیل امکان انصراف فرد از تصمیم اولیه خود تا زمان تحقق عملی جرم و همچنین به دلیل اینکه در صورت جرم انگاری قصد مجرمانه افراد ترجیح می دهند که جرم را تا مرحلهی آخر ادامه دهند^[۱۳] و نیز باتوجه به اینکه در شرع مقدس اسلام مجرد قصد ارتکاب جرم ، مستوجب مجازات نمی باشد، اکثر قانون گذاران صرف داشتن قصد مجرمانه را برای جرم انگاری یک رفتار کافی نمی دانند.قانون مجازات اسلامی نیز بر اساس تبصره ۱ ماده ۴۱ مقرر میدارد ، مجرد قصد ارتکاب جرم ، جرم نبوده و قابل مجازات نیست. اما در جرایم علیه امنیت به دلیل داشتن ویژگی خاص و ارتباط بسیار نزدیک با نظم وسلامت جامعه، مشاهده می شود که به صرف داشتن قصد مجرمانه واندیشه مجرمانهای که به منصه ظهور نرسیده مرتکب قابل مجازات خواهد بود. همچنین ماده ۶۱۰ قانون^[۱۴] مجازات اسلامی مقرر میدارد:«هرگاه دونفر یا بیشتر اجتماع و تبانی بنمایند که علیه اعراض یا نفوس یا اموال مردم اقدام نمایند،حسب مراتب به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهند شد.» بنابراین مشاهده می شود که صرف قصدو نظرمبنی بر هم زدن امنیت جرم انگاری شده و مشمول مجازات گردیده است.
و)جرم انگاری شروع به جرم
شروع به جرم عبور از قصد مجرمانه وعملیات مقدماتی و ورود به مرحله اجرایی جرم است مشروط برآنکه جرم به طورکامل واقع نشود.^۱ براساس ماده ۴۱ق.م.ا. هرکس که قصد ارتکاب جرمی کند و شروع به اجرای آن نماید لکن جرم منظور واقع نشود چنانچه اقدامات انجام گرفته جرم باشد ، محکوم به مجازات همان جرم می شود و براساس تبصره دوم نیز کسی که شروع به جرمی کرده است و به میل خود آنرا ترک کند واقدام انجام شده جرم باشد از موجبات تخفیف برخوردار است. جرم انگاری شروع به جرم به دو صورت قابل تصور است . صورت اول اینکه گاهی افعال ارتکابی خودشان دارای عناوین مجرمانه مستقل هستند که از این جهت مرتکب مستوجب مجازات خواهد بود به عنوان مثال کسی که قصد سرقت دارد و قبل از انجام سرقت مرتکب عمل تخریب شود مستوجب مجازات خواهد بود چرا که تخریب بک جرم مستقل از سرقت است. صورت دوم آن است که گاهی اعمال ارتکابی عنوان مجرمانه مستقلی ندارند، اما مقنن براساس صلاحدید خود آن اعمال را مشمول مجازات تلقی می نماید. به طور مثال ماده ۶۱۳ ق.م.ا. مقرر می دارد که «هرگاه کسی شروع به قتل عمدی نماید ولی نتیجه منظور بدون اراده ی وی محقق نگردد به شش ماه تا سه سال حبس تغریری محکوم خواهد شد.» در این مورد مقنن با توجه به اهمیت جرم قتل، شروع آن را جرم انگاری نموده و مستوجب مجازات می داند.^[۱۵]
گفتار دوم : جرم انگاری قضائی
اگرچه منبع و منشا اصلی قانون گذاری، مصوبات قوه مقننه است واصل تفکیک قوا واصل قانونی بودن جرائم ومجازاتها ایجاب می کند که این حق به صورت انحصاری در قوه مقننه باقی بماند و به هیچ شخص یا نهاد دیگری تفویض نگردد. با این وجود در عمل با استثنائاتی مواجه می شویم.اجرای وظیفهی مهم تطبیق جرم با قانون بر عهده دادگاههاست که تفسیر رسمی قوانین است که این مورد را رویه قضائی مینامند. اصطلاح رویه قضائی در تداول حقوقدانان به دو معنی به کار می رود. یک معنی عام که رویه قضائی به مجموع آراء و احکامی که دادگاهها در موضوع خاصی صادر می کنند اطلاق می شود و یک معنی خاص ، یعنی آراء هیئت دیوان عالی کشور که پیروی از آن در بعضی از موارد برای تمام دادگاهها (آراء وحدت رویه ) در موارد دیگر برای دادگاه مرجوع الیه (آراء اصراری)،الزامی است.^[۱۶] ریشه تاریخی جرم انگاری قضائی به اولین سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی برمی گردد. با این توضیح که پس از پیروزی انقلاب اسلامی وهنگام وضع قوانین جدید مساله ای که محل نزاع و اختلاف قرار گرفت و توسط عده ای از فقها مورد اعتراض واقع گردید این بود که در امور مربوط به تعزیرات با توجه به قاعده فقهی “التعزیر بما یراه الحاکم” مجازات ها ی تعزیری نباید در قانون تعیین گردد و اختیار تعیین آن باید به قاضی شرع تفویض گردد که پس از مدتها بحث و جدل سرانجام نظر حاکم و غالب بر این قرار گرفت که به دلیل عدم شرایط قضاء اسلامی در میان کلیه قضات دادگستری و به منظور جلوگیری از تشت آراء صدور احکام متعارض،اختیار جرم انگاری قضائی سلب گردد^[۱۷] اما این پایان جرم انگاری قضائی درحقوق ما نیست وما در عمل شاهد دو نوع رویه قضایی جرم انگار
میباشیم.
