سیستم ارزشمند در مدیریت استراتژیک (یا تفکر استراتژیک) تبدیل شده است. بر اساس این نگرش نکات مهم این تکامل عبارتند از تغییر مسئولیت برنامه ریزی از کارکنان به مدیران صف تمرکز زدایی برنامه ریزی و واگذاری آنها به واحد های کسب و کار توجه بیشتر به تغییرات محیطی روش های پیچیده تر انتخاب روش برنامه ریزی و توجه بیشتر به سازمان و فرهنگ به عنوان عوامل مهم اجرا. (غفاریان و دوست محمدیان، ۱۳۸۹، ص ۷۴)
۳-۱-۱-۲ چشم انداز
پیش درآمد طراحی استراتژی در هر نهادی تعیین رسالت و چشم انداز آن نهاد است. چشم انداز، آینده مطلوب سازمان را نشان می دهد و به طور تلویحی ولی قابل درک، چگونگی حرکت به این آینده مطلوب را نشان می دهد. چشم‌انداز یک سازمان الزاماً یک تصویر دقیق و شفاف نیست ولی اغلب نمایی کلی و مجاب کننده از آنچه سازمان می تواند در مسیر حرکت بدان دست یابد را نشان میدهد.
چشم انداز اهداف بسیار بلند را مشخص می سازد و بدین وسیله راستای حرکت سازمان را مشخص می کند. در رویکرد تفکر استراتژیک این امر از درک عمیق قواعد فرصت ساز (یادگیری) و خلق چگونگی پاسخگویی موفقیت آمیز به فرصت ها شکل می گیرد. این فرایند نوعی فرموله کردن مفهومی است که در آن داده های نرم (شامل تجارب، ایده ها، بصیرت و شناخت مدیران از سازمان و شایستگی های کلیدی آن)، با داده های سخت (یعنی داده های حاصل از مطالعه بازار، آمار و ارقام صنعت و مشابه این ها) در هم می آمیزد و در یک سنتز خلاقانه، چشم اندازی که سازمان باید آن را دنبال کند، پدیدار می شود. این چشم انداز دورنمایی یکپارچه از کسب و کار و جایی که سازمان در آن خواهد داشت را ارائه می کند. (غفاریان و کیانی، ۱۳۸۹، ص۶۹)
چشم انداز ایده هایی از اینکه سازمان باید به کدام سو برود و چگونه بهتر است برود (آرمان وسناریو) را نمایان می سازد. خلق چشم انداز یک رویکرد بالا- به- پایین است و در آن مدیر استراتژیست بیش از ابزار علمی و برنامه ریزی بر معانی و درک عمیق خود از کسب و کار (بصیرت) تکیه دارد. این یکی از ابعاد هنری استراتژی است که در آن تبحر و درایت فردی نقش اصلی را ایفا می کند. چشم انداز، مسیری که سازمان در آن با موفقیت بیشتری امکان رقابت دارد را مشخص می سازد و در این امر درک صحیح از شایستگی های کلیدی سازمان و بکارگیری آن با شیوه خلاقانه و موثر یک عامل مهم است. چشم انداز تمامی سازمان را متوجه این مسیر و افراد کلیدی در زنجیره ارزش را متعهد به همسویی با سازمان می سازد. این تعهد از خصوصیات ذاتی چشم انداز و جذابیت دورنمای آن سرچشمه می گیرد. (غفاریان و کیانی، ۱۳۸۹، ص ۷۰)
چشم انداز یکی افق ذهنی برای مدیران ایجاد می کند و از این طریق مبنای جهت گیری در تصمیم گیری های روزانه تا برنامه های بلندمدت سازمان قرار می گیرد. بدین ترتیب حرکت سازمان در راستای چشم انداز تنظیم می شود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

چشم انداز و استراتژی مرتبط با آن برای اثربخشی باید در عمل پیاده شوند. در رویکرد تفکر استراتژیک (برخلاف برنامه ریزی استراتژیک) پیاده سازی استراتژی مرحله کاملاً مجزا و تفکیک شده ای از تدوین آن نیست. بلکه این دو در یک تعامل نزدیک، گام به گام سازمان را در راستای چشم انداز به پیش می برند و در هر گام با تحلیل بازخور حاصل از نتایج، اصلاحات لازم در جهت گیری نیز صورت میگیرد. پیاده سازی استراتژی در این رویکرد، متکی بر الگوی مشترک ذهنی مدیران صورت می گیرد. این الگوی ذهنی تصمیمات روزانه تا طرح های اساسی را به طور طبیعی در راستای چشم انداز سازمان قرار می دهد. این نمود دیگری از ماهیت تفکر استراتژیک به عنوان «ساختاری از معانی» است که چارچوب مشترکی را بعنوان مرجع صحت تصمیم‌گیری مدیران (و بلکه کارکنان) در سازمان ایجاد میکند و بدین طریق رفتار آنان را با هم هماهنگ، سازگار و هم افزا می کند. این هماهنگی گسترده در سطح مدیران و کارکنان قابلیت تصمیمات به موقع و سریع در محیط پرتحول و نامطمئن را ایجاد می کند و سازمان را برای پاسخگویی به تحولات محیطی توانمند می سازد. علاوه بر این، تمرکز منابع و فرآیندها در راستای چشم انداز که از الزامات اصلی حرکت های استراتژیک است نیز محقق می گردد. (غفاریان و کیانی، ۱۳۸۹، ص ۷۱)
۲-۱-۲ استراتژی
۱-۲-۱-۲ مفهوم استراتژی
مدیران همواره با واژه های «مبهم» و «چند معنای» ادبیات مدیریتی مواجه بوده اند. تبیین این واژه هـــــا می تواند در شناخت و بهره گیری بهتراز مباحث نظری سودمند باشد. استــــراتژی یکی از این زمینه هاست که با واژه هایی همچون برنامه ریزی استراتژیک، مدیریت استراتژیک، تفکر استراتژیک و… انباشته شده است. مایکل کازامانو و کنستانینوس مارکیدس در مقدمه کتاب خود می نویسند: «فقدان یک تعریف همه پذیر، زمینه را برای هجوم تعابیر جذاب و عبارات باب روز گشوده است و این امر بر ابهام ما در مورد اینکه استراتژی چیست و یا چه باید باشد می افزاید (غفاریان و علی احمدی، ۱۳۸۶، ص۳۳)
استراتژی و به تعبیری برنامه ریزی استراتژیک یکی از ابزارها و روش های مقابله بشر با پیچیدگیهای دنیای امروز است که از بعد روششناسی خود متأثر از این دگرگونی شده است. (کیانی، ۱۳۸۹، ص ۱۵) اما پر واضح است که اگر رویکردهای «نوین» استراتژی نبود، امروز استراتژی (همچون بسیاری از مفاهیم دیگر مدیریتی) به تاریخ ادبیات مدیریتی سپرده شده بود. مبنای برنامه ریزی استراتژیک، پیش بینی محیط (فرصتها و تهدیدات) آینده است و در جایی که بین پیش بینی (در زمان برنامه ریزی) و واقعیت (در زمان اجرا) تفاوت زیادی وجود داشته باشد، اثربخشی آن از بین می رود. برنامه ریزی استراتژیک به محیطی باثبات و پایدار، عوامل محیطی در تعادل با تغییرات پیوسته، کنش و واکنش قابل فهم و قابل پیش بینی نیاز دارد و در فقدان چنین شرایطی از کارکرد موثر بازمی ماند. (غفاریان و علی احمدی، ۱۳۸۶، ص۳۳)
در رویکرد سنتی، زیربنای استراتژی کسب اطلاعات از محیط و سازمان تلقی و گردآوری و تحلیل این اطلاعات از مهم ترین وظایف یک استراتژیست شناخته می شود. این مفهوم صحیح است ولی عامل به مراتب مهم تر از شناخت محیط، درک قواعد حاکم بر محیط است. «اطلاعات» حاصل فعل و انفعالات فضای کسب وکار است ولی قواعد چگونگی این تعاملات را مشخص می کند. از دیدگاه سیستمی در محیط کسب و کار دو سطح متفاوت ولی مرتبط با هم وجود دارد: سطح تعاملات و سطح پارادایم ها. (غفاریان و کیانی، ۱۳۸۹، ص ۹۸)
پارادایم مجموعه ای از قواعد است که محدوده ای را تعریف می کند و نشان می دهد که برای موفقیت در آن محدوده چه باید کرد». لازمه موفقیت در هر محیطی شناخت قواعد حاکم بر آن است که بدون این شناخت «تفکر استراتژیک» امری محال است. (غفاریان و کیانی، ۱۳۸۹، ص ۱۰۰)
بنابراین ما برای تعریف استراتژی های تجاری، می توانیم دو عنصر را از استراتژی های نظامی بدین شرح استخراج کنیم: مطلوبیت انعطاف برای تغییرات شناخته شده محیطی و حفظ فعالیت های عمده کاری سازمان به عنوان جهت و محور اصلی حرکت است. اصل اول ایجاب می کند که شرکت خود را باید برای تطبیق با استراتژی های مختلف و شرایط ناشی از آن آماده کرد. عنصر دوم نیز اشاره دارد که تحت هر شرایط دشوار محور کسب و کاری شرکت نباید تغییر یابد. (شأنی، ۱۳۸۴، ص ۴۵۰)
۲-۲-۱-۲ ماهیت استراتژی
استراتژی هنر متفاوت دیدن است. هنر فهم شرایط و کشف فرصتها و خلق راهکارهای استفاده از این
فرصتهاست. اگرچه با استعداد سروکار دارد ولی با علم و یادگیری نیز آمیخته است. (کیانی، ۱۳۸۹، ص ۳۷)
استراتژی از جنس هنر است و در نتیجه برخوردار از ویژگیهای آن است. توجه به ویژگیهای هنر میتواند ما را در فهم بهتر ماهیت استراتژی یاری دهد.
هنر یکتاست؛ همچنان که استراتژی اینگونه است. کارخانه سریسازی محصول نیست. هیچ دو اثر هنری یکسان نیستد. فقط یک مونالیزا خلق میشود.
هنر هارمونی دارد و محصول یک جامع نگری است. احساس و منطق، دل و ذهن، بیرون و درون، همه در اثر هنری حضور دارند. (کیانی، ۱۳۸۹، ص ۳۸)
همچنان یک استراتژی اینگونه است. چیدمان بیان ضعیفی از این هارمونی است. استراتژی حاصل یک زایش مبتنی بر فهم و بصیرت و هوشیاری است. استراتژیست نیازمند تصویر کل است در حالی که آنالیست به واگشایی اجزا میپردازد. به این دلیل رویکرد تحلیلی به تنهایی ناتوان از خلق استراتژی است. دیدن به شیوه نو و متفاوت از دیگران جوهره اصلی خلق استراتژی اثربخش است. (کیانی، ۱۳۸۹، ص ۴۰)
۳-۲-۱-۲ شکل گیری استراتژی
استراتژی های خلاق و بدیع که از دل تفکر استراتژیک بیرون می آیند هم چنان باید از طریق تفکری همگرا وتحلیلی (برنامه ریزی استراتژیک) عملیاتی شوند. (غفاریان و دوست محمدیان، ۱۳۸۹، ص ۷۵) استراتژی از سنتز اطلاعات و قواعد شکل می گیرد. در رویکرد سنتی لازمه برنامه ریزی استراتژیک کسب اطلاعات صحیح از محیط و سازمان دانسته می شود. این مفهوم درست است ولی باید توجه داشت که در اثربخشی استراتژی بیش از اطلاعات، شناخت قواعد حاکم بر آن ها تعیین کننده است. (غفاریان و کیانی، ۱۳۸۹، ص ۱۰۰)
اگر استراتژی به درستی تنظیم یافته باشد، در تخصیص و هدایت منابع سازمانی به صورتی یگانه و بالنده و بر پایه توانمندی ها و نارسایی های نسبی درون سازمانی، دگرگونی های محیطی پیش بینی شده و حرکت های اقتضایی عوامل هوشمند، موثر خواهد بود. (صالحی،۱۳۸۲، ص۶۵) سازمان های استراتژی محور به خوبی اهمیت همسو سازی و درگیر کردن همه کارکنان خود را در جهت استراتژی های سازمان درک می کنند. نهایتاً این کارکنان هستند که استراتژی را پیاده می کنند. (کاپلان و نورتون، ۱۳۸۹، ص ۳۲۳)
مینتزبرگ(۱۹۹۰) از مشاهدات خود در رابطه با تکامل پارادایم استراتژی، سه نتیجه بجا گرفته است. اول اینکه تدوین استراتژی را در واقع می توان به عنوان تعاملی بین محیط پویای کسب و کار و نیروی فزاینده ناشی از بوروکراسی دانست. دوم اینکه شکل گیری استراتژی در طول زمان منتج به دنبال کردن چرخه عمر می شود و درنهایت اینکه تحقیق بر روی تأثیر متقابل استراتژی مورد نظر و محقق شده، می تواند ما را به مرکز یک فرایند سازمانی توأم با کمی پیچیدگی رهنمون شود. (فدائی، ۱۳۸۷، ص ۲۳)
نمودار ۱-۲. تفکر استراتژیک حاصل سنتز اطلاعات و قواعد است.
۴-۲-۱-۲ تعامل استراتژی با محیط
آنچه استراتژی ها را چنین جالب می سازد آن است که اعتبار آن ها قویا بستگی دارد به آنچه افراد خارج از سازمان انجام می دهند. این نکته در تقابل با مفاهیم رسالت، چشم اندز و اهداف و مقاصد خبر دارد که برای اعتبارشان به عوامل خارجی وابسته نیستند ولی استراتژی، این وابستگی را دارد. (پهلوانیان، ۱۳۸۷، ص۴۲) بررسی ادبیات استراتژی نشان می دهد که فرایند مدیریت استراتژیک چارچوب قابل قبولی برای تفکر استراتژیک ارائه می‌کند. وضعیت استراتژیک رویاروی سازمان، منحصر به فرد، گنگ و متناقض و بیانگر سطوح مختلفی از بی ثباتی وابسته به محیط است (فدائی، ۱۳۸۷، ص ۲۴ )
در یک محیط با ثبات و قابل پیش‌بینی یک رویکرد تحلیلی و همگرا به تفکر استراتژیک در چارچوب مدیریت استراتژیک امکان‌پذیر است. سطوح بالاتری از بی ثباتی، مدیران را در فعالیتهای روزمره خود با این چالش روبه رو می کند که باید تصمیم بگیرند از چارچوب ها، آداب، قواعد و رویه های شرکت خود که به وضعیتهای استراتژیک اشاره دارند، چه موقع استفاده کنند و چه زمان دوری گزینند. در این زمینه لازم است کـه تفکر استراتژیک رویکردی، خلاق واگرا و شهودی شبیه آنچه عموماً در هنرها دیده می شود، داشته باشد(فدائی، ۱۳۸۷، ص ۲۴)
در رابطه با سطح مناسبی از عمق تفکر استراتژیک و حد توازن استفاده از شهود و تحلیل، ممکن است آنچه برای یک شرکت و یا یک مدیر در یک وضعیت خاص مناسب پنداشته شود، الزاماً برای شرکت و یا مدیر دیگری در وضعیتی متفاوت مناسب نباشد. (فدائی، ۱۳۸۷، ص ۲۵)
استیسی (۱۹۹۳) اظهار کرده است که تضاد در درون سازمانها می تواند ناشی از تضاد ایجاد شده بر اثر یک رویکرد خلاقانه، واگرا و شهودی در برخورد با مسائل استراتژیک باشد. در نتیجه لازم است که تفکر استراتژیک، فرهنگ و سیاستهای سازمانی و همچنین رفتار گروهی را برای درک بهتر فرایندهای سازمانی مورد نظر قرار دهد. (فدائی، ۱۳۸۷، ص ۲۵)
به میزانی که محیط قابل درک تر و تغییرات آن قابل پیش بینی تر باشد، مکتب‌های فرآیندی و تجویزی (نظیر برنامه ریزی استراتژیک) اثربخشی و کارآیی بیشتری را ارائه می‌دهند ولی با پیچیده شدن روابط محیطی و بروز تغییرات جهشی و غیرخطی (مشابه شرایطی که امروز با آن مواجه هستیم) رویکردهای ساده و تجویزی اثربخشی خود را از دست داده و به جای آن بهره گیری از رویکردهای توصیفی (نظیر تفکر استراتژی) توصیه می شود. (غفاریان و کیانی، ۱۳۸۹، ص ۴۰) در شرایطی که عوامل مزیت ساز رقابتی سریعاً در تحول است تنها مزیت رقابتی پایدار، فهم و بصیرت نسبت به تشخیص مستمر این عوامل است. (غفاریان و کیانی، ۱۳۸۹، ص ۵۰)
اما درک محیط کاری پیچیده است و این پیچیدگی بکارگیری ابزار و متدولوژی های معمول استراتژی را با مشکلات اساسی مواجه می سازد. این پدیده طی چهار دهه گذشته پیش رانه ای برای تکامل رویکردهای استراتژی بوده است. (غفاریان و کیانی، ۱۳۸۹، ص ۳۲)
۵-۲-۱-۲ عملکرد استراتژی
هدف های سازمانی نسبت به یکدیگر دارای سلسله مراتبند. وقتی برای دستیابی به هدفی مشخص راهی را انتخاب می کنید، برای پیمودن راه، اهداف دیگری شکل می گیرد و تحقق هدف اصلی وابسته به اهداف ثانویه می شود. (غفاریان و کیانی، ۱۳۸۹، ص ۱۲۵)ارزشمندی اهداف میانی به میزان تاثیرگذاری آن در تحقق هدف نهایی بستگی دارد. و بدون تشخیص میزان تاثیرگذاری، صرف منابع برای اهداف میانی غیرموثر، توان سازمان و مدیریت برای پرداختن به اهداف اصلی را از بین برده و سازمان را زمین گیر و ناتوان می کند. دامنه این موضوع را می تواند به سطوح بالاتر تا سطح ماموریت سازمان نیز توسعه یابد. حل بسیاری از مسائل سازمانی، گامی موثر در مسیر غیرموثر است و برای اجتناب از این امر باید همواره هدف میانی و نهایی را از هم تشخیص داد.
یکی از علل اصلی ناکامی شرکت ها، به هدر دادن وقت و منابع خود در فرایند جستجو و اجرای راه حل درست برای مسائل غلط است. بسیاری از مسائلی که در دستور کار مدیران قرار می گیرد، علائم هشداردهنده ای برای عدم کارائی استراتژی و یا راه حل های در حال اجراست. پرداختن به رفع این علائم به همان اندازه اشتباه است که کسی با شنیدن آژیز آتش سوزی در ساختمان به دنبال چاره برای رفع صدا باشد و یا به هنگام قطع برق ساختمان توسط فیوز، بدون توجه به مشکل اصلی در جهت وصل مجدد فیوز تلاش کند. (غفاریان و کیانی، ۱۳۸۹، ص ۱۲۷)
عملکرد استراتژی به فعلیت رساندن منافع نهفته در فرصت ها (یا کاهش خسارات ناشی از تهدیدات) و اثربخشی آن در گروی بصیرت نسبت به این عوامل است. (غفاریان و کیانی، ۱۳۸۹، ص ۳۱)
مسائل در راستای تحقق اهداف موضوعیت پیدا می کنند. بنابراین آنچه اصالت دارد تحقق هدف است و نه حل مسأله. توجه به این موضوع از آن جهت دارای اهمیت است که در عمل غالباً مسائل به صورت جزء جزء و منتزع از یکدیگر ظاهر می شوند و به همین ترتیب نیز در دستور کار مدیران قرار می گیرند. پرداختن به جزئی از سیستم بدون توجه به هدف کل سیستم (هدف نهایی) یکی از متداول ترین اشتباه های دنیای مدیریت است. آنچه می تواند مانع این کج روی شود توجه مستمر به هدف نهایی است. (غفاریان و کیانی، ۱۳۸۹، ص ۱۲۹)
اول اینکه توجه به هدف، فرصت بازنگری در راه تحقق آن را میسر می سازد. از منظر هدف بهتر می توان «نقشه راه» را دید. همواره باید از خود پرسید که آیا این مناسب ترین راه رسیدن به هدف است؟ راه های زیادی برای رسیدن به هدف وجود دارد. چه بسا ممکن است یک تغییر نگاه، منجر به طرحی نو و چارچوب فکری جدیدی برای تحقق هدف شود. (غفاریان و کیانی، ۱۳۸۹، ص ۱۳۰)
دوم اینکه بسیار اتفاق می افتد که برای حل مسأله، واقعاً هدف اساسی و با ارزشی وجود ندارد. مسائل از این نوع کم نیستند. اینگونه مسائل راه حل های ساده و فراوانی دارند. (غفاریان و کیانی، ۱۳۸۹، ص ۱۳۱)
سوم اینکه توجه به اهداف، منظومه ای از اقدامات همسو و پشتیبان یکدیگر را ایجاد می کند که این امر از خصوصیات مهم تفکر استراتژیک است. تفکر استراتژیک یک تفکر هدف جو و هدف مند است که از طریق خلق چشم انداز (اهداف دور) برای سازمان جهت سازی می کند و برای دستیابی به اهداف، راهکارهای نوآورانه و بدیع خلق می کند. (غفاریان و کیانی، ۱۳۸۹، ص ۱۳۱)
طراحی استراتژیک یا هدف محور با استقرار نگاه و نظامی کلان نگر و همه جانبه، این حلقه ها را به متصل ساخته و زنجیره ای از منافع بر اساس فرصت ها و تهدیدها با زیر بنایی از اهداف و چشم اندازها به ما ارائه می دهد. اما باز هم آنچه که بایستی مورد تأکید بیشتر قرار گیرد، کسب شناخت درستی از مسائل است.
۶-۲-۱-۲ از استراتژی تا برنامه‌ریزی استراتژیک
برنامه با گام های سازمانی به پیش رانده می شود. اما پیشرانه استراتژی ها، فرصت ها هستند. برنامه یک فرایند است، در حالی که استراتژی اصولاً فرایند نیست. استراتژی برنامه نیست ولی برای ظهور، رشد و اثربخشی نیازمند برنامه است. هیچ سازمانی را نمی توان صرفاً با استراتژی اداره کرد. برنامه ریزی، زیربنای ادا ره سازمان هاست. استراتژی و برنامه دو ابزار مدیریتی مکمل یکدیگر هستند. با این نگرش سازمان در عین حال که برای توسعه و رشد خود برنامه ریزی می کند، برای درک و تشخیص فرصت های استراتژیک نیز تلاش می کند. فرصت های استراتژی در صورت درک و استفاده، ناگهان وضعیت سازمان را متحول می سازند. (غفاریان و کیانی، ۱۳۹۰، ص ۱۰۸)
مینتزبرگ معتقد است که تفکر استراتژیک و برنامه ریزی استراتژیک درگیر فرآیندهای جداگانهای هستند، اولی اخلاق و دومی تحلیل است. به عقیده مینتزبرگ برنامه ریزی توانایی ایجاد استراتژیهای قاعدهشکن را ندارد. این کار فقط از عهده تفکر استراتژیک برمیآید. مایکل پورتر در ظاهر نظری مخالف با مینتزبرگ دارد. وی معتقد است تفکر استراتژیک نیاز به بهرهگیری از ابزارهای تحلیلی دارد. به عبارت دیگر استفاده از روش های تحلیلی در تحریک خلاقیت ضروری میباشد. (کیانی، ۱۳۸۹، ص ۲۲)
۳-۱-۲ آغاز شیوه برنامه‌ریزی به شکل استراتژیک
برنامه ریزی استرتژیک چیست؟ با بهره گرفتن از آرای «السن وایدی»، برنامه ریزی استراتژیک را می توان تلاشی منظم و سازمان یافته در جهت اتخاذ تصمیمها و مبادرت به اقدامات بنیادی تعریف کرد که به موجب آن اینکه یک سازمان (یا هر موجودیت دیگر) چیست، چه می کند، و چه اموری را انجام می دهد مشخص خواهد شد. (منوریان،۱۳۸۶، ص ۵) برنامه ریزی استراتژیک در بهترین شکل خود نیازمند جمع آوری و تحلیل اطلاعات، جست و جوی گزینه های مختلف و تاکید بر مدل های آینده تصمیماتی که امروز اتخاذ می شوند، خواهد بود. برنامه ریزی استراتژیک، ارتباطات و مشارکت را سهولت می بخشد، علایق و ارزش های ناهمگرا را با یکدیگر همسو و منطبق می سازد، و تصمیم گیری منظم اجرای موفقیت آمیز را ترویج و تشویق می کند. (صالحی،۱۳۸۲، ص۶۵)
برنامه ریزی استراتژیک در بخش دولتی تاریخی طولانی دارد. واژه استراتژی از کلمه یونانی stratego به معنای ارتش و ego به معنای رهبر گرفته شده است. بنابراین، برنامه ریزی استراتژیک به عنوان هنر ژنرال‌ها آغاز شده و امروزه به هنر مدیران کل تبدیل شده است. (منوریان،۱۳۸۶، ص ۲۹)
برنـــــامه ریزی های استراتژیک نوعی مدل سازی از دنیای واقعی است که با پردازش اطلاعات مربوط به عوامل مهم داخلی و خارجی، استراتژی را فرموله می کند. (غفاریان و علی احمدی، ۱۳۸۶، ص۳۴) لازم است که برنامه ریزان در خصوص نحوه پرداختن به برنامه ریزی استراتژیک بسیار مراقب باشند، زیرا تمامی رویکردهای موجود در این زمینه سودمندی یکسان ندارند، و برای کاربرد موفقیت آمیز هر رویکردی شرایطی خاص حاکم است. (منوریان،۱۳۸۶، ص ۱۵)
با وجود این، برنامه ریزی استراتژیک، اساسا در بخش خصوصی توسعه یافته است و تاریخ آن کاملا مستند است. تجربه اخیر مبین آن است که رویکرد های برنامه ریزی استراتژیک که در بخش خصوصی تدوین شده اند، می توانند به سازمان های دولتی و غیر انتفاعی و همچنین جوامع و دیگر نهادها کمک نمایند تا به محیط های دستخوش تغییرات شگرف برخوردی مناسب داشته و بتوانند به آنها کمک کنند تا به شیوه ای کار ساز تر عمل کنند. (منوریان،۱۳۸۶، ص ۲۹)
۱-۳-۱-۲ فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک
اسـاس برنامه ریزی های استراتژیک پیش بینی روند امور است، ولی تغییرات ناپیوسته مانند تحولات تکنولوژیک، اجتماعی و یا سیاسی قابل پیش بینی نیستند. (غفاریان و علی احمدی، ۱۳۸۶، ص۳۳)
برنامه ریزی استراتژیک فرآیندی رسمی برای تولید برنامه هایی است که نتایجی را که توسط تفکراستراتژیک شناسایی می شوند مستند می کند. برنامه ریزی استراتژیک پیگیری نتایج را تا رسیدن به موفقیت، بر اساس مولفه های زیر، دنبال می نماید:
طراحی یک چشم انداز آرمانی برای خلق آینده مطلوب برای کارشناسان
تدوین و تنظیم مأموریت سازمانی در سطح کلان
تبیین و توسعه اهداف استراتژیک برای دستیابی به نتایج سطح آرمانی
تبیین و توسعه اهداف عملیاتی و تکنیکی برای ارائه نتایج در سطح خرد
ارزیابی نیازها مبتنی بر اولویت ها در سطح آرمانی، کلان و خرد

. ر.ک: ویل، ویلسون، وسواس و درمان آن، صص ۸۳و۸۴٫ ↑
. ر.ک: همان جا. ↑
. Traumatic Stress Disorder - نوعی بیماری اضطرابی است که پس از اولین رویارویی بایک خطر یا گرفتاری برای شخص رخ می دهد. به طوری که از آن پس همیشه با احتیاط، دقت ونگرانی بیشتر با موقعیت های مشابه، برخورد خواهد کرد. ↑

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

. ر.ک: فری من، غلبه بر افکار بدبینانه و سوء ظن، ص ۹۱٫ ↑
. ر.ک: استکتی، گیل، اختلال وسواس: جدیدترین راهبرد های ارزیابی ودرمانی، ص ۲۲٫ ↑
. ر.ک: ویتن، وین، روان شناسی عمومی، مترجم: سید محمدی، یحیی، تهران: نشر روان، چاپ چهاردهم، زمستان۹۱، صص ۱۷و ۱۸٫
.Psychology Themes and Variations, c2002 ↑
. ر.ک: اسکتی، ص ۳۸٫ ↑
. ر.ک: قائمی امیری، علی، وسواس، ص ۷۴-۷۹٫ ↑
. ر.ک: حیدری نراقی، علی محمد، وسواس، شناخت و راه های درمان، ص۲۲- ۲۵٫ ↑
. همان، ص۲۳٫ ↑
. ر.ک: حیدری نراقی، علی محمد، وسواس، شناخت و راه های درمان، ص۱۹و۲۰٫ ↑
. ر.ک: ویتن، وین، روان شناسی عمومی، ص ۱۷٫ ↑
. ر.ک: همان جا. ↑
. ر.ک: قائمی امیری، علی، وسواس، ص ۸۵٫ ↑
. ر.ک: ویتن، صص ۲۱و ۲۲٫ ↑
. وما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون. سوره طه، آیه۲۰٫ ↑
. ر.ک: علیپور، احمد، نیک صفت، ابراهیم، “روانشناسی کمال در قرآن"، دوفصلنامه ی علمی-پژوهشی، مطالعات اسلام و روانشناسی، س۵، ش۸، ۱۳۹۰: ص ۱۱-۱۳۲٫ ↑
. ر.ک: ناروئی نصرتی، رحیم، منصور، محمود، ۱۳۸۸،"تطبیق قواعد فقهی با شیوه یادگیری ونهادینه سازی مفاهیم وبه کارگیری آنها در روان وضمیر ناخودآگاه،" فصلنامه روان شناسی و دین، سال دوم، شماره ۲، ص۷٫ ↑
. ۱- شستن آن قسمتى از ریش که جزء حد صورت محسوب مى‌شود واجب است، و اگر ریش طورى باشد که بگویند صورت را پوشانده واجب است ظاهر آن شسته شود چه پرپشت باشد چه کم پشت، اگر چه بنابر احتیاط مستحب در صورتى که موى صورت کم پشت باشد باید آب را به زیر مو برساند، و در شستن دستها واجب است که از مرفق تا سرانگشتها شسته شود و در شستن دستها مانند صورت باید به عنوان مقدمه مقدارى از بالاى مرفق شسته شود و ناشسته گذاشتن مقدارى از صورت یا دستها، حتى به اندازۀ یک مو جایز نیست. خمینى، سید روح اللّه موسوى، ترجمه تحریر الوسیله، مترجم: اسلامى، على، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بیست و یکم، ۱۴۲۵ ق، ج۱، ص ۳۵، مسأله ۱۲٫
۲- در شستن مخرج غائط با آب باید عین نجاست و آثار آن از بین برود، منظور از آثار نجاست ذرات کوچکى است که دیده نمى‌شود، ولى در مسح( پاک کردن با سنگ وکلوخ)، از بین بردن عین نجاست کافى است و باقى ماندن آثار نجاست ضرر ندارد. همان، ص۲۹، م ۲٫
۳- برطرف کردن چرک روى پوست اگر جرم دیدنى نباشد، مادامى‌که شستن بشره صدق کند، واجب نیست اگر چه با کیسه کشیدن جمع شود و زیاد باشد و همچنین برطرف کردن سفیدى روى دست که از گچ و مانند آن مى‌ماند در صورتى که شستن بشره صدق کند، واجب نیست. ولى اگر شک کند در اینکه (چرک یا سفیدى دست، مثلا) مانع از رسیدن آب هست یا نه ازالۀ آن واجب است. همان، م ۱۲٫
۴- در این موارد نمازِ نماز گزار باطل است: نخواندن حداقل یک کلمه از حمد یا سوره، خواه در اثر ندانستن آن کلمه باشد، یا عمداً آن‌را نخواند. بجاى حرفى از آن، حرف دیگرى را بگوید، مثلًا بجاى حرف (ض)، حرف (ظ) را تلفّظ کند.جابجایى حرکات حروف آن، مثلًا در جایى که باید حرفى را بدون کسره یا فتحه بگوید، آن‌را کسره یا فتحه دهد، یا حرفى را که داراى تشدید است، آن‌را بدون تشدید بگوید. خمینى، سید روح اللّه موسوى، توضیح المسائل، اول، ۱۴۲۶ ه‍ ق، ص ۲۱۹، م ۹۷۲٫
۵- اگر سر سوزنى خون حیض، یا نفاس در بدن، یا لباس نمازگزار باشد، نماز او باطل است. همان، ص ۱۸۹، م ۷۹۴٫
۶- اگر موقع جوشیدن غذا، ذرّه‌اى خون در آن بیفتد، تمام غذا و ظرف آن نجس مى‌شود و جوشیدن، حرارت و آتش، پاک کننده نیست. همان، م ۱۰۰٫
۷- هر گاه شیره و روغن به صورت مایع و روان باشد، همین که یک نقطه از آن نجس شد، تمام آن نجس مى‌شود و اگر روان نباشد نجس نمى‌شود. همان، م ۱۲۴٫
۸- اگر شک کند که پوست صورت از لاى موهاى آن پیدا است یا نه، بنابر احتیاط واجب باید موهاى صورت را بشوید و آب را نیز به پوست صورت برساند. همان، ص ۸۵، م۲۳۶٫ ↑
. رهبر، محمد تقی، ره توشه ی مبّلغ، تهران : مشعر،  ١٣٨۴ ، ج١ ، ص ۱۱۷٫ ↑
. موسوی کاشمری، مهدی، پژوهشی در اسراف، قم: موسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه)، ۱۳۸۸، ج۱، ص۹۶٫ ↑
. سوره ی ناس، آیه ۲٫ ↑
. همان، آیه ۴ و ۵٫ ↑
. سوره بقره، آیه ۲۸؛ سوره بقره، آیه ۱۶۸؛ سوره انعام، آیه ۱۴۲؛ سوره نور، آیه ۲۱٫ ↑
. سوره سبا، آیه ۲۱۸-. ↑
. سوره انعام، آیه۱۲۱٫ ↑
. سوره اعراف، آیه ۱۷٫ ↑
. حیدری نراقی، علی محمد، وسواس، شناخت و راه های درمان، ↑
. ↑
. سوره یس، آیه ۶۰٫ ↑
. سوره اعراف، آیه ۱۷۲٫ ↑
. طباطبائی، محمدحسین ، ترجمه تفسیرالمیزان، ج ۸ ، صفحه۴۷٫ ↑
. سوره حجر، آیه ۳۹٫ ↑
. سوره انفال، آیه ۴۸٫ ↑
.سوره ناس، آیه ۴و۵٫ ↑
. طباطبائی، صفحه۴۷٫ ↑
. سوره ق، آیه ۱۶٫ ↑
. ↑
. سوره ناس، آیه ۵ و۶ . ↑
. سوره بقره، آیه ۲۶ . ↑
. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۶۹٫ ↑

۳-۱-۱- مصرف خوراک روزانه ۴۱

۳-۱-۲- افزایش وزن روزانه ۴۳

۳-۱-۳- ضریب تبدیل خوراک ۴۵

۳-۲- صفات مربوط به لاشه ۴۷

۳-۲-۱- تأثیر تیمارهای آزمایشی بر خصوصیات لاشه ۴۷

۳-۲-۲- تأثیر تیمارهای آزمایشی بر وزن اندام­های لنفاوی ۴۹

۳-۲-۳- تأثیر تیمارهای آزمایشی بر وزن اندام­های گوارشی ۵۱

۳-۳- خصوصیات کیفی گوشت ۵۲

۳-۴-۱- میزان pH و درصد رطوبت گوشت ۵۷

۳-۴-۲- میزان TBARS در گوشت ۵۷

۳-۴- تأثیر تیمارهای آزمایشی بر فلور میکروبی روده ۶۲

۳-۴-۱- تأثیر تیمارهای آزمایشی بر فلور میکروبی روده در سن ۲۱ روزگی ۶۲

۳-۴-۲- تأثیر تیمارهای آزمایشی بر فلور میکروبی روده در سن ۴۲ روزگی ۶۳

۳-۵- نتیجه گیری ۶۵

۳-۶- پیشنهادها ۶۵

منابع ۶۷

جدول ۲-۱: برنامه واکسیناسیون مورد استفاده در دوره پرورشی ۳۱

جدول ۲-۲: اجزاء و ترکیب شیمیایی جیره غذایی جوجه های گوشتی در دوره های پرورشی ۳۲

جدول ۳-۱: تأثیر سطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی و مدت استفاده از آن بر مصرف خوراک روزانه (گرم/ جوجه) در دوره­ های پرورشی ۴۱

جدول ۳-۲: تأثیر سطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی و مدت استفاده از آن بر افزایش وزن روزانه (گرم/ جوجه) در دوره­ های پرورشی ۴۳

جدول ۳-۳: تأثیر سطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی و مدت استفاده ازآن بر ضریب تبدیل خوراک در دوره­ های

پرورشی ۴۵

جدول ۳-۴:تأثیر سطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی و مدت استفاده از آن بر برخی از اجزاء لاشه درجوجه­های

گوشتی ۴۷

جدول ۳-۵: تأثیر سطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی و مدت زمان استفاده از آن بر اندام­های لنفاوی (درصد از وزن زنده) ۴۹

جدول ۳-۶: تأثیر سطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی و مدت زمان استفاده از آن بر اندام­های گوارشی ۵۱

جدول۳-۷: اثر سطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی و مدت استفاده از آن بر pH گوشت طی ذخیره سازی ۵۲

جدول ۳-۸: اثر سطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی و مدت استفاده از آن بر درصد رطوبت گوشت در طی ذخیره

سازی ۵۲

جدول ۳-۹: اثر اصلی تیمار بر پراکسیداسیون لیپیدها، pH و درصد رطوبت طی ذخیره­ سازی گوشت (۶ ماه) ۵۳

جدول۳-۱۰: اثر اصلی زمان بر پراکسیداسیون لیپیدها، pH و درصد رطوبت طی مدت ذخیره سازی گوشت ۵۴

جدول ۳-۱۱: اثرات متقابل تیمار و زمان بر میزان pH در تیمار­های آزمایشی مختلف طی مدت ذخیره سازی گوشت ۵۵

جدول ۳-۱۲: اثرات متقابل تیمار و زمان بر درصد رطوبت گوشت در تیمار­های آزمایشی مختلف طی مدت ذخیره­سازی

گوشت ۵۶

جدول ۳-۱۳: تأثیر سطوح مختلف آویشن شیرازی و مدت زمان استفاده از آن بر میزان TBARS طی ذخیره سازی گوشت ران ۵۷

جدول ۳-۱۴: اثر زمان بر میزان TBARS تیمارهای آزمایشی مختلف طی مدت ذخیره ­سازی گوشت ران (۶ ماه) ۵۸

جدول ۳-۱۵: تأثیرسطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی بر جمعیت میکروبی ایلئومی در سن ۲۱ روزگی ۶۲

جدول ۳-۱۶: تأثیر تیمارهای آزمایشی بر فلور میکروبی روده در سن ۴۲ روزگی ۶۳

شکل ۱-۱: تصویر آویشن شیرازی ۱۱

شکل ۱-۲: شکل ساختاری تیمول و کارواکرول ۱۲

شکل ۱-۳: واکنش بین مالون­دی­آلدهید و تیوباربیتوریک اسید ۲۱

شکل ۲-۱: آماده سازی سالن جهت ورود جوجه­ها ۲۹

شکل ۲-۲: تفکیک لاشه ۳۴

شکل ۲-۳: ذخیره­سازی نمونه­های گوشت جهت تعیین pH، رطوبت و میزان اکسیداسیون در دمای

۲۰- درجه سانتی ­گراد ۳۵

شکل ۲-۴: مراحل انجام اندازه ­گیری میزان TBARS در گوشت ۳۶

شکل ۲-۵: تهیه محیط کشت جهت کشت میکروبی ۳۷

شکل ۲-۶: مراحل انجام کشت میکروبی ۳۸

چکیده

تأثیر عصاره آویشن شیرازی (Zataria Multiflora) بر عملکرد، جمعیت میکروبی روده و ثبات اکسیداتیو گوشت بعد از کشتار در جوجه­های گوشتی

فاطمه محمد پور

به منظور انجام این آزمایش از تعداد ۳۳۶ قطعه جوجه یکروزه در یک طرح کاملا تصادفی با ۷ تیمار، ۴ تکرار و ۱۲ قطعه جوجه در هر تکرار استفاده شد. تیمارها شامل: ۱) تیمار شاهد (جیره پایه بدون عصاره آویشن شیرازی)، ۲ و۳) جیره پایه + سطوح ۵/۰ و ۱ درصد از عصاره آویشن شیرازی به مدت ۴۲ روز، ۴ و ۵) جیره پایه + ۵/۰ و ۱ درصد عصاره آویشن شیرازی به مدت ۱۴ روز انتهای پرورش و ۶ و۷) جیره پایه + ۵/۰ و ۱ درصد عصاره آویشن شیرازی به مدت ۷ روز انتهای پرورش بود. مصرف خوراک، افزایش وزن و ضریب تبدیل خوراک به صورت هفتگی و دوره­ای (آغازین، رشد و پایانی) اندازه ­گیری شد. همچنین تفکیک و اندازه ­گیری اجزاء لاشه در روز ۴۲ پرورش انجام شد. به منظور بررسی جمعیت میکروبی باکتری اشرشیاکلی و لاکتوباسیلوس ایلئومی، در روزهای ۲۱ و ۴۲ پرورش از جوجه­ها نمونه گیری شد. جهت اندازه ­گیری میزان اکسیداسیون و کیفیت گوشت از قسمت ران ۲ قطعه جوجه در روز ۴۲ نمونه گیری و ذخیره­سازی نمونه­های گوشت به مدت ۲، ۴ و ۶ ماه در دمای فریزر نگهداری شدند و سطح TBARS در بافت ران و میزان pH و درصد رطوبت گوشت ران اندازه ­گیری شد. نتایج این بررسی نشان داد مکمل جیره­ای عصاره آویشن شیرازی منجر به کاهش معنی­دار مصرف خوراک در طول دوره­ های ۲۱-۰، ۳۵-۰ و ۴۲-۰ روزگی شد (۰۵/۰P<). مکمل کردن عصاره آویشن شیرازی در سطح ۱ درصد به مدت ۴۲ روز به طور معنی­داری ضریب تبدیل خوراک را در مقایسه با سایر تیمارهای آزمایشی کاهش داد (۰۵/۰P<). مکمل کردن عصاره آویشن شیرازی و زمان استفاده از آن تأثیر معنی­داری روی وزن نسبی اجزاءلاشه نداشت (۰۵/۰P>). مکمل جیره­ای عصاره آویشن شیرازی در سطح ۱ درصد و به مدت ۴۲ روز منجر به افزایش معنی­داری در وزن نسبی تیموس شد (۰۵/۰P<). عصاره آویشن شیرازی در سطوح ۵/۰ و ۱ درصد و در ۲۱ روز ابتدایی از دوره پرورش جمعیت میکروبی اشرشیاکلی را کاهش و جمعیت لاکتوباسیلوس را افزایش دهد (۰۵/۰P<). کمترین میزان اشریشیا کلای و بیشترین میزان لاکتوباسیلوس مربوط به عصاره آویشن شیرازی در سطح ۱ درصد و به مدت ۴۲ روز بود (۰۵/۰P<). استفاده از عصاره آویشن شیرازی منجر به کاهش معنی­داری در غلظت TBARS پس از ۲، ۴ و ۶ ماه ذخیره­سازی شد (۰۵/۰P<)، اما تأثیری بر میزان pH و درصد رطوبت گوشت نداشت (۰۵/۰P>).

کلمات کلیدی: ثبات اکسیداتیو گوشت- جمعیت میکروبی روده- جوجه­های گوشتی- عصاره آویش شیرازی- عملکرد

Abstract

Effect of Zataria multiflora boiss extract on performance, intestinal bacterial populations and post-slaughtering oxidative estabilish of meat in broiler chickens.

Fatemeh Mohammadpour

In this experiment, three hundred thirty six one-day-old chicks were allocated to 7 dietary treatments with 4 replicates (12 birds per replication) in a completely randomized design. The dietary treatments included with the study were: 1) basal diet , 2 and 3) basal diet plus 0.5 and 1 % of ZMBE for 42 days, 4 and 5) basal diet plus 0.5 and 1 percent of ZMBE for 14 days and 6and7) basal diet plus 0.5 and 1 percent of ZMBE for 7 days. Feed intake, weight gain and feed conversion ratio were recorded on weekly basis and at the end of each growth period. At the end of experiment (day 42), two birds per replicate were selected and slaughtered in order to investigate the effects of dietary treatment on carcass efficiency and carcass parts. On days 21 and 42, digesta samples from ileum of chick (sample per replicate) were taken for bacterial (E. coli and Lactobacillus) analyses. The susceptibility of meats to lipid oxidation was determined by measuring pH and TBARS level of thigh muscle during 2, 4 and 6 months storage periods. The results of this study showed that dietary ZMBE supplementation resulted in significant reduction in feed consumption during 0-21, 0-35 and 0-42 periods (P<0.05). ZMBE supplementation at the level of 1% for 42 days was significantly reduced feed conversion ratio compared to the other dietary treatments (P<0.05). ZMBE supplementation and its using time had no significant effect on the relative weights of carcass components (P> 0.05). Dietary use of ZMBE at the level of 1% for 42 days resulted in a significant increase in the relative weight of the thymus (P<0.05). ZMBE at the levels of 0.5 and 1% in the first 21 days of rearing period, reduced the population of Escherichia coli and increased Lactobacillus population. The lowest count for Escherichia coli and highest for Lactobacillus were belong to ZMBE at the level of 1% for 42 days (P<0.05). Using ZMBE led to significant reduction in the concentration of TBARS in the thigh meat after 2, 4, 6 months of storage (P< 0.05), but had no effect on pH and moisture contents of meat (P> 0.05).

Keywodrs: Broiler chickens, Intestinal bacterial populations, Oxidative estabilish of meat, Performance, Zataria multiflora boiss extract

مقدمه

تغذیه همواره برای انسان، از بدو خلقت زمانی که به صورت نیمه وحشی در غارها زندگی می­کرد تا به امروز که به کمک تکنولوژی، فضا را به سیطره خود در آورده­است، یکی از مهم­ترین مسائل بوده است و از نظر اقتصادی و اجتماعی در درجه اول اهمیت قرار دارد. گوشت سفید یکی از مهم­ترین منابع پروتئینی برای انسان است، که در این میان گوشت سفید حاصل از طیور به دلیل توانایی آن­ها در قابلیت هضم بالای مواد خوراکی، سهولت تغذیه، سرعت رشد بالا و صرفه­جویی در جایگاه پرورش و سلامت گوشت دارای اهمیت ویژه­ای است [Bendich, 1993].

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

یکی از عوامل تاثیر­گذار بر عملکرد پرنده و در نتیجه بازدهی اقتصادی آن، میکروفلور دستگاه گوارش است که خود تحت تاثیر عوامل مختلف مثل تغییرات جیره غذایی، استفاده از مواد افزودنی و تنش قرار می­گیرد. از آنجا که دستگاه گوارش جوجه در زمان خروج از تخم، فاقد میکروفلور است، بنابراین، در ابتدای زندگی دستگاه گوارش به آسانی تحت تاثیر میکروارگانیسم­های بیماری­زا قرار گرفته و باعث بروز تلفات در جوجه­ها شود. یکی از راهکارهای مقابله با این مسئله، استفاده از افزودنی­های دارای خاصیت ضدمیکروبی می­باشد. از آنجا که استفاده از محرک­های رشد آنتی­بیوتیکی توسط اتحادیه اروپا از سال ۲۰۰۶ ممنوع شده است، حذف آنتی­بیوتیک­ها از چرخه غذایی حیوانات می ­تواند منجر به افزایش عوامل بیماری­زا حاد مانند اشرشیاکلی، سالمونلا، کمپیلوباکتر، کلی­فرم­ها و غیره در دستگاه گوارش شود .