الف) جرم انگاری قضایی آشکار
این حالت اشاره به رویه قضایی در معنای خاص آن که همان آراء وحدت رویه قضایی می باشد، دارد که این رویه در حکم قانون بوده و برای محاکم لازم الاتباع می باشد.اگر چه با توجه به اصل قانونی بودن جرایم و مجازاتها رای وحدت رویه نمی تواند خالق عناوین مجرمانه باشد ودر امور جزایی فقط نص صریح قانون که قبل از ارتکاب عمل وجود داشته باشد می تواند مبنای جرم انگاری قرار گیرد، اما قانون گذار ما به موجب ماده ٢٧٠ق.آد.ک برای آراء وحدت رویه جایگاه ویژه ای قائل شده وآن را به عنوان منابع قانونی، رسمی والزام آور در نظر گرفته است و مع الوصف در مواردی با آرایی مواجه می شویم که از آنان به عنوان«آراء وحدت رویه جرم انگار»تعبیر می شود.^[۱۸]
از جمله موارد آراء وحدت رویه جرم انگاری میتوان به رای وحدت رویه شماره۴۵-٢۵/١٠/١٣۶۵ اشاره نمود بر اساس این رای، ماده ۶قانون راجع به مجازات اسلامی(ماده ١١ق.م.ا)مصوب مهرماه١٣۶١که مجازات قرار داده که قبل از وقوع جرم وضع شده باشد،منصرف از قوانین و احکام الهی از جمله راجع به قصاص می باشد که از صدر اسلام تشریع شده اند.بنابراین، رای شعبهی چهاردهم دیوان عالی کشور که حبس در خواست اولیاء دم وبه حکم آیهی شریفه«ولکم فی القصاص حیات یا اولی الباب» بر این مبنا قصاص صادر گردیده، صحیح تشخیص می شود.این رای از جهاتی چند با واقعیت زندگی اجتماعی منطبق نیست؛زیرا عطف کردن قوانین حدود، قصاص و دیات به جرایم گذشته که موافق قانون مجازات عمومی، درباره آنها حکم قطعی شده است مخالف حقوق مکتسبه محکوم علیه است.در ثاتی رأی مذکور به معنای عدم قطعیت احکام صادره از سوی محاکم است که مهلت تجدید نظر خواهی از آنها نیز به زمان خاصی نیست و نهایت اینکه، انتظار از مردم نسبت به آگاهی از احکام فقهی تکلیف به مالایطاق است.^[۱۹] مورد دوم در مورد مداخله احد از شرکاﺀ درمال مشاع است که با عنایت به اینکه شریک در جزﺀ جزﺀ مال مشترک مالکیت دارد عنوان سرقت منتفی دانسته شده است. (حکم شماره ۱۲۲-۲۵/۷/۱۳۲۱ شعبه ششم دیوان عالی کشور) ولی در مورد تخریب مال مشاع توسط یکی از شرکاﺀ رﺃی ﻫﻴﺄت عمومی دیوان عالی کشور به شماره ۱۰ مورخ ۲۱/۷/۱۳۵۵ مقرر می دارد.«ارتکاب اعمال مذکور در ماده ۲۶۲ ق.م.ع در صورتی که مقرون به قصد اضرار و یا سلب منافع غیر مجاز باسوﺀ نیت باشد قابل تعقیب و مجازات است. هر چند مالکیت اموال موضوع جرم مشمول ماده فوق به طور اشتراک و اشاعه باشد».^[۲۰]
ب) جرم انگاری قضایی پنهان
این حالت اشاره به رویه قضایی در معنای عام دارد. در این نوع جرم انگاری به دلیل وجود قوانین مبهم در قانون مجازات اسلامی و یا گریز از چارچوبهای تحت اللفظی قوانین٬ محاکم بیشتر تحت تأثیر برداشت ها و تفاسیر خود به ایجاد جرم وجرم انگاری می پردازند. «هرگاه جرمی درقانون پیش بینی شده و برای ﺁن مجازات تعیین گردیده باشد ﺁن را به عنوان جرم معین می شناسیم٬ اما اگر دادگاه بر اساس تشخیص و یا بر مبنای مقایسه با سایر جرایم معین عملی را جرم بداند و برای ﺁن کیفری تعیین کند ﺁن عمل را باید جرم نا معین و یا مبهم تلقی نمود.»