اسانس ­های گیاهی به عنوان یکی از مکمل­های تغذیه­ای جایگزین آنتی­بیوتیک، معرفی شده ­اند . گیاهان دارویی از مدت زمان طولانی است که در محصولات غذایی، عطری و درمان­های دارویی مختلف مورد استفاده قرار می­گیرند. در سیستم­های پرورش حیوانات اهلی از گذشته متابولیت­های گیاهی به طور عام به عنوان عوامل ضد­میکروبی به شمار می­رفته­اند. ممنوعیت و محرومیت اخیر در استفاده از آنتی­بیوتیک­های محرک رشد سبب افزایش تمایل به استفاده از فرآورده ­های طبیعی با منشاء گیاهی شده است [Greathead, 2003]. گیاه دارویی به گیاهانی گفته می­ شود که دارای مواد موثره مشخصی هستند که از آن­ها در درمان بیماری یا پیشگیری از بروز آن استفاده می­ شود [دوازده امامی و مجنون حسینی، ۱۳۸۷].

نتایج تحقیقات حاکی از آن است که استفاده از گیاهان دارویی و مشتقات حاصل از آنها که تحت عنوان کلی مکمل­های غذای فیتوژنیک نامیده می­شوند، منجر به بهبود بازده تولید طیور گوشتی از جمله بهبود مصرف خوراک، افزایش وزن، ضریب تبدیل غذایی، افزایش ماندگاری، بهبود وضعیت سلامتی و عملکرد دستگاه گوارش می شود که از این لحاظ قابل مقایسه با آنتی­بیوتیک­ها هستند [Grashron, 2010]

گوشت طیور و فرآورده ­های حاصل از آن­ها به دلیل ویژگی­های تغذیه­ای مطلوب مانند محتوای چربی پایین و غلظت بالای از اسید­های چرب غیر اشباع به طور گسترده­ای در سراسر دنیا مصرف می­شوند [Bourre, 2005]. سه ویژگی مهم گوشت شامل رنگ، بافت و رایحه مهم­ترین ویژگی­های گوشت هستند که می­توانند پذیرش گوشت به وسیله مصرف کننده را تحت تاثیر قرار دهند. پراکسیداسیون لیپید­ها عامل اولیه در تخریب گوشت و محصولات گوشتی است که بر ویژگی­های کیفیتی گوشت اثر منفی خواهد گذاشت [Addis, 1986].اکسیداسیون چربی و پروتئین تهدید اصلی برای کاهش کیفیت گوشت است. آغاز واکنش­های اکسیداتیو در ماهیچه­ها طی فرآوری و ذخیره­سازی منجر به ایجاد تغییرات نامطلوب در گوشت می­ شود .

به منظور افزایش مدت زمان نگهداری گوشت و فرآورده ­های گوشتی از مواد ضدمیکروبی و آنتی­اکسیدان که اکثرا سنتزی هستند استفاده می­ شود، این در حالی است که امروزه با آگاهی بیشتر مصرف کنندگان در مورد عوارض استفاده از نگهدارنده­های شیمیایی، تقاضای بیشتری برای غذاهای طبیعی­تر وجود دارد [نوری و همکاران، ۱۳۹۱]. مطالعات بسیاری آثار ضد­میکروبی عصاره­های گیاهی را علیه طیف وسیعی از عوامل بیماری­زای موجود در غذاها تأیید می­ کند، این مطالعات همچنین نشان می­دهد که افزودن مواد گیاهی شامل گیاهان و اسانس ­ها به غذای حیوانات باعث می شود که امنیت این غذاها در مدت زمان ذخیره­سازی به صورت پخته یا خام در برابر میکروارگانیسم­های بیماری­زا تأمین گردد. این عمل به خواص آنتی­اکسیدانی و ضد میکروبی این افزودنی­ها نسبت داده می­ شود. گیاهان دارویی و عصاره­های آن­ها دارای خواص مفیدی هستند که از جمله خواص آن­ها می­توان به خصوصیات ضد میکروبی، ضد قارچی و ضد انگلی، ضد ویروسی و آنتی­اکسیدانی اشاره کرد [هاشمی و داوودی، ۲۰۱۰].

بنابر گزارش صورت گرفته، آویشن شیرازی از جمله گیاهانی است که دارای ترکیبات فعالی مانند تیمول و کارواکرول است که این ترکیبات خواص آنتی­میکروبی و آنتی­اکسیدانی داشته و می ­تواند عملکرد را افزایش و ماندگاری گوشت را بهبود دهند. ترکیبات فعال گیاهی از طریق بهبود قابلیت هضم، تعادل اکوسیستم میکروبی و تحریک ترشح آنزیم­ های هضمی اندوژنوس می ­تواند عملکرد طیور را تحت تاثیر قرار ­دهد .

لذا این تحقیق بر آن است تا تاثیر عصاره آویشن شیرازی بر عملکرد، جمعیت میکروبی روده و ثبات اکسیداتیو گوشت را در جوجه­های گوشتی مورد بررسی قرار دهد. زیرا بهبود یافتن هریک از اهداف ذکر شده در نهایت سبب افزایش سود­دهی خواهد شد.

۱-۱- گیاهان دارویی

گیاهان دارویی گیاهانی هستند که یک یا برخی از اندام­های آن­ها حاوی حداقل یک ماده مـؤثره است. این ماده یا مواد که کمتر از ۱% وزن ماده خشک گیاه را تشکیل می­دهد دارای خواص دارویی موثر بر موجودات زنده است. گیاهان دارویی عمدتا به اشکال گیاه تازه، گیاه خشک شده و یا کنسرو شده، فرآوری شده توسط حرارت و استحصال مواد موثره در صنعت مورد استفاده قرار می­گیرد[هاشمیان و فیروزی، ۱۳۹۲]. تنوع و تعداد گیاهان دارویی حیرت انگیز است به طوری که نتایج بررسی­ها نشان می دهد که در حدود ۷۰ هزار گونه گیاهی از گل سنگ­ها گرفته تا گونه­ های درختی حداقل یک بار برای اهداف پزشکی و درمان انسان و دام به کار گرفته شده است [قاسمی، ۱۳۸۸].

۱-۱-۱- اهمیت استفاده از گیاهان دارویی

قدمت شناخت خواص دارویی شاید بیرون از حافظه تاریخ باشد. یکی از دلایل مهم این قدمت حضور باورهای ریشه دار مردم سرزمین­های مختلف در خصوص استفاده از گیاهان دارویی می­باشد. اطلاعات مربوط به آثار و خواص دارویی گیاهان از زمان­های بسیار دور به تدریج سینه به سینه منتقل شده است و با آداب و سنن قومی در آمیخته و سرانجام در اختیار نسل­های معاصر قرار گرفته است [امید بیگی، ۱۳۸۴]. کشور ما به لحاظ تنوع جفرافیایی و اقلیمی، گونه­ های گیاهی متنوعی در آن انتشار دارند. در این میان فلور غنی ایران دارای بیش از ۷۵۰۰۰ گونه گیاهی است که تعداد زیادی از آن­ها را گیاهانی تشکیل می­ دهند که به دلایلی گیاهان دارویی نامیده می­شوند [امید بیگی، ۱۳۸۴].

در اواخر قرن بیستم حجم مبادلات جهانی گیاهان دارویی به ۲۰۰ میلیارد دلار رسیده است. بر اساس گزارش سازمان خوار و بار جهانی (FAO) ارزش صادرات گیاهان دارویی در سال ۱۹۹۵ بالغ بر ۸۸۰ میلیون دلار بوده است. در این ارتباط در چین ۲۰۰ نوع گیاه دارویی کشت می­ شود که صادرات آن­ها به ارزش ۳۳۷ میلیون دلار مقام اول را به خود اختصاص داده است. کشور­های اروپایی در سال ۱۹۸۹ اقدام به ورود گیاهان دارویی مختلف به ارزش ۵۵۰ میلیون دلار نموده ­اند. بر اساس گزارش بانک جهانی، حجم تجارت گیاهان دارویی تا سال ۲۰۵۰ بالغ بر ۵ تریلیون دلار خواهد بود [امید بیگی، ۱۳۸۴]. طی گزارشی ارزش ریالی گیاهان دارویی در ایران در سال ۲۰۰۰ میلادی تنها در حدود ۳۷ میلیارد ریال برآورد شده است [قاسمی، ۱۳۸۸].

۱-۱-۲- ترکیبات فعال گیاهی و طرز اثر آنها

الف) اسید­های آلی: اسید مالیک^[۱]، اسید سیتریک^[۲]، اسید تارتاریک^[۳] و اسید اگزالیک^[۴] نیز از ترکیبات معمولی گیاهان هستند و در اندام­هایی مثل میوه آن­ها جمع می­شوند. این ترکیبات به ویژه اسید تارتاریکمانند یک ترکیب ملین ملایم عمل می­ کند (امید بیگی ۱۳۸۴).

ب) موسیلاژ^[۵]: این ترکیب به گیاه اثر ملین می­دهد. موسیلاژ یک لایه محافظ بر روی مخاط می­کشد به طوری که محرک­های مانند اسید و نمک نمی ­توانند با قسمت­ های ملتهب بیمار تماس پیدا کنند. گاهی از این اثر تسکین دهندگی برای درمان اسهال به ویژه اسهال هایی ناشی از برخی عوامل باکتریایی استفاده می­ شود. موسیلاژ در اثر حرارت طولانی تجزیه شده و به قند تبدیل می شود و به این ترتیب فعالیت خود را از دست می­دهد [امید بیگی ۱۳۸۴].

ج) گلوکوزید­ها^[۶]: موادی هستند که در اثر آنزیم­ها، اسید­های رقیق، قلیاها و جوشاندن هیدرولیز می­شوند و به یک ترکیب غیر قندی و یا به یک یا چند ترکیب قندی تجزیه می­شوند. خاصیت درویی آن­ها مربوط به قسمت غیر­قندی مولکول است که از نظر شیمیایی بسیار متنوع­اند. بسیاری از گلوکوزیدهای گیاهی خاصیت درمانی ندارند. اما برخی مانند گلوکوزیدهای گل انگشتانه^[۷]، خربق سیاه^[۸] و گل برف^[۹] روی قلب تاثیر زیادی دارند. این ترکیبات از فعال­ترین ترکیبات سمی در گیاهان می­باشند [امید بیگی، ۱۳۸۴].

د: ساپونین­ها^[۱۰]: این مواد از دسته گلوکوزید­ها هستند. خاصیت مهم فیزیکی آن­ها این است که محلول آن­ها بسیار کف می­ کند. به همین دلیل است که از آن­ها در شوینده­ها استفاده می­ شود. وجود مقادیر زیاد آن­ها خطرناک بوده وممکن است به دلیل تجزیه کردن گلبول قرمز مهلک باشند. اما از آن جایی که به مقادیر ناچیزی از دستگاه گوارش جذب می­شوند خوردن آنها معمولا خطرناک نیست. ساپونین­ها در دستگاه گواش جذب مجدد برخی از ترکیبات مانند مواد غذایی و دارو­ها را تسهیل می­ کنند. ساپونین­ها ملین­های ملایم، مدر و خلط آور هستند و اگر محلول­ها مایعی از آنها جوشانده شود مانند سایر گلوکوزید­ها از بین می­روند و فعالیت خود را از دست می­ دهند [امیدبیگی، ۱۳۸۴].

ه: تانن­ها^[۱۱] : این مواد باعث رسوب پروتئین­ها می­شوند. در حالت آزاد و به مقدار زیاد مخاط را تحریک می­ کنند و در مقادیر کم مقدار کمی از پروتئین­ها را در آستر مخاطی رسوب داده و بدین ترتیب آن را نفوذناپذیر می­سازند. بدین ترتیب از نفوذ سایر محرک­ها به لایه­ های عمیق­تر مخاط آسیب دیده جلوگیری شده و به بهبودی آن­ها کمک می­ کند. به دلیل این خاصیت از تانن­ها به عنوان ضد اسهال و برای درمان برخی از سوختگی­ها به کار می­روند. تانن­ها از رشد باکتری­ ها جلوگیری می­ کنند زیرا پروتئین­های لازم برای تغذیه آن­ها را از دسترس آنها خارج کرده و پروتئین­های خود باکتری­ ها نیز رسوب پیدا می­ کند تانن­ها بر اثر جوشاندن طولانی در آب منهدم می­شوند [امید بیگی، ۱۳۸۴].

روغن­های ضروری و اسانس ­ها^[۱۲]: روغن ضروری مخلوطی از ترکیبات معطر فرار است که پدید آورنده خصوصیات آروماتیک مواد گیاهی است. واژه ضروری از لغت جوهر ذاتی به وسیله پاراسلسوس به دست آمده که معتقد است این جوهر عنصر موثر در خصوصیت دارویی است. از آن جایی که اصطلاح روغن ضروری یک مفهوم تقریبا ناشناخته به دست آمده از قرون وسطی است، اصطلاح روغن فرار برای این ترکیبات پیشنهاد شده است [Bakkali, 2008]. روغن­های ضروری مخلوط­های بسیار پیچیده از ترکیبات شیمیایی با غلظت­های متفاوت اند، به عنوان مثال غلظت دو ترکیب عمده آویشن (تیمول و کارواکرول) در دامنه غلظتی کمتر از ۳ تا بیشتر از ۶۰ درصد اسانس در این گیاه گزارش شده اند. به دلیل تفاوت ترکیبات شیمیایی در اسانس ­ها ممکن است اثرات بیولوژیکی آن­ها با یکدیگر متفاوت باشد. روغن­های ضروری براساس واحد­های ایزوپرن (ترکیبات ۵ کربنه) به ترپن­ها {مونوترپن (۲ واحد ایزو پرن)، سزکویی ترپن (۳ واحد ایزوپرن)، دی ترپن(۴ واحد ایزوپرن)} و فنیل پروپن­ها تقسیم می­شوند. ترپن­ها و فنیل پروپن­ها به وسیله مسیر موالونیک اسید^[۱۳] و شیکمیک اسید^[۱۴] سنتز می­شوند. ترکیبات اصلی روغن­های ضروری مسئول فعالیت ضد میکروبی گیاهان هستند [Cowan, 1999]

ز) ترکیبات معدنی: از میان ترکیبات معدنی کلسیم و پتاسیم اهمیت ویژه­ای دارند. نمک­های پتاسیم خاصیت مدر دارند، در حالیکه املاح کلسیم به ساختمان استخوان­ها، تنظیم دستگاه عصبی و مقاومت بیمار در برابر در برابر عفونت­ها یاری می­رسانند، املاح پتاسیم تقریبا در تمام گیاهان به فراوانی یافت می­شوند و معمولا به شکل محلول هستند، املاح کلسیم کمتر قابل حل می­باشند [امید بیگی، ۱۳۸۴].

ح) رزین­ها^[۱۵]: توسط غده­های مخصوص در گیاه ترشح می­شوند که شبیه غده­های مولد اسانس ­ها هستند و غالبا هم در همان زمان ترشح می­شوند. رزین­ها فرار نیستند و باعث تحریک پوست می­شوند [زرگری، ۱۳۶۹].

ط) آلکالوئیدها^[۱۶]: ترکیبات ازته­ای هستند که تأثیر کم و بیش مشخصی بر اعصاب مرکزی دارند و اغلب بر اعصاب محیطی نیز اثر می­گذارند. برخی از آلکالوئید­ها از قوی­ترین سموم شناخته شده هستند و فقط تعداد کمی از گیاهان آلکالوئید دار در طب خانگی کاربرد دارند [زرگری، ۱۳۶۹].

ی) ترکیبات تلخ: این ترکیبات یک گروه شیمیایی خاص نیستند و تنها خاصیت مشترک آنها مزه تلخ آن­ها است که دارای خاصیت درمانی است زیرا مصرف این ترکیبات به صورت خوراکی، ترشح شیره­های گوارشی را افزایش می­دهد و اشتهای بیمار را زیاد می­ کند. از این گیاهان می­توان ریشه جنتیانا و خزه ایسلندی را نام برد برخی از گیاهان مانند جنتیانا هم تلخ هستند و هم دارای اسانس می­باشند. این دو گروه از ترکیبات ترشح شیره گوارشی را زیاد کرده و اشتهای بیمار را افزایش می­ دهند [زرگری، ۱۳۶۹].

ک) ترکیبات فنولیک^[۱۷] و پلی­فنول­ها^[۱۸]: از معمول­ترین این ترکیبات سینامیک اسید^[۱۹] و کافئیک اسید^[۲۰] هستند. از ترکیبات هیدروکسی فنول می­توان گاتگول^[۲۱] و پیروگالول^[۲۲] را نام برد که به ترتیب دارای دو و سه گروه هیدروکسیل هستند. مکان و تعداد گروه هیدروکسیل بر روی گروه فنول سمیت نسبی آن را بر علیه میکروارگانیسم­ها تعیین می­ کند و با افزایش تعداد گروه هیدروکسیل سمیت نیز افزایش می­یابد. سمیت ترکیبات فنولیک در برابر میکروارگانیسم­ها می­تواد ناشی از ممانعت آنزیمی به وسیله ترکیبات اکسایش یافته، یا احتمالا از طریق واکنش با گروه های سولفیدریل یا بیشتر از طریق اثرات متقابل نامشخص با پروتئین­ها باشد [Cowan, 1999].

۱-۱-۳- بررسی تأثیر گیاهان دارویی در تغذیه طیور

استفاده از آنتی­بیوتیک­های محرک رشد به میزان کم سبب توقف رشد باکتری، جلوگیری از شیوع بیماری و افزایش سرعت رشد در حیوانات پرورش یافته به طور متراکم و صنعتی می­ شود. اما استفاده از آن­ها به دلیل شیوع سویه­های باکتریایی مقاوم به آنتی بیوتیک­ها در طی دوره زمانی اندک، امکان انتقال این نوع مقاومت به دیگر سویه­های باکتریایی و همچنین مقاومت باکتری­ های بیماری­زا به خصوص باکتری­ های انسانی به آنتی­بیوتیک­ها و عدم درمان موفقیت­آمیز بیماری­های با منشاء باکتریایی باعث ممنوعیت در استفاده از آن­ها شد. در نتیجه تولید ترکیبات جایگزین آنتی­بیوتیک با هدف حفظ سلامت روده و بهبود عملکرد حیوان مورد توجه قرار گرفته است. از آن جایی که متابولیت­های ثانویه گیاهی دارای خصوصیات ضد­میکروبی و ضد انگلی قابل توجهی علیه طیف وسیعی از عوامل بیماری­زا هستند می­توانند به عنوان جایگزین­های مناسب برای آنتی­بیوتیک­ها مورد توجه قرار گیرند [هاشمی و داوودی، ۱۳۹۰].

در سال­های اخیر توجه بسیاری به سمت افزودنی­های خوراکی با منشاء گیاهی معطوف شده است، واژه فیتوژنیک که به مواد گیاهی و فیتوبیوتیک­ها نیز مربوط می­ شود بیانگر ترکیبات استخراج شده از گیاهان هستند که جهت ایجاد تغییراتی در خواص خوراک و بهبود عملکرد به جیره حیوانات اضافه می­شوند. فیتوژنیک­ها طیف وسیعی از مواد خوراکی را شامل می­شوند که بسیاری از آنها سابقه طولانی در تغذیه انسانی دارند و به عنوان چاشنی، نگهدارنده و دارو از زمان­های قدیم استفاده می­شده ­اند. این مواد گیاهی معمولا از انواع مختلفی از ترکیبات فعال تشکیل شده اند که در کنار یکدیگر سبب ایجاد طعم و عطر خاص می­شوند، در واقع ترکیبات با منشاء گیاهی به دلیل خواص طعم دهندگی معروف­اند، بنابراین بر خوش­خوراکی جیره­ های دام و طیور موثرند.از طرف دیگر این ترکیبات به علت دارا بودن فعالیت زیستی، توانایی ایجاد اثرات مثبتی را بر سلامت دستگاه گوارش و عملکرد دام دارند. خواص ضد­میکروبی، ضد­قارچی و ضد­ویروسی، آنتی­اکسیدانی و سایر فعالیت­های ترکیبات گیاهی در شرایط برون­تنی به خوبی مشخص شده و در آزمایشات علمی متعدد به اثبات رسیده است. تعداد مطالعاتی که اثرات ترکیبات گیاهی را در شرایط درون­تنی بر دستگاه گوارش نشان داده­اند مانند آزمایشات تغذیه­ای روی حیوانات نیز در حال افزایش است. میکروفلور دستگاه گوارش، ریخت­شناسی روده، تخلیه معده، فعالیت اندام­های گوارشی ودر نهایت فراسنجه­های عملکردی انتظار می­رود که تحت تاثیر ترکیبات گیاهی قرار گیرد [محیطی اصلی و همکاران، ۱۳۸۹].

همچنین گوشت و فرآورده ­های گوشتی ممکن است به آسانی به میکروارگانیسم­های مختلف آلوده شوند و اگر شرایط حمل و نقل و نگهداری آنها مناسب نباشد منجر به رشد باکتری­ های مولد فساد و بیماری زا می شود و در نهایت کیفیت گوشت کاهش یافته و بهداشت عمومی در معرض خطر قرار می­گیرد. نگهداری در سردخانه متداول­ترین روش نگهداری گوشت و فرآورده ­های گوشتی محسوب می­ شود. در برخی از کشور­ها به منظور افزایش مدت زمان نگهداری گوشت و فراورده­های گوشتی، از مواد ضد­میکروبی و آنتی­اکسیدان که اکثر اوقات سنتزی هستند استفاده می­ شود این در حالی است که امروزه مصرف­ کنندگان آگاهی بیشتری در مورد عوارض استفاده از نگهدارنده­های شیمیایی پیدا کرده ­اند و تقاضای بیشتری برای غذا­های طبیعی­تر وجود دارد [نوری و همکاران، ۱۳۹۱].

در این راستا فیتوژنیک­ها که ترکیباتی با منشاء گیاهی بوده و عمدتا اسانس ­های گیاهی را شامل می­شوند معرفی شدند، این گونه از ترکیبات می­توانند بدون نیاز به در نظر گرفتن دوره حذف استفاده شده و مقاومت آنتی­بیوتیکی نیز ایجاد نکنند .

۱-۱-۴- تأثیر گیاهان دارویی بر جمعیت میکروبی روده

در سیستم جدید صنعت پرورش طیور محیط تمیز جوجه­کشی و جداسازی جوجه­ها از والدین تشکیل جمعیت میکروبی دستگاه گوارش طیور را به تأخیر می­ اندازد و به همین دلیل جوجه­ها نسبت به عوامل بیماری­زا حساس می­باشند . میکروب­ها نقش مهمی را در جوجه­ها از لحظه خروج از تخم به بعد در رابطه با حفظ فعالیت سیستم ایمنی [Kohl, 2012]، تنظیم فعالیت روده و حفاظت در برابر عوامل بیماری­زا دارند . شواهدی حاکی از ارتباط بین انرژی قابل متابولیسم ظاهری جیره و ساختار میکروبی در روده میزبان وجود دارد. این ارتباط می ­تواند به دلیل تبدیل مستقیم برخی از ترکیبات جیره به متابولیت­های پر انرژی به وسیله باکتری­ های تخصص یافته باشد. استفاده از برخی از محصولات نهایی مواد تخمیری می ­تواند انرژی بیشتری را برای میزبان فراهم نماید که می ­تواند به عنوان بهبود در بازدهی ضریب تبدیل دیده شود .

ساختار میکروبی می ­تواند از عوامل محیطی، ژنتیکی و سوبستراهای در دسترس درون روده تاثیر بپذیرد [Apajalahti., 2004). سوبستراها می­توانند منشاء جیره­ای یا داخلی داشته باشند . ساختار میکروبی ایلیوم جوجه­ها برعملکرد و هضم و جذب مواد مغذی تاثیر می­ گذارد . به طور کلی پذیرفته شده است که فعالیت ضد باکتریایی اکثر اسانس ­ها بر باکتری­ های گرم مثبت اندکی بیشتر از باکتری­ های گرم منفی است [Burt, 2004].

۱-۲- گیاه­شناسی آویشن

شکل ۱-۱: تصویر آویشن شیرازی

آویشن از قرن ۱۶ رسما به عنوان یک گیاه دارویی معرفی شد و در تمام فارماکوپه­های معتبر آن ثبت شد [بقالیان و نقدی بادی، ۱۳۷۹؛ زرگری، ۱۳۶۹]. گیاه آویشن یکی از گیاهان تیره نعنائیان است که به صورت بوته­ های پرپشت در دامنه­های خشک و بین تخته سنگ­های نواحی مختلف مدیترانه از جمله در کشورهای فرانسه، پرتغال، اسپانیا، ایتالیا و یونان می­روید، این گیاه در نواحی نیمه خشک زلاندنو به میزان چندین هزار هکتار به صورت خودرو وجود دارد. [زرگری، ۱۳۶۹]. البته آویشن همه ساله در سطح وسیعی از کشورهای اسپانیا، آلمان، فرانسه، اسلواکی، آمریکا، چک، پرتغال، مجارستان و شمال آفریقا کشت می­ شود. در ایران نیز سطح زیر کشت این گیاه رو به افزایش است [امید بیگی، ۱۳۷۹]. خانواده نعنائیان یکی از بزرگترین خانواده­های گیاهی است که دارای پراکنش جهانی وسیعی است. و دارای حدود ۲۰۰ جنس و ۵-۲ هزار گونه از بوته­ های معطر و درختچه­های کوتاه است. اغلب نعنائیان تولید کننده ترپن­ها و ترکیبات دیگر هستند که این ترکیبات را در غدد اپیدرمی برگ ها، ساقه­ها و اندام­های زایشی ذخیره می­ کنند [بقالیان و نقدی بادی، ۱۳۷۹]. آویشن یا آویشم گروهی از گیاهان تیره نعناع راسته لامیلها می­باشد که شامل سه جنس است:

۱) جنس زاتاریا^[۲۳]: که گونه ای از آن در جنوب ایران موجود است و به آویشن شیرازی یا پهن برگ معروف است.

۲) جنس زیزیفورا^[۲۴]: آویشن باریک برگ گونه ای از آن است.

۳) جنس تیموس^[۲۵]: که بسیار متنوع اند، ۱۷ گونه از آن گزارش شده است که ۱۴ گونه از آن متعلق به ایران است.

آویشن دارای ارقام متعددی از جمله کوهی، باغی، دشتی و پرورشی و تعدادی گونه دیگر می باشد [آموز مهر و دستار، ۱۳۸۸].

۱-۲-۱- آویشن شیرازی

آویشن شیرازی با نام علمی Zataria multiflora boiss گونه ­ای که متعلق به جنس زاتاریا و خانواده نعنائیان می­باشد. که در مناطق گرم ایران، آفریقا و پاکستان رشد و یا پرورش داده می­ شود .

۱-۲-۲- ریخت شناسی آویشن شیرازی

گیاه آویشن شیرازی گیاهی است بوته­ای و دارای ساقه­های متعدد، نازک، سخت و بسیار منشعب به ارتفاع ۴۰ تا ۸۰ سانتی­متر، گردینه پوش، سبز متمایل به سفید و معطر است. برگ و دمبرگ­های آن کوتاه، مدور و بیضی شکل با طول و عرض ۵ تا ۷ میلی متر، قاعده مقطع آن تقریبا قلبی شکل و در انتها مدور و نوکچه­دار است. گل­های آن سفید و کوچک گویچه­ای، بسیار متراکم و واقع در گل آذین­های باریک تسبیح مانند ساده و براکته­های پهن دراز است [قهرمان، ۱۳۶۷].

۱-۲-۳- ترکیبات شیمیایی آویشن شیرازی

در یک نمونه از آنالیز انجام شده تعداد ۴۰ ترکیب فعال زیستی، شامل مواد فنلی، اتری، الکلی و ترپنی در اسانس آویشن شیرازی مشخص شدند که ۱/۹۵ درصد از اسانس را شامل می شدند [همدیه و همکاران، ۱۳۹۱]. عمده­ترین ترکیبات اسانس آویشن شیرازی شامل ۲/۲۳ درصد تیمول، ۲/۱۴ درصد –P سیمین، ۴/۶ درصد У- ترپینن، ۳/۵ درصد ۱و ۸- سینئول، ۲/۶ درصد لینالول و ۱/۳ درصد کارواکرول می­باشد ( محیطی اصلی و همکاران ۱۳۸۹).از مهم­ترین ترکیبات موثره آویشن می­توان به تیمول و کارواکرول و پاراسیمول اشاره نمود. این گیاه علاوه بر این حاوی تانن، فلاوونوئید، ساپونین و مواد تلخ می­باشد. از این بین تیمول ترکیبی فنولی و شاخص­ترین ترکیب فعال آویشن است که در بخش­های مختلف این گیاه از جمله برگ، گل و ریشه به میزان متفاوت وجود دارد.ازجمله ترکیبات اصلی در گیاه آویشن شیرازی تمول و کارواکرول می­باشد.

کارواکرول  تیمول

شکل۱-۲: شکل ساختاری تیمول و کارواکرول

۱-۲-۴- موارد مصرف و خواص درمانی آویشن شیرازی در طب سنتی

آویشن شیرازی دارای خواص ضدعفونی کننده بوده و گاهی از اسانس آن به عنوان داروی ضد­تشنج و ضد­رماتیسم استفاده می­ شود. همچنین از آن در صنایع بهداشتی و در تهیه صابون­های معطر و یا در خمیر دندان­ها و محلول­های دهان­شویه استفاده می­ شود [Zargari, 1993; Momeni and Nobahar Shahrozhi, 1991].

عصاره الکلی آویشن نیز دارای اثرات ضد­میکروبی، ضد­نفخ، ضدسرفه و خلط آور است و علاوه بر این در تسکین سرفه­های ناشی از آسم، سیاه سرفه و انواع برونشیت­ها و التهابات مجاری تنفسی فوقانی به خصوص در اطفال مصرف می­ شود و فاقد عوارض جانبی می­باشد. دارو­های متعددی از مواد موثره آن به صورت شربت، قطره و پماد عرضه می­ شود. از جمله می­توان به شربت و قطره تیمکس و شربت تیمیان که ضد­سرفه و خلط آوراند و در ایران تهیه و مصرف می­شوند اشاره کرد [Zargari, 1993; JamZad, 1994].

سرشاخه ­های گلدار این گیاه دارای اثرنیرو دهنده است. به علاوه چون دارای خاصیت مدر، مقوی معده، مسکن اعصاب و قاعده­آور است در درمان بسیاری از بیماری­ها از آن استفاده می­ شود. مصرف دم کرده آن برای درمان آسم، سرفه و موارد دیگر استفاده می­ شود و مصرف تازه آن به صورت سبزی به همراه غذا بسیار مفید است، معده راتقویت می­ کند و برای تقویت دید چشم مفید می­باشد. از اسانس گیاه در تهیه مواد عطری استفاده می­ شود و دارای اثر التیام دهنده و ضد عفونی کننده می­باشد [هاشمیان و فیروزی، ۱۳۹۲].

۱-۳- فواید استفاده از آویشن شیرازی در تغذیه طیور گوشتی

با توجه به اینکه اسانس آویشن شیرازی دارای ترکیبات فعالی است که این ترکیبات خواص آنتی­میکروبی و آنتی­اکسیدانی دارند، می ­تواند عملکرد را افزایش و ماندگاری گوشت را بهبود دهند. ترکیبات فعال گیاهی از طریق بهبود قابلیت هضم، تعادل اکوسیستم میکروبی و تحریک ترشح آنزیم­ های هضمی اندوژنوس عملکرد طیور را تحت تاثیر قرار می­ دهند .

۱-۳-۱- ساختار دستگاه گوارش در پرندگان

دستگاه گوارش پرندگان شامل نوک، زبان و دهان، حلق، مری، چینه دان، پیش معده، سنگدان، روده باریک، روده بزرگ (شامل یک جفت روده کور یا سکوم و یک راست روده یا رکتوم) کلواک و مخرج است. غدد بزاقی، لوزالمعده، سیستم صفراوی هم بخش­های ضمیمه دستگاه گوارش را تشکیل می­ دهند.

۱-۳-۲- اهمیت دستگاه گوارش

دستگاه گوارش طیور به دلیل نقش آن در رشد سریع پرندگان مورد توجه قرار گرفته است. توسعه دستگاه گوارش از لحاظ رشد فیزیولوژیکی نسبت به دیگر اندام­ها زیاد و سرعت رشد بالای آن در ۷ الی ۱۴ روزگی تاثیر زیادی بر عملکرد نهایی پرنده دارد.

اهمیت چشمگیر این دستگاه به دلیل نقش آن در افزایش بازده هضم و جذب مواد مغذی و فراهم نمودن نیاز اندام­ها از جمله ماهیچه­ها در آغاز زندگی است . ظرفیت هضم بالا باعث افزایش مصرف خوراک شده و در نتیجه مواد مغذی مورد نیاز جهت رشد اندام­ها فراهم می­ کند

از جمله وظایف مهم دیگر این دستگاه نقش مهم آن در حفظ هومئوستازی بدن و اندام­ها به روش­های مختلف می­باشد. برای مثال دستگاه گوارش کمتر از ۱ درصد وزن بدن طیور بالغ را به خود اختصاص می­دهد [Denbow, 2000] در حالیکه ۴۰ تا ۴۵ درصد کل انرژی حیوان به همراه بیش از ۲۰% کل پروتئین سنتز شده در این قسمت مصرف می­ شود . به علاوه برآورد شده است که بیش از ۷۰ درصد کل سلول­های درگیر با سیستم ایمنی (مجموع ایمنی اولیه و ثانویه) در دستگاه گوارش مستقر بوده [Adams, 2002] و بیشتر ایمنوگلوبولین­ها از جمله IgA در دستگاه گوارش تولید می­شوند [Macphersonet., 2001].

در آغاز زندگی جوجه میکروارگانیسم­های پایدار که شامل بیش از ۶۰۰ گونه می­باشند در دستگاه گوارش تشکیل پرگنه می­ دهند . پیچیدگی جمعیت میکروبی دستگاه گوارش از دوران نوزادی تا بزرگسالی در همه موجودات افزایش می­یابد . ضمن اینکه از ابتدا تا انتهای سکوم ها پیچیدگی جمعیت میکروبی روده بیشتر می­ شود [Gongetal., 2002]. بنابراین دستگاه گوارش با پیچیدگی خاص خود تنها وظیفه تأمین مواد مغذی برای سایر اندام­ها نیست بلکه با داشتن انعطاف­پذیری زیاد نسبت به شرایط فیزیولوژیکی داخلی و همچنین ساخت پروتئین و تأمین انرژی منجر به حفظ هومئوستازی حیوان می­گردد [Pennisi, 2005]. لذا، با بهره برداری صحیح از دستگاه گوارش، فرصت مناسبی جهت دستیابی به سلامت و عملکرد مطلوب در طیور به دست می ­آید. یکی از ابزارهایی که با کمک آن­ها می­توان عملکرد دستگاه گوارش را بهبود داد استفاده از گیاهان دارویی است.

۱-۳-۳- ساختار روده باریک و نقش آن در هضم و جذب مواد مغذی

روده باریک در طیور همانند پستانداران از سه بخش دئودنوم، ژوژنوم و ایلئوم تشکیل شده است. وظیفه اصلی روده باریک در طیور، هضم آنزیمی و جدب فرآورده ­های حاصل از هضم می­باشد. مخاط روده باریک در هر سه بخش دارای پرزهای طویل و بلند که هر چه به انتهای روده باریک می­رسند این پرزها کوتاه تر و عریض­تر می­شوند .

سلول­های پوششی پرز روده باریک دارای میکروویلی­هایی هستند که منجر به افزایش سطح جذب مواد مغذی می­شوند. مواد مغذی جذب شده توسط مویرگ­های خونی مستقر در پرزهای روده، به رگ­های باب و سپس به کبد منتقل می­شوند.

روده باریک حاوی آنزیم­ های مترشحه خود و نیز آنزیم­ های پانکراس و پیش معده جوجه­ها بوده و بخش مهمی از هضم آنزیمی و جذب مواد مغذی در این بخش صورت می­گیرد. معمولا مقدار آنزیم­ های گوارشی روده باریک متناسب با میزان و نوع پیش ماده موجود در مواد هضمی است، به طوری که افزایش کربوهیدرات و چربی جیره به ترتیب سبب بالا رفتن مقدار آمیلاز و لیپاز در روده باریک می­شوند .

آنزیم­ های پانکراس با هیدرولیز اجزاء جیره در روده باریک، آن­ها را به الیگومر­های کوچک­تر تجزیه می­ کنند تا این الیگومر­ها در ادامه به واحد­های سازنده خود مانند قندها، اسیدهای آمینه و نوکلئوتیدها تجزیه و سپس جذب می­شوند. انقباض­های روده باریک سبب حرکت مواد غذایی در روده باریک و اختلاط شیره­های گوارشی با مواد هضمی می­ شود. همزمان با بازجذب آب و کربوهیدرات­های محلول، چسبندگی مواد هضمی با ورود از دوازدهه به ایلئوم افزایش می­یابد. گزارش­هایی از تخمیر میکروبی مواد غذایی در ایلئوم پرندگان منتشر شده است [Mead, 1989].

۱-۳-۴- میکروارگانیسم­های دستگاه گوارش

امروزه پرورش متراکم حیوانات به خصوص طیور سبب شده تا حساسیت آن­ها نسبت به بیماری­های روده ای افزایش یابد. طیور نسبت به استقرار میکروارگانیسم­های بالقوه مضر مانند روتاویروس، اشرشیاکلی، گونه های سالمونلا و کلستریدیوم پرفرینجنس بسیار حساس می­باشند .

یکی از نقش­های مهمی که برای خوراک در نظر گرفته می­ شود نقش تعدیل کننده سیستم فیزیولوژیکی بدن می­باشد. در واقع این نقش خوراک را به عنوان ماده­ای معرفی می­ کند که می ­تواند با کاهش دادن میکرو­ارگانیسم­های مضر و یا تقویت میکروارگانیسم­های مفید اثرات مثبتی بر افزایش سلامتی دام داشته باشد. مطالعات نشان می­دهد که جیره غذایی مهم­ترین عامل تعیین کننده ساختار جمعیت میکروبی دستگاه گوارش پرنده است……………………………………………………………….

بنابراین به نظر می­رسد به وسیله تغییر در اجزاء جیره می­توان جمعیت میکروارگانیسم­ها را در بدن کنترل نموده و این جمعیت را به سمتی که بیشترین بازدهی را ایجاد کند سوق داد [ شمس شرق و خسروی ۱۳۹۰].

یکی از معضلات صنعت طیور در دنیای امروز عفونت­های ناشی از باکتری­ های گرم منفی بیماری­زای روده­ای مانند سالمونلا، اشریشیاکلی و کمپیلوباکتر در گله­های مادر، تخم­گذار و گوشتی می­باشد. انتقال عوامل بیماری­زا یا از طریق مواد غذایی، آب آشامیدنی، بستر و غیره به طور افقی صورت می­گیرد و یا این عوامل به طور عمودی از گله مادر به نسل بعدی منتقل می­گردند [Heres, 2003].

۱-۳-۵- انواع میکروارگانیسم­های دستگاه گوارش

الف) میکروارگانیسم­های مفید

دسته­ای از باکتری­ ها را شامل می شوند که داری اثرات مطلوب و مفید روی دستگاه گوارش­اند مانند، لاکتوباسیل­ها و بیفیدوباکتریوم­ها. این باکتری­ ها از طریق ممانعت و یا کاهش رشد باکتری­ های مضر نظیر سالمونلا، لیستریا، کلستریدیوم پرفرنژنس و کمپیلوباکتر اثرات مثبتی را روی پرنده میزبان می­گذارند .

ب) میکروارگانیسم­های مضر

دسته­ای از باکتری­ ها می­باشند که دارای اثرات نامطلوب و زیان­باری می­باشند. مانند استافیلوکوک ها و کلستریدیوم ویونلا، این باکتری­ ها از طریق مکانیسم­هایی چون، استفاده از ترکیبات جیره برای رشد و تکثیر خود، غیرفعال کردن آنزیم­ های گوارشی از طریق شکستن آنها، اتصال به دستگاه گوارش و تجمع در جایگاه­های جذب مواد غذایی بازدهی خوراک را کاهش می­ دهند و همچنین با آسیب رساندن به سلول­های دستگاه گوارش سبب بروز التهاب و خونریزی می­شوند.

ج) میکروارگانیسم­های خنثی

دسته­ای از میکروارگانیسم­ها را شامل می­شوند که در پاسخ به وضعیت محیطی، تغذیه و همچنین تغییرات فیزیکوشیمیایی پرنده نیز تغیر می­ کنند.

لاکتوباسیل­ها غالب­ترین باکتری در چینه­دان می­باشند. این گروه از باکتری­ ها می­توانند از طریق حفظ تعادل میکروبی در چینه­دان از رشد باکتری­ های بیماری­زایی مانند اشرشیاکلی ممانعت کنند. این امر برای طیور دارای اهمیت فوق­العاده می­باشد. زیرا چینه­دان محل ورود باکتری­ های خارجی به داخل دستگاه گوارش می­باشد. …………………………………………………

همچنین لاکتوباسیلوس­ها تنها ارگانیسم­هایی می­باشند که به طور طبیعی در سطوح معنی­دار در دوازدهه جوجه­های گوشتی وجود دارد. لاکتوباسیل­ها قادر به کنترل جمعیت اشرشیاکلی در چینه­دان می­باشند و اثرات آنها به دو صورت باکتریواستاتیک و باکتریوسیدال می­باشد [Fuller, 1977].

۱-۳-۶- تأثیر آویشن شیرازی بر جمعیت میکروبی روده

اگرچه ترکیب شیمیایی عصاره­های گیاهی جهت دستیابی به نتایج بهتر از اهمیت بیشتری برخوردار است، اما به نظر می­رسد که خاصیت ضد­میکروبی درون­تنی اسانس ­ها در پرندگان می ­تواند به وسیله جیره­ های پایه و شرایط محیطی تحت تاثیر قرار بگیرد .

فعالیت ضد­باکتریایی در آویشن شیرازی مربوط به ترکیباتی مانند، لینالول ، مشتقات اکسیژنه شده تیمول و کارواکرول مانند اتر تیمول متیل و اتر کارواکرول متیل ، گاما ترپینن، p- سیمین [Al- Bayati, 2008,]. 1و ۸ سینئول [Lopes- lutz et al., 2008] می­باشد.

نتایج مربوط به آزمایشات ضد­باکتریایی آویشن شیرازی نشان داد که اسانس این گیاه از رشد همه میکروارگانیسم­های مورد مطالعه به خصوص گونه­ های گرم منفی جلوگیری می­ کند . استفاده از اسانس گیاه آویشن یا مخلوطی از اسانس ­ها که شامل تیمول بودند به عنوان مکمل در پرندگان باعث کاهش باکتری­ های کلی­فرم شد.

مکمل تیمول در جیره طیور باعث تحریک ترشح آنزیم­ های پانکراس شده و در نتیجه بهبود ضریب تبدیل را به دنبال داشت [Lee, 2003]. کارواکرول موجود در آویشن شیرازی باعث رشد و تحریک لاکتوباسیل­ها می­ شود که از این طریق نقش مهمی در بهبود عملکرد پرنده دارند [Tschirch, 2000]. همچنین اسانس و عصاره متانولی آویشن شیرازی دارای خاصیت آنتی­اکسیدانی بوده که باعث حفاظت از پرزهای روده و بهبود جذب مواد مغذی در طیور خواهد شد [مصحفی ۱۳۸۵، Manzanillo et al., 2001]. ترکیبات فنولیک اسانس آویشن به ویژه تیمول و کارواکرول مسئول فعالیت آنتی­اکسیدانی در سیستم لیپیدی هستند .

۱-۴- کیفیت گوشت

ویژگی­های تعیین قابل کیفی گوشت از قبیل ظرفیت نگهداری آب، کشش پذیری گوشت، از دست دادن آب، آب خروجی در زمان طبخ، اسیدیته، نیمه عمر، میزان کلاژن، قابلیت انحلال پروتئین، چسبناکی و ظرفیت اتصال چربی برای صنایع تبدیلی در زمان تولید محصولات درجه­بندی شده از ارزش فوق العادهای برخوردار هستند .

سه ویژگی کیفیتی گوشت شامل رنگ، بافت و رایحه مهم­ترین ویژگی­های گوشت هستند که می­توانند بر پذیرش گوشت به وسیله مصرف کننده تاثیر داشته باشند و نکته مهم این است که پراکسیداسیون لیپید­ها عامل اولیه در تخریب کیفیت گوشت و محصولات گوشتی است و بر این ویژگی­های کیفیتی اثر منفی خواهد گذاشت [Addis, 1986].

۱-۴-۱- عوامل مؤثر بر کیفیت گوشت

اکسیداسیون چربی­ها یکی از بزرگترین مشکلات در فرایند­های مربوط به پختن، یخگشایی و ذخیره سازی گوشت می­باشد که بر کیفیت آن و همچنین فرآورده ­های حاصل از آن به دلیل از دست رفتن رنگ، بو، طعم مطلوب و کاهش ماندگاری تاثیر می­ گذارد .

همچنین خرد کردن گوشت و دیگر روش­های فرآوری گوشت قبل از منجمد سازی باعث آسیب رسیدن به غشاء سلول­های گوشت شده و زمینه را برای واکنش اسید­های چرب غیر اشباع گوشت با مواد پراکسیدان فراهم می­ کند که منجر به پایین آمدن سریع کیفیت و گسترش فساد در آن می­ شود و گوشت مرغ به دلیل داشتن ظرفیت اسید چرب غیر اشباع بالاتر نسبت به آسیب اکسیداتیو حساس­تر است . از جمله عوامل دخیل در راه اندازی و توسعه فرایند اکسیداسیون لیپید­ها محتوی چربی و پروفایل اسید­های چرب در گوشت، شکسته شدن اسید­های چرب، محتوی آنتی­اکسیدانی و شرایط ذخیره­سازی مانند نور، زمان، دما و چگونگی بسته بندی می­باشد .

استفاده از روش­های تغذیه­ای جهت بهبود کیفیت غذاهای ماهیچه­ای یک رویکرد نسبتا جدید در علوم دامی است. روش­های تغذیه­ای اغلب نسبت به افزودن مستقیم افزودنی­ها به گوشت موثرترند. زیرا ترکیبات مهم ترجیحا در جایی رسوب می­ کنند یا انباشته می­شوند که غالبا مورد نیاز هستند .

۱-۴-۲- فساد اکسیداتیو در گوشت

گوشت جوجه­ها و محصولات آن­ها به طور وسیعی در سراسر دنیا مصرف می­شوند. آنها دارای خصوصیات تغذیه­ای مطلوب مانند محتوای چربی پایین و غلظت بالایی از اسید های چرب غیر­اشباع می­باشند.که می­توانند به وسیله راهکار­های تغذیه­ای مخصوصی افزایش یابد [Bourre, 2005]. به هر حال میزان بالایی از اسید­های چرب غیر اشباع باعث سریع­تر شدن مراحل اکسیداسیون می­شوند که منجر به یک کاهش در ارزش تغذیه­ای، بافت، رنگ و بو در گوشت می­ شود .

۱-۵- اکسیداسیون در گوشت

اکسیداسیون یکی از مراحل اصلی در متابولیسم می­باشد، و یک فرایند کلی است که بر چربی­ها، رنگدانه­ها، DNA، کربوهیدرات­ها و ویتامین­ها تاثیر می­ گذارد [Kanner, 1994].تشکیل بیش از حد ترکیبات فعال اکسیژن ^[۲۶](ROS) در فرایند اکسیداسیون می ­تواند باعث آسیب­هایی به ترکیبات حیاتی در سیستم بیولوژیکی شود . اکسیداسیون لیپید­ها یکی از بزرگترین عامل در کاهش کیفیت در گوشت و ماندگاری آن و همچنین فراورده­های آن می­باشد .