^[۲۱] به عبارت دیگر مبهم بودن جرایم و قوانین منجر به ایجاد جرایم مبهم می شود. در این روش جرم انگاری که علی القاعده وسیله اتخاذ سیاست جنایی می باشد به وسیله ارضای معنویات و خواست درونی قضات مبدل می گردد.در واقع زمانی که مقنن از عبارات مبهم و کلی در قانون استفاده کند، دست قضات را باز می گذارد و این منجر به گسترش دامنه مشمول قلمرو حقوق کیفری می شود.
در این خصوص می توان به ماده ۶۳۷ ق.م.ا. اشاره نمود. عبارت های کلی «روابط نا مشروع و عمل منافی عفت» مندرج در این ماده بون ﺁنکه تعریفی در قانون برای ﺁنها وجود داشته باشد٬راه را برای تفاسیر مختلف از ماده قانونی باز می کند.به اعتقاد برخی غرض از روابط نامشروع، ﺁن نوع عمل حرام طرفینی که منتهی به ایجاد رابطه جنسی زن و مرد نامحرم به طور مادی و فیزیکی نگردد٬ می باشد؛ نظیر مکالمه تلفنی، گردش و صحبت کردن با نامحرم به قصد شهوترانی وارضای تمایلات جنسی و …
برخی از قضات از عبارات کلی و مبهم این ماده قانونی استفاده نموده و حتی بودن دو پسر و دختر جوان در کنار همدیگر ویا در پارک در هنگام صحبت کردن را مشمول این ماده قرار داده وبا جرم تلقی نمودن این رفتارها ، ﺁنها را مجازات می کنند.
ماده ۶۳۸ نیزاز جمله مواردی است که دامنه رفتار مجرمانه را به دلیل عبارت های مبهم و کلی که بیان کرده است، به نحو موسعی توسعه و گسترش داده است.
فصل دوم: پیشینه تاریخی جرم انگاری
مبحث اول: پیشینه تاریخی جرم انگاری در اسلام وایران
گفتار اول : پیشنه تاریخی جرم انگاری در حقوق اسلام
از نظر شریعت اسلام برای ﺁنکه فعلی جرم محسوب گردد باید نصی وجود داشته باشد که به موجب ﺁن فعل تحریم و نسبت به ارتکاب ﺁن مجازات معین می شود.^[۲۲]
بنابراین افعال شخص مکلف و مشمول را نمی توان تحریم کرد مگر زمانی که نصی درباره تحریم ﺁن وارد شود. به موجب این اصل که همان اصل اباحه است ٬هر فعل یا ترک فعلی در اصل مباح است و چناچه نصی درباره تحریم ﺁن وارد شده٬ فاعل یا ترک کننده ﺁن مسئولیتی ندارد. بدین ترتیب جرم انگاری فعل یا ترک فعل به جز نص صریحی که فعل یا ترک فعل را تحریم می کند٬ممکن نیست. پس در این صورت انجام دهنده ﺁ ن هیچگونه مسئولیتی ندارد و چون افعال حرام در شریعت اسلامی به صرف تحریم جرم شمرده نمی شود بلکه به تعیین مجازات( اعم ازحد یا تعزیر) نیز نیاز دارد معنای مستفاد از ﺁن این است که « هیچ جرمی و هیچ مجازاتی نیست مگر به موجب نص» ^[۲۳] شریعت اسلامی اصل«قانونی بودن جرم و مجازات» را به طور دقیق در جرایم حدود و همچنین جرایم قصاص و دیات اجرا کرده است.^[۲۴]
در جرایم تعزیری نیز این اصل اجرا شده ولی ﺁن را بصورتی که در جرایم حدود یا قصاص یا دیات اعمال کرده٬با وضع قاعده «التعزیر بما یراه الحاکم» اجرا نکرده و اجرای ﺁن را بر مبنای مصلحت عمومی و طبیعت تعزیر گسترش داده است. گسترشی که در بیشتر حالتها براساس مجازات و در موارد اندکی بر اساس جرم است. این گسترش بدان سبب بر اساس جرم ﺁمده است که در برخی جرایم که باصفات معینی متمایز می شوند لازم نیست که جرم در نص به طور کامل معین شود، بلکه کافی است در نص به صورت عام و کلی بدان اشاره شود.^[۲۵]