فرایند اکسیداسیون لیپید­ها بر خصوصیات بافت­های چرب و قابلیت نگهداری محصولات طیور تأثیر گذاشته و ممکن است باعث کاهش سطح اسید­های چرب غیر­اشباع با چند اتصال دو­گانه، ویتامین­های محلول در چربی و تولید ترکیباتی نظیر پراکسید وآلدئید­های سمی و در نهایت سبب کاهش ارزش غذایی تولیدات طیور گردد. اکسیداسیون لیپید رنگ پریدگی گوشت را که به واسطه اکسیداسیون میوگلوبین ایجاد می­ شود، افزایش می­دهد. این کنش منجر به تشکیل ترکیباتی با وزن مولکولی پایین می­ شود که طعم گوشت را تغییر می­ دهند و سبب ایجاد بوی ترشیدگی می­ شود .

۱-۵-۱- عوامل موثر بر اکسیداسیون

میزان فسفولیپید­های غیر­اشباع در غشاء سلولی یکی از مهم­ترین فاکتور­ها در تعیین ثبات اکسیداتیو در گوشت می­باشد. که در صورت افزایش میزان چربی­های غیر­اشباع، اکسیداسیون نیز افزایش می­یابد. در این رابطه فسفولیپیدها در ساختار غشاء قرار گرفته­اند و شروع کننده پراکسیداسیون چربی­ها در بافت می­باشند [Machlin, 1984]. ……………………………………

غشاء لیپیدی به وسیله تعدادی از آنتی­اکسیدان­های طبیعی مانند اسید آسکوربیک و آلفاتوکوفرول در برابر اکسید شدن محافظت می­شوند. آلفا توکوفرول در بخش زیرین غشاء در موقعیتی نزدیک به زنجیره­های فسفولیپیدی ذخیره می­ شود و یکی از کارآمد­ترین پاک­کننده­ های رادیکال­های آزاد آسیل­های چرب می­باشد [Buettner, 1993].

مصرف بالایی از چربی­های اکسیده شده، پراکسیدان­ها و اسیدهای­چرب غیر­اشباع حساس به اکسیداسیون و همچنین مصرف پایین از مواد مغذی که در سیستم دفاعی آنتی­اکسیدانی درگیر هستند، باعث افزایش اکسیداسیون خواهند شد . با توجه به اینکه افزایش درجه غیر­اشباع غشاهای ماهیچه­ای به وسیله دستکاری جیره ثبات اکسیداتیو را کاهش می­دهد توجه زیادی به اصلاح ترکیبات اسید­چرب در بافت­های حیوانی شده است .

وجود یک یا تعداد زیادی باند دوگانه در اسید­های چرب، مرکز فعالی برای انواع واکنش­های نامطلوب از جمله اکسیداسیون فراهم می­ کند. همان­گونه که گفته شد سرعت اکسیداسیون به طور عمده به درجه اشباع بودن اسیدهای چرب بستگی دارد. پایداری نسبی اکسیداسیون اسیدهای چرب در دمای ۱۰۰ درجه سانتی ­گراد مطابق زیر بیان شده است، در رابطه با اسیدهای چرب ۱۸ کربنه – اسید چرب ۱۸:۰، ۱۸:۱، ۱۸:۲، ۱۸:۳ (به ترتیب دارای ۰، ۱، ۲ و ۳ پیوند دو گانه)سرعت نسبی اکسیداسیون به ترتیب ۱: ۱۰۰: ۱۲۰۰: ۲۵۰۰ گزارش شده است [Deman, 1992].

۱-۵-۲- اندازه گیری پراکسیداسیون اسید چرب در گوشت

تغییر در اسید­های چرب به طور عمده به وسیله یک مکانیزم کاتالیتیکی خود به خودی از رادیکال­های آزاد که اکسیداسیون خود به خودی نامیده می­ شود و شامل ۳ فاز می­باشد اتفاق می­افتد .

۱: فاز ابتدایی :

۲: فاز گسترش :

۳: فاز پایانی:

هیدروپراکسید (ROOH) گونه­ های ناپایداری بوده که محصول اولیه اکسیداسیون لیپید­ها می­باشد و دستخوش تغییرات می­شوند و شرایط نامطلوبی را به وجود می­آورند، شکسته شدن این گونه­ ها باعث تولید محصولات ثانویه­ای مانند پنتانال، هگزانال، ۴- هیدروکسی نوننال و مالون­دی­آلدئید (MDA^[27]) می­ شود .

اندازه ­گیری پراکسیداسیون گوشت می ­تواند بر اساس اکسیداسیون اولیه مانند محاسبه LHP یا اکسیداسیون ثانویه از طریق اندازه گیری مالون­دی­آلدئید (MDA) و یا محصولات حاصل از اکسیداسیون کلسترول (COP) انجام گیرد . یکی از روش­های تعیین پراکسیداسیون در گوشت اندازه ­گیری میزان مالون­دی­آلدئید تولید شده در گوشت می­باشد که محصول اصلی تجزیه هیدروپراکسیدهای چربی می­باشد. برای اندازه ­گیری پراکسیداسیون چربی­های گوشت، مواد واکنش­دهنده با اسید تیوباربیتوریک اسید (Thiobarbituric Acid Reaction Substance; TBARS) استفاده می­ شود. این آزمایش بر میزان جذب کمپلکس صورتی رنگ حاصل از واکنش یک مولکول مالون­دی­آلدئید با دو مولکول از تیوباربیتوریک اسید استوار است .

شکل ۱-۳: واکنش بین مالون­دی­آلدئید و تیوباربیتوریک اسید

واکنش با تیوباربیتوریک اسید از طریق متصل شدن مونوانولیک مالون­دی­آلدئید به گروه ­های متیلن فعال تیوباربیتوریک اسید اتفاق می­افتد (Sinnhuber and Yu, 1958).

همبستگی بالایی بین سطوح اسید آراشیدونیک، اسید دودکاتترائنوئیک، اسید دودکاپنتائنوئیک و اسید دودکاهگزائنوئیک اسید در فسفاتیدیل سرین و فسفاتیدیل کولین وجود دارد. این فسفولیپیدها مسئول تولید بسیاری از مواد واکنش دهنده با اسید تیوبابیتوریک (TBARS^[28])، شامل مالون­دی­آلدئید در کبد، قلب، پلاسمای جوجه­ها و تخم­مرغ هستند .

عوامل مؤثر بر میزان تولیدMDA حاصل از اکسیداسیون اسید های چرب:

۱) شکسته شدن اسیدهای چرب غیر­اشباع .

۲) وجود فلزها .

۳) pH.

۴) دما و مدت زمان حرارت­دهی .

۱-۶- آنتی­اکسیدان­ها

آنتی­اکسیدان­ها موادی هستند که در غلظت پایین مورد استفاده قرار می­گیرند و در حداقل مورد نیاز که برای سلامت بخشی به غذا کافی باشند محدود می­شوند. در این سطوح آنتی­اکسیدان­ها می­توانند شروع و ادامه یافتن اکسیداسیون در مواد را به تأخیر بیندازند یا سرعت آن را کاهش دهند.

۱-۶-۱- آنتی­اکسیدان­های سنتزی

هر دو شکل مورد استفاده از آنتی­اکسیدان­ها اعم از طبیعی و سنتزی دارای خاصیت آنتی­اکسیدانی هستند. آنتی­اکسیدان­های محلول در چربی که اخیرا در غذا استفاده می­ شود فنول­های مونو هیدرولیک یا پلی هیدرولیک با حلقه­های جانشین شونده می­باشند.

مهم ترین آنتی­اکسیدان های سنتزی مورد استفاده در غذا

اثر بخشی آنتی­اکسیدان­هایی که به طور معمول در غذا استفاده می­شوند در دمای بالا به دلیل تجزیه و تولید هیدروپراکسیدها کاهش می­یابد. فعالیت برخی از آنتی­اکسیدان­ها با همکاری مواد یونی به گونه ­ای است که سرعت زنجیره ابتدایی از اکسیداسیون را کاهش می­ دهند. این ترکبات شامل: اسید سیتریک، اسید فسفوریک و اسید آسکوربیک هستند.

۱-۶-۲- آنتی­اکسیدان­های طبیعی

اگرچه آنتی­اکسیدان­های مصنوعی مانند هیدروکسی تولوئن بوتیله شده (BHT) و هیدروکسی آنیزول بوتیله شده (BHA) به منظور کنترل اکسیداسیون لیپیدها در گوشت استفاده می­ شود، اما استفاده از این آنتی­اکسیدان­های مصنوعی به دلیل اثرات سمی و سرطان­زا بودن آنها در برخی از کشور­ها ممنوع شده است ………………………….

همچنین امروزه با آگاهی بیشتر مصرف­ کنندگان در مورد عوارض استفاده از نگهدارنده­های شیمیایی، تقاضای بیشتری برای غذاهای طبیعی­(ارگانیک) وجود دارد [نوری و همکاران ۱۳۹۱]. با توجه به مضرات موجود در استفاده از آنتی­اکسیدان­های مصنوعی، توجه ویژه­ای به استفاده از آنتی­اکسیدان­های طبیعی در دهه­های اخیر شده است .

۱-۶-۳- نقش برخی از ویتامین­ها و مواد معدنی به عنوان آنتی­اکسیدان­های طبیعی

بعید است که بعد از کشتار، سیستم دفاعی آنتی­اکسیدانی (سوپر اکسید دیسموتاز، گلوتاتیون پراکسیداز، سرولوپلاسمین و ترانسفرین) به دلیل چندین تغییرات در خصوصیات متابولیکی و فیزیکی، همانند حیوان زنده در دسترس باشند. در بسیاری از موارد، ممکن است که سیستم دفاعی بدن به وسیله کمبود­های تغذیه­ای مانند رتینول، ویتامین C، ویتامین E، کاروتنوئید و مواد معدنی مانند مس، منگنز و سلنیوم تضعیف شود .

هم­اکنون توجه شایانی به خصوصیات آنتی­اکسیدانی ویتامین E، اسید آسکوربیک، بتا کاروتن، گلوتاتیون، کارنوزین، هوموکارنوزین و آنسرین شده است . ویتامین E از آنتی­اکسیدان­های محلول در چربی سیستم­های بیولوژیکی است که زنجیره لیپیدی پراکسیداسیونی را شکسته و از تشکیل هیدروپراکسیدهای چربی جلوگیری می­ کند [Halliwell, 1987; Davies, 1988]. ویتامین E معمولا به صورت آلفا توکوفریل استات در جیره­ها استفاده می­ شود و تا زمانی که در دستگاه گوارش به صورت غیر استریفه شده باشد فعالیت آنتی­اکسیدانی ندارد.

سلنیوم یک بخش ضروری از انواع مختلف سلنوپروتئین­ها می­باشد که شناخته شده­ترین آنها گلوتاتیون پراکسیداز (GSH- PX) است که یکی از آنزیم­ های آنتی­اکسیدانی سلولی می­باشد .

۱-۶-۴- نقش اسانس و عصاره­های گیاهی به عنوان آنتی­اکسیدان­های طبیعی

آنتی­اکسیدان­های طبیعی به عنوان یک روش موثر برای کنترل ترشیدگی و محدود کردن زیان­های بعدی مورد استفاده هستند. ترکیبات فنولی طبیعی با فعالیت آنتی­اکسیدانی موجود در عصاره­های گیاهی به دلیل خصوصیات ایمنی شان مورد توجه بسیار قرار گرفته­اند [Frankel, 1998].

ترکیبات فنولی مواد فعال زیستی هستند که به طور وسیع در گیاهان وجود دارند و مهم­ترین جزء در رژیم غذایی انسان­ها می­باشند. فنول­های گیاهی شامل ترکیبات وسیعی مانند فلاوونوئید­ها (آنتوسیانین­ها، فلاونول­ها، فلاون­ها و غیره) و چندین گروه از ترکیبات غیر فلاوونوئیدی (فنولیک اسید، لیگنین و استیلبن­ها) می­باشد [Harborn, 1989]………………….

ترکیبات فنولی از لحاظ ساختاری متنوع بوده و تعداد گروه ­های هیدروکسیل تعیین کننده فعالیت زیستی متفاوت آنها در گیاهان هستند. به طور کلی ترکیبات فنولی در تمام مکانیسم­های فعال مانند پاک­سازی رادیکال­های آزاد [Antolovich., 2002]، کاهش فعالیت گونه­ های اکسیژن و جلوگیری از اکسید شدن آنزیم­ها، نقش آنتی­اکسیدانی دارند . بنابراین این ترکیبات به عنوان گزینه­ های امید بخش محافظت کننده در برابر اکسیداسیون لیپید­ها مطرح شده ­اند.

مطالعات بسیاری آثار ضد­میکروبی عصاره­های گیاهی را بر علیه طیف وسیعی از عوامل بیماری­زای موجود در مواد غذایی تایید می­ کند. این مطالعات همچنین نشان می­ دهند که افزودن مواد گیاهی مانند گیاهان و اسانس ها به غذای حیوانات باعث می­ شود که امنیت این غذاها در مدت زمان ذخیره­سازی به صورت پخته یا خام در برابر میکروارگانیسم­های بیماری زا تامین گردد. این عمل به خاصیت آنتی­اکسیدانی و ضد­میکروبی این افزودنی­ها نسبت داده می­ شود . مطالعات نشان داده­اند که فلاوونوئید­ها ظرفیت بالایی برای واکنش به عنوان آنتی­اکسیدان قوی برای پاک­سازی رادیکال­های آزاد و پایان بخشیدن به واکنش­های آنتی­اکسیداتیو دارند .

تغذیه کردن طیور با سطح بالایی از آنتی­اکسیدان­های طبیعی یک روش ساده برای بهبود ثبات اکسیداتیو، کیفیت­های حسی، ماندگاری و مورد پسند قرار گرفتن گوشت طیور را در این صنعت فراهم می­ کند .

۱-۷- تاثیر آویشن شیرازی بر کیفیت و ماندگاری گوشت

یکی از مهم­ترین گیاهانی که دارای خاصیت آنتی­اکسیدانی و ضد­میکروبی و قارچی قابل توجه­ای است، آویشن شیرازی می­باشد. به طور کلی ترکیبات دارای گروه فنولی دلیل خصوصیات آنتی­اکسیدانی و ضد­میکروبی عصاره­های گیاهی بوده که در مورد آویشن شیرازی عمده­ترین این ترکیبات شامل ترپن کارواکرول، تیمول و پ- سیمن است . از خاصیت آنتی­میکروبی و آنتی­اکسیدانتی این گیاه می­توان به عنوان یک نگهدارنده طبیعی در صنعت غذایی و یا در داروسازی استفاده کرد .

۱-۷-۱- خاصیت آنتی­میکروبی آویشن شیرازی و کیفیت گوشت

از خاصیت آنتی­میکروبی گیاه آویشن شیرازی می­توان در کاهش دادن سموم تولیدی توسط باکتری­ های مولد سم استفاده نمود. به طوری که از اسانس آویشن شیرازی به عنوان یک نگهدارنده طبیعی مناسب برای ممانعت از تولید اینتروتوکسین توسط باکتری استافیلوکوکوس اورئوس در صنعت غذایی استفاده شده است [پارسایی مهر و همکاران، ۱۳۸۸].

۱-۷-۲- خاصیت آنتی­اکسیدانی آویشن شیرازی و کیفیت گوشت

نقش محافظتی دیگر در گیاهان دارویی ممکن است مربوط به مکانیسم آنتی­اکسیدانی از طریق تحریک فعالیت آنزیم­ های آنتی­اکسیدانی باشد . ترکیبات فنولیک اسانس آویشن به ویژه تیمول و کارواکرول مسئول فعالیت آنتی­اکسیدانی در سیستم لیپیدی هستند . این ترکیبات موادی هستند که نفوذ پذیری غشاء باکتریایی را تغییر داده و با رادیکال­های هیدروکسیل و لیپید­ها واکنش داده و آن­ها را به محصولات پایدار تبدیل می­ کنند [Yanishlieva, 2001]. مشخص شده است که تیمول و کارواکرول مولکول­هایی هستند که در متابولیسم و فیزیولوژی حیوان دارای فعالیت زیستی می­باشند . زمانی که این دو ترکیب در جیره جوجه­های گوشتی مکمل شوند می­توانند فعالیت آنتی­اکسیدانی داشته باشند.

۲-۱- محل و زمان انجام آزمایش

مرحله پرورش این آزمایش از تاریخ ۱۲/۰۸/۱۳۹۲ لغایت ۲۴/۰۹/۱۳۹۲ به مدت ۴۲ روز در واحد مرغداری دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان انجام شد. ارتفاع محل پرورش از سطح دریا ۱۰- متر، دارای آب و هوای مرطوب و متوسط درجه حرارت محیط در منطقه در طی دوره آزمایش ۱۴ درجه سانتی ­گراد بود. سالن پرورش دارای ابعاد ۱۲ متر عرض، ۲۵ متر طول و ۳ متر ارتفاع بود. داخل سالن با بهره گرفتن از قفس­های فلزی در ابعاد ۱×۱ به ۲۸ پن جداگانه تقسیم شد. ادامه آزمایشات روی نمونه­های اخذ شده از بهمن ۱۳۹۲ لغایت خراد ۱۳۹۳ در آزمایشگاه تغذیه دام و آزمایشگاه مرکزی دانشکده کشاورزی دانشگاه گیلان انجام شد.

۲-۲- مدیریت پرورش

۲-۲-۱- آماده سازی محل انجام آزمایش

برای آماده ­سازی سالن جهت اجراء این پروژه ابتدا آثار و و بقایای باقی مانده از دوره قبلی پرورش تمیز و پاک­سازی و کف سالن با آب آهک ضد­عفونی شد. اولین مرحله نظافت و شست­و­شوی کامل سالن و آب خوری­ها و دان­خوری­ها بود، دان­خوری­ها در محل محلول ضدعفونی جرمی ساید غوطه­ور شدند. سپس دیوارها و کف سالن و مسیر راهروها کاملا آهک­پاشی شد. کلیه قفس­ها ۱ هفته قبل از اجرای آزمایش نصب شدند، ریحتن پوشال به ضخامت ۴ تا ۵ سانتی متر در کف قفس­ها و قرار دادن آب­خوری و دان­خوری­ها انجام شد.

یک روز قبل از گازدهی هیتر روشن شد تا دمای سالن جهت تاثیر­گذاری بیشتر گاز فرمالدئید به ۲۵ درجه سانتی ­گراد برسد. همچنین تمامی لوازم مورد استفاده در طول دوره پرورش اعم از آب­خوری، دان خوری­ها، سطل­ها و دماسنج­ها در داخل سالن قرار گرفته تا ضدغفونی نهایی گردند. سپس گازدهی سالن انجام شد، به این منظور تمامی درزها، پنجره ها و تهویه­ها پوشانده شد تا جلو خروج گاز گرفته شود. ۷۲ ساعت قبل از ورود جوجه­ها گازدهی سالن با بهره گرفتن از پرمنگنات و فرمالین انجام شد و سپس کل سالن ضدعفونی و به مدت ۲۴ ساعت درب­ها و پنجره­ها به صورت بسته باقی ماند.

۴۸ ساعت قبل از ورود جوجه­ها و شروع دوره پرورش جهت مطبوع شدن هوای داخل سالن پنجره­های سالن باز شد و هیتر نیز روشن شد و دمای سالن در ۳۳ درجه سانتی ­گراد تنظیم شد.

شکل ۲-۱: آماده سازی سالن برای ورود جوجه­ها

۲-۲-۲- دمای سالن

برای تامین گرمای مورد نیاز از منبع گرم کننده هیتر استفاده شد. دمای سالن به وسیله یک ترموستات که در وسط سالن تعبیه شده بود کنترل شد و برنامه دمای به این صورت بود که در ابتدای ورود جوجه­ها دمای در ۳۳ درجه سانتی ­گراد تنظیم شد و سپس هر ۲ روز یک درجه سانتی ­گراد از دمای سالن کاسته شد تا اینکه در سن در ۲۰ روزگی از سن جوجه ها دمای سالن به ۲۴ درجه سانتی ­گراد رسیده و تا آخر دوره پرورش این دما ثابت نگه داشته شد.

۲-۲-۳- رطوبت سالن

رطوبت در هفته اول در ۶۰ تا ۷۰ درصد و بعد از آن تا آخر دوره ۵۰ تا ۶۰ درصد در نظر گرفته شد. سپس به منظور تأمین رطوبت کافی کف سالن آب پاشی شده و از قرار دادن تشت­های آب در داخل سالن استفاده شد.

۲-۲-۴- تهویه سالن

برای تهویه سالن از ۲ عدد هواکش بزرگ و ۲ عدد هواکش کوچک در طول سالن قرار گرفته بودند استفاده شد. برای تهویه سالن متناسب با سن جوجه ها از هفته اول از تهویه­های کوچک و سپس با افزایش سن جوجه­ها در ۲ هفته پایانی از دوره پرورش از هواکش­های بزرگ استفاده شد.

۲-۲-۵- برنامه نوردهی

برای تامین نور کافی در داخل سالن از لامپ­های ۴۳ واتی که در ارتفاع ۲/۲ متری از کف نصب شده بودند استفاده شد. برنامه نوری به صورت ۲۴ ساعت روشنایی در هفته اول و سپس به تدریج از ۲ ساعت تاریکی بعد از هفته اول شروع شده که در ۱۴ روزگی از سن جوجه­ها به ۴ ساعت خاموشی رسید و تا ۲۸ روزگی ثابت باقی ماند. بعد از ۲۸ روزگی روزانه ۳۰ دقیقه از ساعت تاریکی کاسته شد تا اینکه در ۳۵ روزگی ساعت خاموشی به پایان رسیده و جوجه­ها در هفته آخر پرورش۲۴ ساعت روشنایی دریافت کردند. ساعت خاموشی از ابتدای دوره از ساعت ۱۷ عصر شروع شد.

۲-۲-۶- دان خوری و آب خوری

برای تغذیه جوجه­ها تا پایان ۱۰ روزگی (دوره آغازین) از دان خوری سینی و از شروع دوره رشد از دانخوری­های شبکه­ ای استفاده شد. در کل دوره پرورش از آب­خوری­های کله­قندی استفاده شد و آب داخل آب­خوری­ها به صورت دستی و روزانه تعویض شد. ارتفاع آب­خوری و همچنین دان خوری­ها متناسب با سن جوجه­ها تنظیم شد به صورتی که ارتفاع آنها مماس بر پشت جوجه بود.

۲-۲-۷- دوره پرورش

قبل از ورود جوجه­ها، سینی­های دان­خوری و آب­خوری پر شد. در ۱۲ ساعت ابتدایی ورود جوجه­ها به سالن جهت کاهش تنش ناشی از حمل و نقل، از محلول آب الکترولیت با غلظت یک در هزار استفاده شد. به محض ورود جوجه ها به سالن به طور تصادفی و مخلوطی از دو جنس نر و ماده با ۱۲ قطعه در هر قفس قرار گرفتند و از جیره غذایی مورد آزمایش تغذیه شدند.

۲-۲-۸- برنامه واکسیناسیون

برنامه واکسیناسیون کل دوره پرورش در جدول ۲-۱ نشان داده شده است. ۱۲ ساعت قبل و بعد از واکسیناسیون به منظور کاهش تنش از مخلوط مولتی­ویتامین + الکترولیت محلول در آب (۱ گرم در لیتر) استفاده شد و ۳ ساعت قبل از دادن واکسن­های آشامیدنی آب قطع شد و همراه با واکسن از شیر خشک به نسبت ۴۵۰ گرم در ۲۰۰ لیتر آب استفاده شد.