از نظر تاریخی ٬ شریعت اسلامی اصل قانونی بودن جرم و مجازات را پیش از ﺁنکه قوانیین عرفی ﺁن را بشناسد اجرا کرده٬ به علاوه اجرای ﺁن با توجه به نوع جرایمی که اصل درباره ﺁن اجرا می شود تفاوت دارد٬ در جرایم خطیر و مهمی که تأثیر شدیدی بر نظم و امنیت دارد اصل را بطور کامل اجرا کرده ولی در جرایم کم اهمیت در اجرای اصل از ناحیه مجازات، سهل گیری می شود. از نظر شریعت٬ به عنوان یک اصل کلی هنگام تعیین جرم این نکته را رعایت می کند که نص تا حد زیادی عام و انعطاف پذیر باشد به نحوی که همه حالات قابل تصور را در بر گیرد و هیچ حالتی از شمول ﺁن خارج نشود. در تعزیر برای مصلحت عمومی این تعمیم انعطاف پذیر به حدی میرسد که فعل به سبب وجود وصفی ﺁن تحریم می شود نه به ذات. به طوری که جرم بودن یا نبودن فعلی پس از وقوع ﺁن معلوم می گردد.
تعمیم و به خصوص انعطاف پذیری ﺁن در شریعت ٬ سبب شده است که احکام و قوانین ﺁن برای هر زمان و مکانی صلاحیت داشته باشد و نیازی به اصلاح و تغییر احساس نشود.^[۲۶] بنابراین می توان گفت که شریعت اسلام باب جرم انگاری در ﻣﺒﺤﺚ تعزیرات رامفتوح نگه داشته است و بر حسب شرایط زمانی و مکانی با رعایت مصلحت جامعه می توان جرایم جدیدی را خلق نمود. در سیاست جنایی اسلام عکس العملهای کیفری تنها طریق مبارزه با تبهکاری تلقی نشده حتی راهی مناسب و کارﺁمد نیز شناخته نگردیده و از این رو صورت های مختلف و گستردهای در گریز از اجرای واکنش های جزایی پیش بینی و در جهت دفع کیفر تلاش شده است. بر خلاف گرایش جدی و متعارفی که نظام های حقوقی دیگر در کشف جرم و تعقیب مجرم دارند، مخفی داشتن و نهان سازی جرم روشی است که به عنوان یکی از ویژگی های سیاست جنایی اسلام مطرح است. سعی دربزه پوشی و جلوگیری از افشاﺀ جرم بر اساس مدارک وادله موجود در کتاب و سنت مورد تایید حقوق دانان اسلامی بوده است.^[۲۷] از جمله پیامبر (ص) فرموده است: «ادرئوالحدود باالشبهات.» کیفر را به مجرد حدوﺚ شبهه دفع کنید. وجود شرایط سخت در جریان اثبات جرایم و نیز وجود موانع مختلف در اجرای عقوبت و پیش بینی فرصت های متعددی که کیفرزدایی را ممکن می سازد٬اجرای محدود و نادر مجازات را موجب می شود. اجرای فقط شش بار حد سرقت در طول مدت چهار صد سال (بتابر ﺁنچه مشهور است) در ممالک اسلامی ٬ ﻣﺘﺄﺜﺮ از این سیاست جنایی خاص است و هرگز نباید ﺁن را ناشی از عدم وقوع جرم در سرزمین های پهناوراسلامی قلمداد کرد.^[۲۸]
از دیدگاه این مکتب کیفر نه فقط عامل در مبارزه با بزهکاری محسوب نمی گردد بلکه اصولا عکس العملی اساسی و بنیادین هم به شمار نمی ﺁید٬ زیرا اجرای کیفر هرگز عامل قوی و موثری در تثبیت ارزش های اخلاقی، کمال معنوی و اصلاح به حساب نمی ﺁید. گرایش به معیارهای اجتماعی و پذیرش قواعد اخلاقی نمی تواند متوقف بر اجرای مجازات باشد و هیچ گاه نمی توان در ایجاد و تقویت حس تمایل به نیکی برای زور سهمی قائل بود.^[۲۹]