جدول ۲-۱: برنامه واکسیناسیون مورد استفاده در دوره پرورشی

سن	بیماری	واکسن	روش
۱	برونشیت	IBH 120	اسپری
۱۰	برونشیت	IB colon	آشامیدنی
۱۴	گامبورو	IBD B78	آشامیدنی
۲۰	نیوکاسل	Lasota	آشامیدنی
۲۴	گامبورو	IBD B78	آشامیدنی

۲-۳- پرندگان و تیمارهای آزمایشی

به منظور انجام این تحقیق از تعداد ۳۳۶ قطعه جوجه یک روزه گوشتی سویه راس ۳۰۸ استفاده شد. این طرح در قالب طرح کاملا تصادفی با ۷ تیمار، ۴ تکرار و ۱۲ قطعه جوجه در هر تکرار انجام شد. عصاره آویشن شیرازی در سطوح و زمان­های متفاوت به جیره پایه اضافه شد. تیمار­ها شامل:

تیمار ۱- گروه شاهد (جیره پایه بدون استفاده از عصاره آبی آویشن شیرازی)

تیمار ۲- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش

تیمار ۳- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش

تیمار ۴- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش

تیمار ۵- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش

تیمار ۶- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش

تیمار ۷- جیره پایه +۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش

عصاره مورد استفاده در این آزمایش از باغ گیاهان دارویی همدان وابسته به جهاد کشاورزی تهیه شد و روش تهیه آن به صورت تهیه ۱ لیتر عصاره آبی از ۱ کیلوگرم برگ خشک شده گیاه آویشن شیرازی بود.

۲-۴- جیره غذایی……………………………………………………………………………………………..

جدول ۲-۲- اجزاء و ترکیب شیمیایی جیره غذایی جوجه های گوشتی در دوره های پرورشی
	ترکیب مواد مغذی		ترکیب شیمیایی		دوره­ های رشدی			اجزاء خوراک
پایانی	رشد	آغازین	مواد مغذی	پایانی	رشد	آغازین			اقلام جیره
۳۱۰۰	۳۰۰۰	۲۹۰۰	انرژی متابولیسم(kcal/kg)	۵۶/۴۹	۰۵/۴۹	۸/۴۸			ذرتدانه
۵/۱۸	۲۰	۸۰/۲۱	پروتئین %	۷۵/۲۷	۴۸/۳۲	۷۲/۳۷			کنجاله سویا
۸۲/۰	۸۶/۰	۰۱/۱	کلسیم %	۸۲/۳	۴۳/۳	۷۵/۲			روغن سویا
۴۱/۰	۴۳/۰	۴۸/۰	فسفر %	۱۵	۱۰	۵			دانه گندم
۱۵/۰	۱۵/۰	۱۵۴/۰	سدیم %	۹۷/۰	۱	۲۳/۱			پودر سنگ آهک
۱۲/۱	۲۴/۱	۳۷/۱	لایزین %	۶/۱	۶۷/۱	۹۱/۱			دی کلسیم فسفات
۰۶/۱	۱۸/۱	۳۹/۱	آرژنین %	۳۳/۰	۳۳/۰	۳۵/۰			نمک
۸۳/۰	۹/۰	۰۳/۱	متیونین + سیستئین %	۲۵/۰	۲۵/۰	۲۵/۰			مکمل ویتامینی
۷۲/۰	۷۹/۰	۹/۰	ترئونین %	۲۵/۰	۲۵/۰	۲۵/۰			مکمل مواد معدنی
۲۵۴۹/۰	۲۸۱۸/۰	۳۱۴/۰	تریپتوفان %	۰۵/۰	۰۶/۰	۰۹/۰			ترئونین
-	-	-	-	۲۵/۰	۲۸/۰	۳۶/۰			متیونین –DL
-	-	-	-	۱۹/۰	۲/۰	۲۹/۰			Hcl لیزین -L

اجزاء و ترکیبات شیمیایی جیره غذایی مورد استفاده در دوره پرورش که مطابق جداول استاندارد احتیاجات غذایی جوجه های گوشتی (کاتالوگ راس سویه ۳۰۸) تهیه شده بود در جدول ۲-۳- نشان داده شده است جیره ها بر اساس دوره­ای و پیشنهادی سویه راس ۳۰۸ به صورت جیره آغازین (۱۱-۰)، رشد (۲۴-۱۱) و پایانی (۴۲-۱۱) تنظیم شدند.

۱- هرکیلوگرم مواد معدنی حاوی: منگنز (اکسید منگنز ۶۲%) ۱۶ گرم، آهن (سولفات آهن ۲۰%) ۲۵ گرم، روی (اکسید روی ۷۷%) ۱۱گرم، مس (سولفات مس ۲۵%) ۴ گرم، ید (کلسیم یدات ۶۲%) ۱۶/۰ گرم، سلنیوم (۱%) ۲ گرم.

۲- هر کیلوگرم مواد ویتامینی حاوی ویتامین A (500000 واحد بین المللی بر گرم) ۸/۱ گرم، ویتامین B₁(8/98% ) 18/0 گرم، ویتامین B₆ (۵/۹۸%) ۳/۰ گرم، ویتامین B₁₂(1%) 15/0 گرم، ویتامین D₃(500000 واحد بین المللی بر گرم)۴/۰گرم، ویتامینE(500 واحد بین المللی بر گرم) ۶/۳ گرم، ویتامین K₃(50%) 4/0 گرم، ویتامین B₉ (۸۰%) ۱۲۵/۰ گرم، ویتامین B₅ (۹۹%) ۳ گرم، ویتامین H₂ (۲%) ۵/۰ گرم.

۲-۵- شاخص­ های عملکرد مورد اندازه گیری

۲-۵-۱- خوراک مصرفی روزانه

مصرف خوراک روزانه (گرم/ جوجه/ روز) از تفاضل خوراک باقی مانده در آخر هفته از میزان خوراک عرضه شده در ابتدای هفته بر اساس رابطه زیر و به صورت مصرف خوراک روزانه محاسبه و برای وزن کشی خوراک از ترازوی با دقت ۵ گرم استفاده شد.

روز مرغ= (تعداد روزهای زنده مانی × تعداد تلفات) + (تعداد جوجه در پایان دوره × تعداد روزهای دوره)

=خوراک مصرفی روزانه (گرم)

۲-۵-۲- افزایش وزن روزانه

میزان افزایش وزن روزانه جوجه ها براساس روزمرغ با بهره گرفتن از فرمول زیر محاسبه شد.

= افزایش وزن روزانه

۲-۵-۳- ضریب تبدیل خوراک

ضریب تبدیل خوراک از تقسیم میانگین مصرف خوراک به میانگین افزایش وزن روزانه طبق فرمول زیر محاسبه شد.

= ضریب تبدیل غذایی

۲-۶- تفکیک لاشه

در پایان دوره آزمایشی ۲ قطعه جوجه از هر تکرار که تقریبا وزنی نزدیک به وزن میانگین آن واحد آزمایشی داشتند انتخاب شدند و بعد از شماره گذاری پا و ثبت وزن زنده، جوجه ها ذبح و بلافاصله پرکنی شدند و شاخص­ های مربوط به تفکیک لاشه توزین و ثبت شدند. شاخص­ های مورد نظر شامل، وزن لاشه (وزن لاشه بدون امعا و احشا)، وزن سینه، ران، بال، چربی محوطه بطنی، کبد، سنگدان، بورس، تیموس و طحال بودند که با ترازوی دیجیتالی با دقت ۱/۰ گرم اندازه گیری شدند. ران از محل اتصال استخوان ران به استخوان خاصره برش و وزن شد. تیموس که در دو طرف گردن قرار دارد،

جدا شده و مورد اندازه گیری قرار گرفت. بورس نیز که در قسمت انتهایی بدن نزدیک کلواک قرار دارد جدا و با بهره گرفتن از  ترازوی دیجیتالی با دقت ۱/۰ گرم توزین شد………

= درصد وزن اجزای لاشه

= درصد وزن اندام­های داخلی

ششششتتتت۴۵۴۵۵۵شکلششششش شکل ۲-۲- تفکیک لاشه

…………………………ششششششششششششششششششششششششششششششششششششش

۲-۷- اندازه گیری شاخص­ های کیفیت گوشت

۲-۷-۱- جمع آوری و ذخیره سازی نمونه­ها

در پایان دوره پرورشی ۲ قطعه جوجه از هر تکرار انتخاب شدند و پس از ذبح و پرکنی، ران چپ آنها جدا شده و نزدیک ۴۰ گرم گوشت از یک قسمت از ران تمام جوجه­ها جدا شده، نمونه­های جدا شده به منظور جلوگیری از ورود اکسیژن به داخل کیسه­ها و تشدید واکنش­های اکسیداسیونی در کیسه­های نایلونی زیپ دار قرار گرفتند و پس از شماره گذاری در فریزر ۲۰- درجه سانتی گراد به مدت ۲، ۴ و ۶ ماه ذخیره شدند.

شکل ۲-۳: جمع آوری و ذخیره­سازی نمونه­ها جهت تعیین pH، رطوبت و میزان اکسیداسیون در دمای ۲۰- درجه سانتی ­گراد

۲-۷- ۲- تعیین محتوای رطوبت گوشت

به این منظور، ۱ گرم گوشت از نمونه­ها جدا شده و با بهره گرفتن از روش Vacuum – oven محتوی رطوبت گوشت تعیین و به صورت درصد بیان شد. نمونه­ها پس از یخ گشایی به مدت ۱۴ ساعت در آون ۹۰ درجه سانتی ­گراد قرار گرفتند. و درصد رطوبت آنها با بهره گرفتن از فرمول زیر تعیین شد.

۱۰۰ × (وزن اولیه گوشت/ (وزن گوشت بعد از آون – وزن اولیه گوشت)) = درصد رطوبت گوشت

۲-۷-۳- تعیین اسیدیته در گوشت

برای تعیین pH در گوشت، ۵ گرم از نمونه­های گوشت ذخیره شده جدا و پس از یخ­گشایی با ۴۵ میلی­لیتر آب مقطر تا مخلوط شدن کامل هموژن شدند. سپس pH مخلوط حاصل با بهره گرفتن از pH متر دیجیتالی (Inolab Germany)، با استانداردهای ۷ و ۴ اندازه ­گیری شد.

۲-۷-۴- اندازه ­گیری ترکیبات واکنش دهنده با اسید تیوباربیتوریک (TBARS^[29])

به منظور تعیین میزان پراکسیداسیون چربی­های گوشت، مواد واکنش دهنده با اسید تیوباربیتوریک اندازه ­گیری شدند. این آزمایش بر میزان جذب نوری کمپلکس صورتی رنگ حاصل از واکنش مالون­دی­آلدئید (محصول اصلی تجزیه هیدروپراکسید های چربی) با اسید تیوباربیتوریک استوار است.

به طور خلاصه:

۱- نمونه­ها در حضور ۸ میلی­لیتر محلول ۵% تری کلرو استیک اسید و ۵ میلی­لیتر محلول ۸/۰٪ هیدروکسی تولوئن بوتیله شده هموژن شدند.

۲- مخلوط حاصل سانتریفیوژ شد.

۳- پس از سانتریفیوز ۵/۲ میلی­لیتر از لایه زیرین با ۵/۱ میلی­لیتر از محلول ۸/۰٪ ۲- تیوباربیتوریک اسید مخلوط شد.

۴- به منظور پیشرفت واکنش مخلوط حاصل، به مدت ۳۰ دقیقه در دمای ۷۰ درجه سانتی گراد قرار گرفتند.

۵- پس از انکوباسیون میزان جذب کمپلکس حاصل با بهره گرفتن از دستگاه اسپکتروفتومتر (Biochrom Libra S22) و در ۲ طول موج ۵۳۲ و ۶۰۰ نانومتر خوانده شد .

۶- غلظت مواد واکنش دهنده با تیوباربیتوریک اسید مطابق فرمول زیر و بر حسب نانوگرم بر گرم گوشت تعیین شد.

۱۰۰۰ × (۱۵۵/ (میزان جذب در ۶۰۰ نانومتر – میزان جذب در ۵۳۲ نانومتر) = _{(n Mol/g)} غلظت TBARS در گوشت

شکل ۲-۴: مراحل انجام اندازه ­گیری میزان TBARS در گوشت

۲-۸- تعیین جمعیت میکروبی روده

۲-۸-۱- جمع آوری و ذخیره­سازی نمونه­ها

جهت تعیین جمعیت میکروبی ایلئوم جوجه­ها، در روزهای ۲۱ و ۴۲، از هر تکرار ۲ جوجه که وزنی نزدیک به میانگین گروه داشتند، انتخاب و پس از توزین ذبح شدند.

پس از باز کردن حفره شکمی، ایلئوم از ناحیه زائده مکل (Meckel diverticulun) و محل اتصال آن به سکوم­ها و راست روده با قیچی استریل جدا شده و حدود ۵/۱ گرم از محتویات ایلیوم به داخل میکروتیوب­های استریل تخلیه و برای بررسی جمعیت ۲ گونه میکروبی اشریشیا­کلی و لاکتوباسیلوس در دمای ۷۰- درجه سانتی ­گراد تا زمان کشت میکروبی ذخیره شدند.

۲-۸-۲- آماده سازی محیط کشت

جهت آماده ­سازی محیط کشت ائوزین متیلن بلو آگار(EMB agar^[30])، ۳۶ گرم از محیط کشت پودری و برای محیط کشت ^[۳۱] MRS agar66 گرم از محیط کشت مربوطه را در ۱ لیتر آب مقطر حل کرده و سپس تا زمان جوشیدن کامل هر یک از محیط­های کشت، حرارت داده شدند و ۱ دقیقه در حالت جوش باقی ماندند و سپس اتوکلاو شدند. پس از اتوکلاو به هر کدام از پلیت ها به میزان مساوی از محیط کشت ریخته شد و پس از سرد شدن کامل و بسته شدن محیط­های کشت در دمای ۵ درجه سانتی ­گراد نگهداری شدند.

شکل ۲-۵: تهیه محیط کشت جهت کشت میکروبی

۲-۸-۳- کشت میکروبی

نمونه­ها پس از خارج شدن از فریزر به مدت نیم ساعت در محیط آزمایشگاه یخ­گشایی شدند، و پس از آن دقیقا ۱ گرم از نمونه­ها در ۹ میلی­لیتر آب مقطر کاملا استریل حل شده و برای مخلوط شدن کامل به مدت ۳ دقیقه ورتکس شدند، سپس ۱ سی سی از مخلوط لوله اول در لوله دوم که حاوی ۹ میلی لیتر آب مقطر استریل شده بود وارد و این مرحله رقیق­سازی تا ^۶-۱۰ تکرار شد. برای تعیین جمعیت باکتری اشرشیاکلی از محیط کشت ائوزین­متیلن­بلو آگار (EMB agar) و برای باکتری لاکتوباسیلوس از محیط کشت MRS agarاستفاده شد. سپس ۳۰۰ میکرولیتر از رقت ^۴-۱۰ بر روی هر کدام از محیط های کشت تلقیح شد.

شکل ۲-۶: مراحل انجام کشت میکروبی

۲-۸-۴- شمارش کلنی­های باکتریایی

پس از کشت میکروبی، به منظور رشد باکتریایی، نمونه­های مربوط به باکتری اشرشیا­کلی به مدت ۲۴ ساعت و نمونه­های مربوط به باکتری لاکتوباسیلوس به مدت ۴۸ ساعت در شرایط کاملا بی­هوازی در دمای ۳۷ درجه سانتی ­گراد قرار گرفتند و پس از انکوباسیون تعداد کلنی­ها مورد شمارش قرار گرفتند و سپس کلنی­های مربوط به هر پلیت در فاکتور رقت (معکوس ضریب رقت) ضرب و نتیجه به عنوان شمارش CFU (Colony Forming Unit) در یک گرم نمونه منظور شد و سپس داده ­های CFU به فرم Log₁₀ گزارش شدند.

۲-۹- طرح آماری و تجزیه داده ­ها

تجزیه و تحلیل آماری به کار گرفته شده در این تحقیق به صورت طرح کاملا تصادفی و معادله آماری آن به صورت زیر بود.

Y_ij= ϻ + T_i + e_ij

که در آن Y_ij مشاهده مربوط به تکرار (j) از تیمار (i) ام،ϻ میانگین مشاهدات کل آزمایش، T_iاثر تیمار (i) ام و e_ij خطای آزمایش مربوط به تکرار (i) ام از تیمار (j) ام می باشد.

داده های آزمایش با بهره گرفتن از رویه GLM از نرم افزار SAS آنالیز شدند. برای مقایسه میانگین تیمارها از آزمون چند دامنه­ای دانکن استفاده و معنی­داری در سطح ۵ درصد بررسی شد.

همچنین داده ­های مربوط به ثبات اکسیداتیو در گوشت با بهره گرفتن از طرح کاملا تصادفی تکرار شده در زمان Mixed آنالیز شد.

۳-۱- عملکرد جوجه­های گوشتی

۳-۱-۱- مصرف خوراک روزانه

با توجه به نتایج ارائه شده در جدول ۳-۱ مصرف خوراک در دوره­ های مختلف پرورش تحت تاثیر تیمارهای آزمایشی قرار گرفت. در دوره ۲۸-۰ روزگی بیشترین مصرف خوراک مربوط به گروه شاهد و کمترین آن مربوط به تیمار ۱ درصد آویشن شیرازی به مدت ۲۸ روز بود ( ۰۵/۰P<). در دوره ۳۵-۰ نیز تفاوت معنی­داری بین گروه شاهد با گروه ­های تیمارشده با هیچ­کدام از دو سطح آویشن شیرازی از ۲۸ روزگی مشاهده نشد (۰۵/۰P>)، اما با تیمارهایی که جیره آن­ها با سطوح ۵/۰ و ۱ درصد عصاره به مدت ۳۵ روز مکمل شده بود تفاوت معنی­داری مشاهده شد (۰۵/۰P<). همچنین در کل دوره (۴۲-۰روزگی) مکمل کردن هر دو سطح عصاره آویشن شیرازی به مدت ۲ هفته و ۱ هفته هیچ­گونه تفاوت معنی­داری در مصرف خوراک روزانه با گروه شاهد ایجاد نکرد (۰۵/۰P>). اما استفاده از هر دو سطح عصاره آویشن شیرازی باعث کاهش معنی­داری در میزان مصرف خوراک در مقایسه با تمام گروه ­های آزمایشی شد (۰۵/۰P<).

جدول ۳-۱: تأثیر سطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی و مدت استفاده از آن بر مصرف خوراک روزانه

(گرم/ جوجه) در دوره­ های پرورشی

		دوره­ های پرورشی
تیمارها*	۲۸-۰	۳۵-۰	۴۲-۰
۱	a42/71	ab78/90	a06/101
۲	b68/65	c18/83	b78/97
۳	b68/63	c71/83	b67/99
۴	—-	a30/94	a43/108
۵	—-	ab72/86	a04/101
۶	—-	—-	a77/106
۷	—-	—-	a43/107
SEM	۹/۰	۹۶/۰	۹۳/۰
P- value	۰۰۰۱/۰	۰۰۰۳/۰	۰۰۰۵/۰

a b.cحروف غیر مشابه در هر ستون بیانگر وجود تفاوت معنی­دار در بین تیمارهای آزمایشی می­باشد (۰۵/۰P<)

^*تیمارها به ترتیب شماره عبارتند از: تیمار ۱- گروه شاهد (جیره پایه بدون استفاده از عصاره آبی آویشن شیرازی)، تیمار ۲- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۳- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۴- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۵- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۶- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۷- جیره پایه +۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش.

مکمل کردن جیره جوجه­های گوشتی با آویشن باغی مصرف خوراک را به طور معنی­داری کاهش داد . باقری شیره جینی و همکاران [باقری شیره جینی و همکاران، ۱۳۸۹] گزارش کردند که استفاده از آویشن کوهی باعثکاهش مصرف خوراک شد.

از جمله ترکیبات فنولی مهم در گیاه آویشن شیرازی تیمول و کارواکرول می­باشند . به طور کلی ترکیبات فنولیک دارای مزه تلخ بوده که این مساله باعث کاهش مصرف خوراک در اثر استفاده از گیاهان دارای این ترکیبات از جمله آویشن باغی می­ شود [محمد امینی، ۱۳۹۰].در آزمایش Lee et al., [2003] استفاده از کارواکرول در سطح ppm200 به طور معنی­داری باعث کاهش خوراک مصرفی نسبت به گروه کنترل شد.

در مطالعه­ Ocak et al., [2008]، افزودن ۲/۰ درصد پودر خشک شده آویشن باغی به جیره جوجه­های گوشتی سویه راس ۳۰۸ تفاوت معنی­داری در خوراک مصرفی ایجاد نکرد. همچنین همدیه و همکاران [همدیه و همکاران ۱۳۹۲] افزودنppm 200 و ۴۰۰ اسانس آویشن شیرازی به جیره جوجه های گوشتی هیچ­گونه تفاوت معنی­داری را در دوره­ های پرورشی ۱۴-۱، ۲۸-۱ و ۴۲-۱ روزگی مشاهده نکردند.

…………………………………………………………………………………………………………………….

۳-۱-۲- افزایش وزن روزانه

همان طور که در جدول ۳-۲ نشان داده شده است، استفاده از سطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی در جیره جوجه­های گوشت تفاوت معنی­داری را در رابطه با افزایش وزن روزانه در دوره های ۳۵-۰ روزگی و همچنین کل دوره در بین تیمارهای آزمایشی مشاهده نشد (۰۵/۰P>). در دوره ۲۸-۰ روزگی بیشترین افزایش وزن مربوط به گروه شاهد و کمترین آن مربوط به گروه تیمار شده با ۱ درصد عصاره آویشن شیرازی بود (۰۵/۰P<).

جدول ۳-۲: تأثیر سطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی و مدت استفاده از آن بر افزایش وزن روزانه

(گرم/ جوجه) در دوره­ های پرورشی

	دوره­ های پرورشی
۴۲-۰	۳۵-۰	۲۸-۰	تیمارها*
۲۱/۶۰	۹۷/۵۵	۷/۴۶a	۱
۹۹/۶۰	۹/۵۵	۲۶/۴۵ab	۲
۱۶/۶۵	۰۳/۵۶	۲۲/۴۳b	۳
۱۱/۶۲	۸۲/۵۷	—-	۴
۹۲/۵۹	۴۵/۵۵	—-	۵
۰۶/۶۲	—-	—-	۶
۹۳/۵۹	—-	—-	۷
۷۳/۰	۵۴/۰	۵۲/۰	SEM
۵/۰	۸۱/۰	۰۵/۰	P- value

a b حروف غیر مشابه در هر ستون بیانگر وجود تفاوت معنی­دار در بین تیمارهای آزمایشی می­باشد (۰۵/۰P<).

^*تیمارها به ترتیب شماره عبارتند از: تیمار ۱- گروه شاهد (جیره پایه بدون استفاده از عصاره آبی آویشن شیرازی)، تیمار ۲- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۳- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۴- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۵- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۶- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۷- جیره پایه +۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش.

ساریکا و همکاران  گزارش کردند، جوجه­هایی که با عصاره سیر و آویشن تغذیه شده بودند افزایش وزنی مشابه با گروه شاهد داشتند. کراس و همکاران [Cross et al., 2002] گزارش کردند که اختلاف معنی­داری در افزایش وزن روزانه بین جوجه­های تغذیه شده گروه ­های تیمار شده با آویشن و سیر و گروه کنترل دیده نشد. در مطالعه­ ای دیگر استفاده از ۳/۰ و ۶/۰ عصاره سیر و آویشن در جیره جوجه­های گوشتی بر پایه ذرت و سویا اختلافی در افزایش وزن روزانه در بین تیمارهای آزمایشی در دوره­ های آغازین، پایانی و همچنین کل دوره ایجاد نکرد [آموزمهر و

دستار،۱۳۸۸]، نتایج تحقیق حاضر با نتایج این محققان در دوره­ های ۳۵-۰ روزگی و همچنین کل دوره مطابقت داشته اما در مغایرت با دوره آزمایشی ۲۸-۰ روزگی می­باشد.

عدم تاثیرگذاری فراورده­ها و مشتقات گیاهی می ­تواند در ارتباط با عواملی همچون ناکافی بودن مواد فعال گیاهی مورد استفاده، روش نادرست استفاده از آن، تراکم و غلظت ناکافی مواد مورد استفاده، شرایط خاص پرورش و پاسخ متفاوت حیوانات مورد آزمایش باشد ، و [Grashorn, 2010].

در آزمایشی از تاکار و همکاران مکمل کردن جیره با پودر آویشن به جیره جوجه­های گوشتی منجر به کاهش معنی­داری در افزایش وزن روزانه شد. که با نتایج به دست آمده از آزمایش حاضر در دوره ۲۸-۰ روزگی مطابقت دارد. ترکیبات فیتوژنیک، علاوه بر تأثیر بر مصرف خوراک، روی آنزیم­ های مترشحه از پانکراس نیز مؤثرند و از این طریق باعث افزایش قابلیت هضم مواد مغذی و به تبع آن، باعث افزایش وزن زنده می­شوند. قلیانچی لنگرودی و همکاران . گزارش کردند استفاده از ۱۵ گرم پودر آویشن شیرازی در کیلوگرم جیره هیچ­گونه تفاوت معنی­داری را در افزایش وزن روزانه نسبت به گروه کنترل در ۲۱-۰ روزگی ایجاد نکرد اما در کل دوره پرورش تفاوت معنی­داری نسبت به گروه کنترل مشاهده شد، به گونه ای که بیشترین افزایش وزن روزانه مربوط به گروه کنترل و کمترین آن مربوط به گروه تیمار شده با ۱۵ گرم پودر آویشن شیرازی در کیلوگرم جیره بود. به طور کلی ترکیبات فنولیک دارای مزه تلخ بوده که این مساله باعث کاهش مصرف خوراک در اثر استفاده از گیاهان دارای این ترکیبات از جمله آویشن باغی می­ شود [محمد امینی، ۱۳۹۰]. برخی محققان گزارش کرده ­اند که بسیاری از گیاهان دارویی قادرند سرعت رشد را از طریق افزایش مصرف خوراک بهبود دهند [Wenk, 2006]. کاهش مصرف خوراک می تواند دلیلی بر کاهش سرعت رشد در جوجه­های گوشتی در اثر استفاده از گیاهان دارای ترکیبات فنلی باشد.

۳-۱-۳- ضریب تبدیل خوراک

نتایج مربوط به ضریب تبدیل خوراک در جدول ۳-۳ گزارش شده است. تفاوت معنی­داری در بین تیمارهای آزمایشی در دوره ۲۸-۰ روزگی مشاهده نشد (۰۵/۰P>). اما در دوره ۳۵-۰ روزگی تفاوت­ها معنی­دار و بیشترین ضریب تبدیل خوراک مربوط به گروه تیمار شده با ۵/۰ درصد عصاره آویشن شیرازی از ۲۸ تا ۳۵ روزگی و کمترین آن مربوط به گروه ­های تیمار شده با ۵/۰ و ۱ درصد عصاره به مدت ۳۵ روز بود (۰۵/۰P<) . همچنین در کل دوره پرورش اختلاف معنی­داری بین گروه تیمار شاهد و تیمارهای ۵/۰ و ۱ درصد عصاره به مدت ۱۴ و ۷ روز مشاهده نشد ( ۰۵/۰p>).اما مکمل کردن جیره با ۱ درصد عصاره به مدت ۴۲ روز منجر به بهبود در ضریب تبدیل خوراک شد (۰۵/۰p<).

جدول ۳-۳: تأثیر سطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی و مدت استفاده ازآن بر ضریب تبدیل خوراک

در دوره­ های پرورشی

	دوره های پرورشی
۴۲-۰	۳۵-۰	۲۸-۰	تیمارها*
۶۸/۱ab	۶۲/۱ab	۵۳/۱	۱
۶۱/۱ab	۴۹/۱b	۴۵/۱	۲
۵۳/۱b	۴۹/۱b	۴۷/۱	۳
۷۵/۱a	۶۳/۱a	—–	۴
۶۸/۱ab	۵۶/۱ab	—–	۵
۷۲/۱a	—–	—–	۶
۷۹/۱a	—–	—–	۷
۰۲۴/۰	۰۱۹/۰	۰۱۶/۰	SEM
۰۵/۰	۰۵/۰	۱۹/۰	P- value

a bحروف غیر مشابه در هر ستون بیانگر وجود تفاوت معنی­دار بین تیمارهای آزمایشی می­باشد (۰۵/۰P<).

^*تیمارها به ترتیب شماره عبارتند از: تیمار ۱- گروه شاهد (جیره پایه بدون استفاده از عصاره آبی آویشن شیرازی)، تیمار ۲- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۳- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۴- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۵- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۶- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۷- جیره پایه +۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش.

با توجه به نتایج حاضر کمترین ضریب تبدیل خوراک در هر ۳ دروه آزمایشی مربوط به تیمارهایی بود که مدت زمان بیشتری از عصاره آویشن شیرازی استفاده کرده بودند.

استفاده از آویشن شیرازی به مدت ۱۴ و ۷ روز انتهای پرورش در جیره جوجه­های گوشتی هیچ­گونه تفاوت معنی داری را در رابطه با ضریب تبدیل غذایی در مقایسه با گروه شاهد نشان نداد. بر اساس گزارش هافمن [Haffman, 2010] اثرات معنی­دار نوع و غلظت عصاره­های گیاهی بر عملکرد رشدی پرنده­ها مربوط به سنین ۷ تا ۲۸ روزگی می­باشد……….

در مطالعه­ ای از ساریکا و همکاران گزارش شد که استفاده از ۱ گرم پودر آویشن تفاوتی در ضریب تبدیل خوراک در مقایسه با گروه شاهد نداشت که با نتایج به دست آمده از مطالعات ، [Toghyani et al.,2010]، و هم­خوانی داشت.

رحیمی و همکاران گزارش کردند، مکمل کردن جیره جوجه­های گوشتی با ۱/۰ درصد عصاره آویشن باعث بهبود ضریب تبدیل خوراک در مقایسه با گروه شاهد شد. همچنین کلانتر نیستانکی و همکاران ۱۳۹۰گزارش کردند که استفاده از سطح ۲/۰ درصد از اسانس آویشن در آب آشامیدنی جوجه­های گوشتی سبب بیشترین مصرف خوراک و افزایش وزن و کمترین ضریب تبدیل خوراک در مقایسه با گروه شاهد شد که این نتایج در توافق با تحقیق پژوهشگرانی مانند [Langhout, 2000]، [Hertramp, 2001] و [Al- Beitawi and Safa, 2009] می­باشد. ترکیبات فنلی موجود در گیاهان می ­تواند با کاهش تعداد میکروب­های بیماری­زا روده، مانع از اتلاف مواد مغذی شده و بدین ترتیب سبب بهبود عملکرد و افزایش ذخیره پروتئین در بافت­های بدن شوند [Recoquillay, 2006]. همچنین و . نیز گزارش کردند که افزودن ۲ درصد از آویشن به جیره می ­تواند به طور معنی­داری باعث بهبود رشد جوجه­های گوشتی شود. عصاره آویشن بر دستگاه گوارش تاثیر گذار بوده و باعث تحریک ترشح آنزیم­ های گوارشی مانند آمیلاز و کیموتریپسین می­ شود که به نوبه خود منجر به هضم و جذب بیشتر مواد مغذی خواهد شد. همچنین تیمول و کارواکرول موجود در عصاره آویشن دارای خاصیت ضد میکروبی بوده که از طریق حذف عوامل بیماری­زا در روده جوجه­های گوشتی موجب بهبود و تسریع رشد پرنده شده که در نهایت بهبود وضعیت تولیدی گله را در پی خواهد داشت . دلایل اثر فرآورده ­ها و مشتقات گیاهی بر بهبود صفات رشد و عملکردی بر اساس نتایج تحقیقات موجود بر مواردی از جمله اثر تحریکی این فرآورده ­ها بر دستگاه گوارش و فرایند هضم، تحریک و تشدید ترشح آنزیم­ های گوارشی، افزایش کارایی استفاده از مواد مغذی خوراک، افزایش کارایی کبد، افزایش اشتها به دلیل بهبود عطر و طعم خوراک و مواردی از این قبیل نسبت داده شده است. پژوهشگران مختلف تفاوت­های موجود در بازده استفاده از ترکیبات فیتوژنیک بر عملکرد حیوانات را ناشی از ترکیب جیره پایه، سطح

مصرف خوراک، استانداردهای بهداشت و شرایط محیطی می­دانند و سایر عوامل نظیر زمان برداشت و وضعیت بلوغ گیاهان، روش­های عصاره­گیری، روش و طول مدت نگهداری و ذخیره، امکان وجود اثرات همکوشی و ضدیت ترکیبات با فعالیت زیستی، می­توانند نتایج آزمایش­های درون تنی (in-vivo) را تحت تأثیر قرار دهند . بهبود ضریب تبدیل در آزمایش حاضر ممکن است به دلیل اثرات مثبت آویشن شیرازی بر جمعیت میکروبی روده باشد به گونه­ های که استفاده از این گیاه دارویی سبب کاهش جمعیت اشرشیاکلی و افزایش لاکتوباسیلوس در ناحیه ایلئوم شد.

۳-۲- صفات مربوط به لاشه

۳-۲-۱- تاثیر تیمارهای آزمایشی بر خصوصیات لاشه

نتایج به دست آمده در رابطه با صفات مربوط به لاشه در جدول ۳-۴ آورده شده است. با توجه به نتایج ارائه شده، سطوح مورد استفاده و همچنین طول مدت استفاده از عصاره آویشن شیرازی تاثیری بر درصد لاشه، سینه، ران، بال و چربی حفره بطنی نداشت.

جدول ۳-۴: تأثیر سطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی و مدت استفاده از آن بر برخی از اجزاء لاشه

درجوجه­های گوشتی

چربی حفره بطنی (% لاشه†)	ران (% لاشه†)	سینه (% لاشه†)		لاشه (% وزن زنده)	تیمارها*
۸۰/۱	۷۶/۲۰	۴۲/۳۲		۷۶/۶۸	۱
۵۹/۱	۳۰/۲۰	۴۴/۳۱		۳۳/۶۶	۲
۵۱/۱	۹۳/۲۰	۳۱		۳۳/۶۷	۳
۵۱/۱	۰۹/۲۰	۸/۳۱		۵۴/۶۸	۴
۶۱/۱	۶۵/۲۰	۰۴/۳۱		۵۱/۶۷	۵
۷۵/۱	۱۲/۲۰	۷۱/۳۰		۱۵/۶۷	۶
۶۲/۱	۰۱/۲۰	۴۳/۳۱		۲۷/۶۶	۷
۰۴۴/۰	۱۲/۰	۱۸/۰		۲۸/۰	SEM
۱۵/۰	۳۵/۰	۱۹/۰		۱۵/۰	P- value

^†لاشه ای که بدون سر، پاها، پوست، پر و همچنین امعا و احشاء است.

^*تیمارها به ترتیب شماره عبارتند از: تیمار ۱- گروه شاهد (جیره پایه بدون استفاده از عصاره آبی آویشن شیرازی)، تیمار ۲- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۳- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۴- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۵- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۶- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۷- جیره پایه +۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش.

گزارش شده است که استفاده از اسانس آویشن شیرازی در دو سطح ۲۰۰ و ۴۰۰ میلی­گرم در کیلوگرم جیره تاثیر معنی­ داری بر وزن نسبی لاشه، سینه، ران و چربی حفره بطنی در کل دوره پرورش نداشت [همدیه و همکاران

۱۳۹۰]. همچنین افزودن ۲ درصد پودر آویشن هیچ­گونه تفاوت معنی­داری را بر وزن نسبی لاشه و چربی حفره بطنی در بین تیمارهای آزمایشی ایجاد نکرد . در آزمایشی دیگر نیز مکمل کردن جیره جوجه­های گوشتی سویه تجاری راس با ۱/۰ گرم عصاره آویشن تفاوت معنی­داری را در رابطه با وزن نسبی لاشه و چربی حفره بطنی در بین تیمارهای آزمایشی در مقایسه با گروه شاهد ایجاد ننمود . مکمل­سازی جیره جوجه­های گوشتی به مدت ۴۲ روز با دو سطح ۵/۰ و ۱ درصد آویشن هیچ­گونه تاثیری بر وزن نسبی لاشه، سینه، ران و چربی حفره بطنی نداشت [اباذری و همکاران ۱۳۹۱]. همچنین در استفاده از مخلوطی از اسانس ­های گیاهی تاثیر معنی­داری بر وزن نسبی اجزاء لاشه مشاهده نشد ، که در مطابقت با نتایج مطالعه حاضر است.

۳-۲-۲- تأثیر تیمارهای آزمایشی بر وزن اندام­های لنفاوی

با توجه به نتایج ارائه شده در جدول ۳-۵ وزن نسبی بورس و طحال تحت تاثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفت (۰۵/۰P>). وزن نسبی تیموس در تیمار ۱ درصد عصاره آویشن شیرازی به مدت ۴۲ روز بیشترین مقدار و در گروه شاهد و همچنین گروه ­های تیمار شده با ۵/۰ و ۱ درصد عصاره به مدت یک هفته کمترین مقدار را داشت (۰۵/۰P<).

جدول ۳-۵: تأثیر سطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی و مدت زمان استفاده از آن بر اندام­های لنفاوی (درصد از وزن زنده)

تیمارها*	بورس فابرسیوس	تیموس	طحال
۱	۱۲/۰	۵۵/۰b	۱/۰
۲	۱۴/۰	۶۶/۰ab	۰۸/۰
۳	۱۴/۰	a70/0	۱/۰
۴	۱۲/۰	ab59/0	۰۹/۰
۵	۱۲/۰	ab58/0	۰۹/۰
۶	۱۲/۰	b54/0	۱/۰
۷	۱۳/۰	b53/0	۱۱/۰
SEM	۰۰۳/۰	۰۱۷/۰	۰۰۴/۰
P- value	۷۵/۰	۰۳/۰	۵۸/۰

a b حروف غیر مشابه در هر ستون بیانگر وجود تفاوت معنی­دار بین تیمارهای آزمایشی می­باشد (۰۵/۰P<).

^*تیمارها به ترتیب شماره عبارتند از: تیمار ۱- گروه شاهد (جیره پایه بدون استفاده از عصاره آبی آویشن شیرازی)، تیمار ۲- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۳- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۴- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۵- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۶- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۷- جیره پایه +۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش.

وضعیت ایمنی طیور به منظور جلوگیری از بیماری­های عفونی دارای اهمیت بسیار می­باشد. برخی از عوامل مانند عدم موفقیت در واکسیناسیون، عفونت­های ناشی از بیماری­های متوقف کننده سیستم ایمنی و استفاده بی­رویه از آنتی بیوتیک­ها می­توانند منجر نقص در سیستم ایمنی شود. استفاده از محرک­های سیستم ایمنی یک راه حل به منظور بهبود وضعیت ایمنی در حیوانات بوده و حساسیت آنها را نسبت به بیماری­های عفونی کاهش می­ دهند [Liu, 1999].

گیاهانی مانند آویشن که غنی از ترکیبات فلاوونوئیدی هستند دارای فعالیت آنتی اکسیدانی بوده و می­توانند باعث افزایش عملکرد ایمنی شوند . ……….

تاکاهاشی و همکاران گزارش کردند مصرف گیاهان دارویی، رشد اندام­های ایمنی جوجه­های گوشتی را تحریک کرده و موجب افزایش معنی­دار وزن آن­ها شد.

بورس، تیموس و طحال از جمله اندام­های سیستم ایمنی می­باشند که بهبود در وزن هریک از آن­ها می ­تواند منجر به بهبود در وضعیت سیستم ایمنی پرنده شود. وزن نسبی بزرگتر در بورس و تیموس نشان دهنده تاثیر عصاره آویشن شیرازی بر وضعیت ایمنی پرنده می­باشد. اگرچه وزن نسبی بورس به طور معنی­دار در بین تیمارهای آزمایشی تغییر نیافت اما دارای بیشترین وزن نسبی در گروه تیمار شده با عصاره به مدت ۴۲ روز بود.

در مطالعه­ ای از رحیمی و همکاران افزودن ۱/۰ درصد آویشن به جیره جوجه­های گوشتی تفاوت معنی­داری را در وزن بورس و طحال در مقایسه با گروه کنترل به وجود نیاورد. همچنین در مطالعه­ ای دیگر با افزودن ۱ گرم پودر آویشن در کیلوگرم جیره پایه تفاوت معنی­داری در وزن طحال در مقایسه با گروه شاهد مشاهده نشد ، که با نتایج آزمایش حاضر مطابقت دارد.

………………………………………

۳-۲-۳- تأثیر تیمارهای آزمایشی بر اندام­های گوارشی

با توجه به نتایج ارائه شده در جدول ۳-۶ تفاوت معنی داری در وزن نسبی کبد و سنگدان و همچنین طول قسمت­ های مختلف روده باریک اعم از دئودنوم، ژژنوم و ایلئوم بین تیمارهای آزمایشی مشاهده نشد (۰۵/۰P>).

جدول ۳-۶: تأثیر سطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی و مدت زمان استفاده از آن بر اندام­های گوارشی

تیمارها*	وزن کبد (% وزن زنده)	وزن سنگدان (% وزن زنده)	طول دئودنوم (Cm)	طول ژژنوم (Cm)	طول ایلئوم (Cm)
۱	۸۹/۱	۵۲/۱	۳۰	۲۵/۸۱	۵۰/۷۶
۲	۰۲/۲	۵۲/۱	۲۵/۳۱	۶۲/۸۰	۲۵/۷۸
۳	۹۹/۱	۵۲/۱	۲۵/۳۱	۷۵/۸۱	۶۲/۷۷
۴	۹۴/۱	۵۱/۱	۵/۲۹	۸۷/۷۵	۳۷/۷۲
۵	۹۶/۱	۵۶/۱	۷۱/۳۰	۷۸	۴۲/۷۶
۶	۰۷/۲	۵۱/۱	۱۶/۳۰	۶۲/۸۰	۱۲/۷۸
۷	۰۶/۲	۵/۱	۴۲/۳۱	۴۰/۷۷	۵۷/۷۶
SEM	۰۳/۰	۰۱۹/۰	۲۸/۰	۷۶/۰	۸۹/۰
P- value	۹/۰	۹/۰	۹۱/۰	۵۳/۰	۵۷/۰

^*تیمارها به ترتیب شماره عبارتند از: تیمار ۱- گروه شاهد (جیره پایه بدون استفاده از عصاره آبی آویشن شیرازی)، تیمار ۲- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۳- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۴- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۵- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۶- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۷- جیره پایه +۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش.

گزارش شده است که استفاده از پودر آویشن شیرازی به مقدار ۱ گرم در کیلوگرم جیره تفاوت معنی­داری را در وزن نسبی کبد، سنگدان و روده کوچک در بین تیمار­های آزمایشی ایجاد نکرد اما باعث کاهش معنی­داری در طول روده کوچک در مقایسه با گروه شاهد شد . در مطالعه­ ای دیگر مکمل کردن آویشن با جیره بر پایه ذرت و سویا تفاوتی را در وزن کبد و سنگدان نسبت به گروه شاهد ایجاد نکرد . همچنین در مطالعه­ ای از رحیمی و همکاران استفاده از عصاره آویشن در سطح ۱/۰ درصد تفاوتی در وزن نسبی کبد، سنگدان و پیش معده در بین تیمار­های آزمایشی مشاهده نشد، اما وزن نسبی روده کوچک در گروه تیمار شده با ۱/۰ درصد عصاره در مقایسه با گروه شاهد به طور معنی داری کاهش یافت.

۳-۳- خصوصیات کیفی گوشت

۳-۳-۱- میزان Ph و درصد رطوبت گوشت

نتایج مربوط به اثرعصاره آویشن روی Ph و درصد رطوبت گوشت به ترتیب در جدول­های ۳-۷ و ۳-۸ ارائه شده است. با توجه به نتایج به دست آمده، سطوح مختلف و همچنین مدت زمان استفاده از عصاره آویشن شیرازی تاثیر معنی­داری را بر میزان pH و همچنین رطوبت گوشت در طی ۲، ۴ و ۶ ماه از ذخیره سازی نشان نداد (۰۵/۰P>).

جدول۳-۷: اثر سطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی و مدت استفاده از آن بر pH گوشت

طی ذخیره سازی

تیمارها*	pH(60 روز)	pH (120 روز)	pH(180 روز)
۱	۰۸/۰±۲۳/۶	۰۷/۰±۱۸/۶	۰۷/۰±۸۵/۵
۲	۰۷/۰±۲۸/۶	۰۷/۰±۲۰/۶	۰۷/۰±۰۸/۶
۳	۰۷/۰±۱۴/۶	۰۴/۰±۰۴/۶	۰۵/۰±۸۳/۵
۴	۰۷/۰±۲۱/۶	۰۷/۰±۱۷/۶	۰۶/۰±۸۶/۵
۵	۰۵/۰±۲۵/۶	۰۷/۰±۰۱/۶	۰۷/۰±۸۱/۵
۶	۰۶/۰±۱۹/۶	۰۷/۰±۶	۰۷/۰±۸۱/۵
۷	۰۸/۰±۱۹/۶	۰۷/۰±۹۹/۵	۰۷/۰±۸۵/۵

^*تیمارها به ترتیب شماره عبارتند از: تیمار ۱- گروه شاهد (جیره پایه بدون استفاده از عصاره آبی آویشن شیرازی)، تیمار ۲- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۳- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۴- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۵- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۶- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۷- جیره پایه +۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش.

جدول ۳-۸: اثر سطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی و مدت استفاده از آن بر درصد رطوبت گوشت در طی ذخیره سازی

تیمارها*	رطوبت (%) (۶۰ روز)	رطوبت (%) (۱۲۰ روز)	رطوبت (%) (۱۸۰ روز)
۱	۴۵/۰±۰۱/۷۶	۴۴/۰±۸۸/۷۴	۴۵/۰±۳۵/۷۴
۲	۴۵/۰±۵۱/۷۴	۴۴/۰±۶۰/۷۳	۴۵/۰±۹۸/۷۲
۳	۴۵/۰±۱۲/۷۲	۴۴/۰±۹۷/۷۴	۴۵/۰±۲۸/۷۴
۴	۴۵/۰±۱۲/۷۶	۴۴/۰±۱۴/۷۵	۴۵/۰±۸۶/۷۳
۵	۴۵/۰±۵۳/۷۵	۴۵/۰±۹۷/۷۳	۴۵/۰±۴۹/۷۳
۶	۴۵/۰±۲۰/۷۵	۴۴/۰±۷۱/۷۴	۴۵/۰±۰۹/۷۴
۷	۶۷/۰±۱۹/۷۵	۴۴/۰±۷۹/۷۴	۴۵/۰±۸۶/۷۳

^*تیمارها به ترتیب شماره عبارتند از: تیمار ۱- گروه شاهد (جیره پایه بدون استفاده از عصاره آبی آویشن شیرازی)، تیمار ۲- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۳- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۴- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۵- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۶- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۷- جیره پایه +۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش.

نتایج حاصل از اثر اصلی تیمار بر پراکسیداسیون لیپیدها، pH و درصد رطوبت طی ذخیره­سازی گوشت (۶ ماه) در جدول ۳-۹ ارائه شده است. میزان TBARS و همچنین رطوبت گوشت تحت تأثیر تیمارهای آزمایشی قرار گرفت (۰۵/۰P<). اما بر میزان اسیدیته گوشت تأثیر نداشت (۰۵/۰P>).

جدول ۳-۹: اثر اصلی تیمار بر پراکسیداسیون لیپیدها، pH و درصد رطوبت طی ذخیره­سازی گوشت (۶ ماه)

تیمارها*	TBARS) ng/g(	pH	رطوبت
۱	a24/5±۳/۱۲۷	۰۴۵/۰±۰۹/۶	a25/0±۰۸/۷۵
۲	bc1/5±۳۷/۵۶	۰۴۴/۰±۱۹/۶	b25/0±۷/۷۳
۳	c23/5±۰۴/۴۱	۰۴۴/۰±۶	a25/0±۱۲/۷۵
۴	b24/5±۹۹/۶۶	۰۴۴/۰±۰۹/۶	a25/0±۰۴/۷۵
۵	b10/5±۰۵/۵۹	۰۴۴/۰±۰۲/۶	ab25/0±۳۳/۷۴
۶	b10/5±۱۶/۵۹	۰۴۴/۰±۶	a25/0±۶۷/۷۴
۷	b53/5±۵۹/۷۱	۰۴۶/۰±۹/۵	a3/0±۶۱/۷۴
P- value	۰۰۰۲/۰	۱/۰	۰۴/۰

abc حروف غیر مشابه در هر ستون بیانگر وجود تفاوت معنی­دار بین تیمارهای آزمایشی می­باشد (۰۵/۰P<).