گفتار دوم: پیشینه تاریخی جرم انگاری در حقوق ایران
در خصوص پیشینه جرم انگاری در تاریخ ایران نقل شده است که کلمه دات در فرس قدیم هخامنشی و اوستا به معنی قانون می باشد و همین کلمه در فارسی تبدیل به «داد» گردیده است. کلمه داتیک منصوب به دات به معنای داد و عدل است.^[۳۰]
در کتاب ارداویرافنامه نیز از کلمه قانون نامبرده شده است. قبل از حمله اسکندر در زمان هخامنشیان ٬ مغان و پیشوایان مذهبی مجری قانون و دادگستری بودند.۲
در ایران هخامنشی تمام قدرت ها و اختیارات و از جمله قوه قضاییه زیر نفوذ شاه بوده است٬ با این حال عمل قضات و انتخاب قضاب را به یکی از دانشمندان سالخورده واگذار می کردند. قوانین را کاهنان وضع می کردند و تا مدت زیادی کار رسیدگی به دعاوی در اختیار ایشان بود٬در زمان های متاخرتر زنان و مردانی جز کاهنان به موضوع رسیدگی می کردند. در دادرسی از راه و رسم منظم و خاصی پیروی می کردند٬محاکم همانطور که برای کیفر و پرداخت جزای نقدی حکم صادر می کرند پاداش نیز می دادند و در هنگام رسیدگی به گناه متهم کارهای نیک و خدمات اورا نیز به حساب می ﺁورند که این مورد مطابق ﺁخرین دست یافته های حقوق جزا در مورد تشکیل پرونده شخصیت برای متهمین است چون رفته رفته سوابق قضایی زیاد شد و قوانین مفصل تر٬ گروه خاصی بنام«سخن گویان قانون» بوجود ﺁمدند که مردم در کارهای قضایی با ﺁنها مشورت می کردند و برای پیش بردن دعاوی خود از ایشان کمک می گرفتند.^[۳۱] دکتر گیرشمن درباره قانون و دادگستری در ایران می گوید:دانشمندانی که متون متعددی را که از داریوش در بیستون و تخت جمشید و شوش و نقش رستم باقی مانده مورد مداقه قرار داده اند٬ وجود تشابهی بین فرمانهای او و قوانین حمورابی تشخیص می دهند٬ این قوانین مبنای کار مشاورین داریوش بوده است. وقتی قوانین عصر داریوش را با مجموعه قوانین حمورابی مقایسه می کنیم به اندازه ای ﺁنها را در بکار بردن واژه و جمله بندی همانند می یابیم که به ما ثابت می شود که داریوش٬از حمورابی تقلید می کرده است .
پس از حمله اسکندر ٬ یکباره سازمان قضایی و اداری ایران دگرگون می گردد. همه مرافعات و اختلافات ایرانیان و یونانیان توسط قضات یونانی و طبق قوانین مدنی یونان٬ حل و فصل می گردیده است. در خصوص دوره اشکانیان نیز بایستی گفت، اشکانیان بدوی بوده به همین جهت به تمدن یونانی روی ﺁوردند.
اما بطور کلی براساس تحقیقات انجام شده و مدارک تاریخی اﺜﺑﺎت می گردد که وضع عمومی مردم ایران (غیراز حکومت داریوش و کورش) تا ﺁخرین روزهای پادشاهی ساسانی نمونه کامل استبداد در مشرق زمین بوده است.^[۳۲] پس از حمله مغول نیز کتاب بزرگ یاسای چنگیز با همکاری اوکتای و جغتای به رشته تحریر درﺁمده بود. در خصوص جزای مغولان برای زنان محصنه٬ دزدی ٬ قتل یکی از مغولان و عدم رعایت بعضی از ﺁداب کشتار و طهارت مجازات مرگ پیش بینی شده بود.^[۳۳]