^*تیمارها به ترتیب شماره عبارتند از: تیمار ۱- گروه شاهد (جیره پایه بدون استفاده از عصاره آبی آویشن شیرازی)، تیمار ۲- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۳- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۴- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۵- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۶- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۷- جیره پایه +۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش.

نتایج به دست آمده از تأثیر زمان بر پراکسیداسیون لیپیدها، pH و درصد رطوبت طی مدت ذخیره سازی گوشت (۶ ماه)، (جدول ۳-۱۰) نشان داد که، میزان پراسیداسیون لیپید­ها در طی ۶ ماه ذخیره ساری گوشت به طور معنی­داری افزایش می یابد (۰۵/۰P<)، در حالیکه طی این مدت ذخیره سازی، میزان pH و همچنین رطوبت گوشت ب طور معنی­داری کاهش می یابد (۰۵/۰P<).

جدول۳-۱۰: اثر اصلی زمان بر پراکسیداسیون لیپیدها، pH و درصد رطوبت طی مدت ذخیره سازی گوشت

زمان (روز)	TBARS )ng/g(	pH	درصد رطوبت
۶۰	c48/3±۸۳/۴۸	a03/0±۲۰/۶	a18/0±۵۲/۷۵
۱۲۰	b40/3±۴۱/۶۹	b02/0±۰۸/۶	b16/0±۵۸/۷۴
۱۸۰	a44/3±۱۲/۸۸	c03/0±۸۷/۵	c17/0±۸۴/۷۳
P- value	۰۰۰۱/۰>	۰۰۰۱/۰<	۰۰۰۱/۰>

abc حروف غیر مشابه در هر ستون بیانگر وجود تفاوت معنی­دار بین تیمارهای آزمایشی می­باشد (۰۵/۰P<).

^*تیمارها به ترتیب شماره عبارتند از: تیمار ۱- گروه شاهد (جیره پایه بدون استفاده از عصاره آبی آویشن شیرازی)، تیمار ۲- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۳- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۴- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۵- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۶- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۷- جیره پایه +۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش.

نتایج مربوط به اثر زمان بر میزان pH و درصد رطوبت گوشت در بین تیمارهای آزمایشی در مدت ۶ ماه ذخیره سازی گوشت به ترتبب در جداول ۳-۱۱ و ۳-۱۲ ارائه شده است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که میزان pH و همچنین درصد رطوبت گوشت در۶ ماه پس از کشتار و ذخیره سازی در مقایسه با ۲ ماه پس از کشتار به طور معنی­داری در تمام تیمارهای آزمایشی کاهش یافت (۰۵/۰P<).

جدول ۳-۱۱: اثرات متقابل تیمار و زمان بر میزان ^†pH در تیمار­های آزمایشی مختلف طی مدت ذخیره سازی گوشت

pH	زمان (روز)	تیمارها*
a08/0±۲۳/۶	T60
۰۷/۰±۱۸/۶a	T120	۱
۰۷/۰±۸۵/۵b	T180
۰۷/۰±۲۸/۶a	T60
۰۷/۰±۲۰/۶ab	T120	۲
۰۷/۰±۰۸/۶b	T180
۰۷/۰±۱۴/۶a	T60
۰۴/۰±۰۴/۶ab	T120	۳
۰۵/۰±۸۳/۵b	T180
۰۷/۰±۲۱/۶a	T60
۰۷/۰±۱۷/۶a	T120	۴
۰۶/۰±۸۹/۵b	T180
۰۵/۰±۲۵/۶a	T60
۰۷/۰±۰۱/۶bc	T120	۵
۰۷/۰±۸۱/۵c	T180
۰۶/۰±۱۹/۶a	T60
۰۷/۰±۶b	T120	۶
۰۷/۰±۸۱/۵b	T180
۰۸/۰±۱۹/۶a	T60
۰۷/۰±۹۹/۵ab	T120	۷
۰۷/۰±۸۵/۵bc	T180

a b c حروف غیر مشابه در هر تیمار بیانگر وجود تفاوت معنی­دار می­باشد (۰۵/۰P<).

^†تأثیر زمان بر میزان اسیدیته درگوشت به صورت مقایسه میانگین ها در یک تیمار و ۳ زمان متفاوت انجام شد.

^*تیمارها به ترتیب شماره عبارتند از: تیمار ۱- گروه شاهد (جیره پایه بدون استفاده از عصاره آبی آویشن شیرازی)، تیمار ۲- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۳- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۴- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۵- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۶- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۷- جیره پایه +۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش.

جدول ۳-۱۲: اثرات متقابل تیمار و زمان بر درصد رطوبت^† گوشت در تیمار­های آزمایشی مختلف طی مدت ذخیره سازی گوشت

تیمارها*	زمان (روز)	رطوبت گوشت (%)
	T60	۴۵/۰±۰۱/۷۶a
۱	T120	۴۴/۰±۸۸/۷۴ab
	T180	۴۵/۰±۳۵/۷۴b
	T60	۴۵/۰±۵۱/۷۴a
۲	T120	۴۴/۰±۶۰/۷۳ab
	T180	۴۵/۰±۹۸/۷۲b
	T60	۴۵/۰±۱۲/۷۶a
۳	T120	۴۴/۰±۹۷/۷۴ab
	T180	۴۵/۰±۲۸/۷۴b
	T60	۴۵/۰±۱۱/۷۶a
۴	T120	۴۴/۰±۱۴/۷۵ab
	T180	۴۵/۰±۸۶/۷۳b
	T60	۴۵/۰±۵۳/۷۵a
۵	T120	۴۴/۰±۹۷/۷۳b
	T180	۴۵/۰±۴۹/۷۳b
	T60	۴۵/۰±۲۰/۷۵a
۶	T120	۴۴/۰±۷۱/۷۴ab
	T180	۴۵/۰±۰۹/۷۴bc
	T60	۶۷/۰±۱۹/۷۵a
۷	T120	۴۴/۰±۷۹/۷۴ab
	T180	۴۵/۰±۸۶/۷۳b

abcحروف غیر مشابه در هر تیمار بیانگر وجود تفاوت معنی­دار می­باشد (۰۵/۰P<).

^† تاثیر زمان بر درصد رطوبت درگوشت به صورت مقایسه میانگین ها در یک تیمار و ۳ زمان متفاوت انجام شد

^*تیمارها به ترتیب شماره عبارتند از: تیمار ۱- گروه شاهد (جیره پایه بدون استفاده از عصاره آبی آویشن شیرازی)، تیمار ۲- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۳- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۴- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۵- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۶- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۷- جیره پایه +۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش.

۳-۳-۲- میزان TBARS در گوشت

نتایج حاصل از تعیین میزانTBARS در ۳ مرحله با فاصله ۲ ماه، در گوشت منجمد شده در جدول ۳-۱۳ ارائه شده است. نتایج نشان دهنده تاثیر معنی­دار تیمارهای آزمایشی بر میزان TBARS است. به گونه ­ای که میزان آن در گروه شاهد در هر ۳ مرحله از اندازه ­گیری به طور معنی­داری در مقایسه با تمام گروه ­های تیمار شده با عصاره آویشن شیرازی بالاتر بود (۰۵/۰P<).

جدول ۳-۱۳: تأثیر سطوح مختلف آویشن شیرازی و مدت زمان استفاده از آن بر میزان TBARS طی ذخیره سازی گوشت ران

	مدت زمان ذخیره سازی
۱۸۰ روز (TBARS ng/gr)	۱۲۰ روز (TBARS ng/gr)	۶۰ روز (TBARS ng/gr)		تیمارها*
۹۱/۸±۵۶/۱۵۰a	۶/۹±۹۷/۱۱۷a	۹۱/۸±۳۷/۱۱۳a	شاهد
۹۱/۸±۱۵/۷۴bc	۹۱/۸±۰۴/۵۵bc	۹۱/۸±۹۲/۳۹b	۵/۰ درصد آویشن شیرازی (۴۲ روز)
۵۴/۹±۶۹/۵۰c	۹۱/۸±۷۸/۴۲c	۹۱/۸±۶۵/۲۹b	۱ درصد آویشن شیرازی (۴۲ روز)
۹۱/۸±۶۳/۸۶b	۹۱/۸±۷۶/۶۹bc	۵۴/۹±۵۹/۴۴b	۵/۰ درصد آویشن شیرازی (۱۴ روز)
۹۱/۸±۳۸/۷۵bc	۹۱/۸±۸۱/۶۴bc	۹۱/۸±۹۶/۳۶b	۱ درصد آویشن شیرازی (۱۴ روز)
۹۱/۸±۷۸/۸۱b	۹۱/۸±۵۲/۶۲bc	۹۱/۸±۱۸/۳۳b	۵/۰ درصد آویشن شیرازی (۷ روز)
۶/۹±۶۴/۹۷b	۹۱/۸±۰۱/۷۳c	۹۱/۸±۱۴/۴۴b	۱ درصد آویشن شیرازی (۷ روز)

abc حروف غیر مشابه در هر ستون بیانگر وجود تفاوت معنی­دار بین تیمارهای آزمایشی می­باشد (۰۵/۰P<).

^*تیمارها به ترتیب شماره عبارتند از: تیمار ۱- گروه شاهد (جیره پایه بدون استفاده از عصاره آبی آویشن شیرازی)، تیمار ۲- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۳- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۴- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۵- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۶- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۷- جیره پایه +۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش.

نتایج مربوط به اثرات متقابل تیمار و زمان جهت تعیین میزان TBARS در طی ۶ ماه از ذخیره سازی در جدول ۳-۱۴ ارائه شده است، با توجه به نتایج به دست آمده، در تمام تیمار­های آزمایشی، روند افزایشی معنی داری در میزان اکسیداسیون چربی های گوشت ران مشاهده شد (۰۵/۰P<). اما این روند افزایشی در گروه تیمار شده با ۱ درصد عصاره آویشن شیرازی به مدت ۴۲ روز در مقایسه با تمام تیمارها معنی­دار نبود ( ۰۵/۰P>).

جدول ۳-۱۴: اثرات متقابل تیمار و زمان بر میزان TBARS^† تیمارهای آزمایشی مختلف طی مدت ذخیره سازی گوشت ران

TBARS ng/g	زمان (روز)	تیمارها*
۹۱/۸±۳۷/۱۱۳b	T60
b60/9±۹۷/۱۱۷	T120	۱
۹۱/۸±۵۶/۱۵۰a	T180
۹۱/۸±۹۲/۳۹b	T60
۹۱/۸±۰۴/۵۵ab	T120	۲
۹۱/۸±۱۵/۷۴a	T180
۹۱/۸±۶۵/۲۹	T60
۹۱/۸±۷۸/۴۲	T120	۳
۵۴/۹±۶۹/۵۰	T180
۵۴/۹±۵۹/۴۴b	T60
۹۱/۸±۷۶/۶۹ab	T120	۴
۹۱/۸±۶۳/۸۶a	T180
۹۱/۸±۹۶/۳۶b	T60
۹۱/۸±۸۱/۶۴a	T120	۵
۹۱/۸±۳۸/۷۵a	T180
۹۱/۸±۱۸/۳۳b	T60
۹۱/۸±۵۲/۶۲a	T120	۶
۹۱/۸±۷۸/۸۱a	T180
۴۱/۱۰±۱۴/۴۴b	T60
۹۱/۸±۰۱/۷۳a	T120	۷
۶/۹±۶۴/۹۷a	T180

abحروف غیر مشابه در هر تیمار بیانگر وجود تفاوت معنی­دار می­باشد (۰۵/۰P<).

^†تاثیر زمان بر میزان TBARS درگوشت به صورت مقایسه میانگین­ها در یک تیمار و ۳ زمان متفاوت انجام شد.

^*تیمارها به ترتیب شماره عبارتند از: تیمار ۱- گروه شاهد (جیره پایه بدون استفاده از عصاره آبی آویشن شیرازی)، تیمار ۲- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۳- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۴- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۵- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۶- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۷- جیره پایه +۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش.

نتایج به دست آمده از آزمایش حاضر نشان داد که اگرچه میزان TBARS در تمام تیمارهای آزمایشی در مقایسه با گروه کنترل کاهش یافت اما تنها استفاده از ۱ درصد عصاره آویشن شیرازی به مدت ۴۲ روز پایداری اکسیداتیو را در در گوشت ران ۶ ماه پس از کشتار و در طی ذخیره سازی باعث شد.

نتایج به دست آمده از پژوهش شهسواری و همکاران [شهسواری و همکاران ۱۳۸۷]. نشان داد که اسانس آویشن شیرازی در غلظت ۱/۰ درصد دارای اثر آنتی­اکسیدانی معادل آنتی­اکسیدانی سنتزی BHA در غلظت ۰۲/۰ درصد در روغن سویا بود. فعالیت آنتی­اکسیدانی در این اسانس احتمالا مربوط به ترکیبات مونو ترپنی موجود در آنها است.

نتایج حاضر با نتایج به دست آمده از آزمایش­های محققینی چون کوئتز و هافمن مطابقت دارد. آنها گزارش کردند که مکمل کردن جیره جوجه­های گوشتی با سطوح ۰ تا ۲۰۰ میلی­گرم ویتامین E در کیلوگرم به مدت ۴۲ روز و همچنین ۲۱ روز، منجر به کاهش معنی­داری در میزان TBARS در گروه ­های تیمار شده با ویتامین E در مقایسه با گروه شاهد شد و همچنین میزان TBARS در تمام تیمارهای آزمایشی در طی ۵ ماه ذخیره سازی گوشت افزایش یافت. آنها گزارش کردند که استفاده از ۱۰۰ میلی­گرم ویتامین E به مدت ۴۲ روز و همچنین ۲۰۰ میلی گرم ویتامینE به مدت ۲۱ روز در جیره جوجه­های گوشتی باعث حفاظت گوشت در برابر اکسیداسیون در مدت ۵ ماه ذخیره سازی شد. همچنین گزارش شده است که استفاده از ۱۶۰ واحد بین المللی از آلفاتوکوفرول در هفته آخر از دوره پرورش جوجه­های گوشتی می ­تواند اکسیداسیون را در گوشت ران و سینه به تأخیر بیندازد ، که در مطابقت با نتایج آزمایش حاضر است.

همچنین در آزمایشی مشابه از گرائو و همکاران مکمل­سازی جیره با آلفاتوکوفرول استات به میزان ۲۲۵ میلی­گرم بر کیلوگرم جیره توانست میزان شاخص TBA را در گوشت جوجه­های گوشتی پس از زمان­های ۰، ۵/۳ و ۷ ماه بعد از انجماد به میزان معنی­داری کاهش دهد.

بوتسوقلو و همکاران گزارش کردند که استفاده از ۱۰۰ میلی گرم اسانس پونه کوهی در کیلوگرم جیره بیشترین تاثیر را در کاهش میزان اکسیداسیون در گوشت ران در ۹ ماه ذخیره سازی نسبت به گروه شاهد داشت. بنابر گزارشات صورت گرفته، تیمول و کارواکرول موجود در اسانس این گیاه مسئول اصلی این فعالیت می­باشند . همچنین استفاده از ۱ میلی­لیتر پونه کوهی در جیره بره ­های پروراری باعث کاهش معنی­داری در میزان MDA بعد از ۴ ماه ذخیره سازی گوشت شد . در حالیکه استفاده از آن در جیره جوجه­های گوشتی تاثیری بر میزان pH گوشت در مقایسه با گروه شاهد نداشت .

…………………………………………………………………………………………………..

در آزمایشی دیگر بوتسوقلو و همکاران اثر مخلوطی از اسانس ­های گیاهی را بر عملکرد و اکسیداسیون چربی­های گوشت سینه و ران بررسی کردند. بر اساس نتایج به دست آمده اسانس توانست سرعت اکسیداسیون چربی ماهیچه را به میزان معنی­داری کاهش دهد.

در مطالعه­ ای استفاده از ۶۰ میلی­گرم بر کیلوگرم جیره از کنسانتره میوه انگور به طور معنی­داری میزان TBARS را در مقایسه با گروه کنترل کاهش داد و همچنین باعث ثبات اکسیداتیو در گوشت در مدت ۶ ماه از ذخیره سازی گوشت شد اما تأثیر معنی داری بر میزان pH گوشت نسبت به گروه شاهد در ۲۴ ساعت بعد از کشتار نداشت . محققین نشان دادند که افزودن پودر برگ چای به جیره جوجه­های گوشتی سبب کاهش میزان مالون­دی­آلدئید می­ شود . استفاده از ۷/۳ و ۵/۷ درصد برگ آویشن در جیره بره­ها ضمن افزایش میزان اکسیداسیون در تمام تیمارها در ۲۱ روز ذخیره سازی گوشت، تأثیر معنی­داری را در رابطه با میزان TBARS در مقایسه با گروه شاهد نشان داد به گونه ­ای که هر دو سطح مکمل شده دارای کمترین میزانTBARS و گروه شاهد بیشترین میزان را بعد از ۲۱ روز ذخیره سازی به خود اختصاص دادند .

محمد امینی ۱۳۹۱ گزارش کرد که گیاهان دارویی آویشن باغی، زردچوبه و دارچین اثر معنی­داری بر میزان پراکسیداسیون لیپیدها در ۳۰ و ۶۰ روز بعد از کشتار ندارند در حالیکه ۹۰ روز بعد از کشتار گیاهان دارویی اثر معنی­داری بر میزان TBARS داشتند.در مطالعه­ ای اسانس دارچین در سطح ppm 1000 سطح مالون دی آلدئید را به طور معنی­داری در سرم خون جوجه­های گوشتی کاهش و فعالیت آنزیم­ های کاتالاز و گلوتاتیون پراکسیداز را افزایش داد و همچنین منجر به بهبود در کیفیت گوشت شد .

مکمل­سازی جیره جوجه­های گوشتی به مدت ۴۲ روز با ۲۰۰ میلی­گرم اسانس آویشن شیرازی در کیلوگرم باعث کاهش معنی­داری در میزان TBARS در ۹۰ روز پس از ذخیره سازی گوشت در دمای ۲۰- درجه سانتی ­گراد شد [همدیه و همکاران، ۱۳۹۲]. همچنین در گزارشی از شعبانپور و همکاران [شعبانپور و همکاران، ۱۳۹۰] استفاده از عصاره آویشن شیرازی منجر به افزایش ماندگاری فیله ماهی قزل آلای رنگین کمان شد.

در مقابل یاسار و همکاران گزارش کردند که استفاده از پودر گیاهان مختلف در جیره جوجه های گوشتی در سطوح ۲۵/۰ تا ۵/۱ درصد تأثیری معنی­داری بر غلظت سرمی مالون­دی­آلدئید در مقایسه با تیمار شاهد نداشت. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

همچنین در مطالعه­ ای دیگر مکمل­سازی جیره جوجه­های گوشتی با آلفا توکوفرول تأثیر معنی­داری بر اکسیداسیون گوشت در جوجه­های گوشتی در طول مدت نگهداری به صورت منجمد نداشت .

تناقض­های موجود در این آزمایش­ها ممکن است به دلیل استفاده از روش­های مختلف برای تخمین اکسیداسیون لیپید باشد که معمولا براساس واکنش بین تیوباربیتوریک اسید و مالون­دی­آلدئید تحت حرارت و pH اسیدی است که باعث ایجاد یک ترکیب رنگی می­ شود. علاوه براین چند عامل بر واکنش پذیری TBA تأثیر دارد که از جمله آن می­توان به تشکیل مالون­دی­آلدئید و اشکال مختلف آن به صورت کمپلکس با سایر ترکیبات اشاره کرد. همچنین این نکته را نباید از نظر دور داشت که استفاده بسیار بالا از آنتی­اکسیدان­ها نیز موجب یک اثر معکوس شده و خود موجب ایجاد پراکسیداسیون می­ شود و انتخاب یک دز مناسب از اسانس و عصاره­های گیاهی جهت کاهش اکسیداسیون و افزایش ماندگاری در گوشت دارای اهمیت بسیار است.

با افزایش زمان نگهداری میزان TBARS در نمونه گوشت سینه و ران به طور قابل توجهی در تمام آزمایش­ها افزایش یافت. با افزایش زمان نگهداری شدت پراکسیداسیون در نمونه­های گوشت افزایش پیدا می­ کند. از سویی با افزایش زمان نگهداری فعالیت سیستم­های آنتی­اکسیدانی مانند سوپراکسید دسموتاز، گلوتاتیون پراکسیداز و کاتالاز کاهش می­یابد. کاهش فعالیت این ترکیبات شدت پراکسیداسیون چربی را افزایش می­دهد. در اثر فعالیت رادیکال­های آزاد پراکسیداسیون شدت یافته و در نهایت فسادپذیری را در گوشت افزایش می­دهد که از شاخص­ های آن میزان TBARS می­باشد.

۳-۴- تأثیر تیمارهای آزمایشی بر فلور میکروبی روده

۳-۴-۱- تأثیر تیمارهای آزمایشی بر فلور میکروبی روده در سن ۲۱ روزگی

با توجه به نتایج به دست آمده (جدول ۳-۱۲)، جمعیت گونه­ های میکروبی مورد مطالعه تحت تاثیر تیمارهای آزمایشی قرار گرفت، به طوری که جمعیت باکتری اشرشیاکلی به طور معنی­داری در اثر استفاده از ۵/۰ و ۱ درصد عصاره آویشن شیرازی در مقایسه با گروه شاهد کاهش یافت ( ۰۵/۰P<). همچنین هر دو سطح از عصاره آویشن شیرازی منجر به افزایش معنی­داری در جمعیت لاکتوباسیلوس در مقایسه با گروه شاهد شد (۰۵/۰P<).

جدول ۳-۱۵: تأثیرسطوح مختلف عصاره آویشن شیرازی بر جمعیت میکروبی ایلئومی در سن ۲۱ روزگی

	نوع جمعیت میکروبی
لاکتوباسیلوس (log10 CFU/g)		اشرشیاکلی (log10 CFU/g)	تیمارها*
۲۲/۶b		۱۶/۶a	۱
۶۷/۶a		۵۷/۵b	۲
۷۸/۶a		۳۴/۵b	۳
۰۶/۰		۰۸/۰	SEM
۰۰۰۱/۰>		۰۰۰۱/۰>	P- value

a b حروف غیر مشابه در هر ستون بیانگر وجود تفاوت معنی­دار بین تیمارهای آزمایشی می­باشد (۰۵/۰P<).

^*تیمارها به ترتیب شماره عبارتند از: تیمار ۱- گروه شاهد (جیره پایه بدون استفاده از عصاره آبی آویشن شیرازی)، تیمار ۲- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۳- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش.

گزارش شده است که اسانس گیاه آویشن شیرازی از رشد همه میکروارگانیسم­ها به خصوص گونه­ های گرم منفی جلوگیری می­ کند . از جمله ترکیبات مهم در گیاه آویشن شیرازی کارواکرول می­باشد که باعث تحریک رشد باکتری­ های لاکتوباسیل­ها شده که نقش مهمی در بهبود عملکرد پرنده دارد [Tschirch, 2000]. برخی محققین دریافتند که لاکتوباسیلوس­ها قادرند ترکیبات فنولی ( که از جمله ترکیبات موجود درآویشن شیرازی است) را جهت تأمین انرژی برای متابولیسم سلولی مورد سوخت و ساز قرار دهند [Garcia-Ruiz et al., 2008]. همچنین تیمول به دست آمده از آویشن باعث کاهش شمار باکتری­ های کلی­فرم در شیرابه هضمی جوجه­های گوشتی شد .

مکانیسم عمل ممکن است به گونه ­ای باشد که مواد فعال موجود در عصاره­های گیاهی با نفوذ به ساختمان غشای باکتری­ های بیماری­زا، سبب تغییر انتقال یون H⁺ و K⁺ در پروتئین ناقل غشاء شده و با اختلال در واکنش­های آنزیمی ATP سنتتاز، منجر به مرگ سلول خواهند شد .

۳-۴-۲- تأثیر تیمارهای آزمایشی بر فلور میکروبی روده در سن ۴۲ روزگی

نتایج به دست آمده از تاثیر سطوح مختلف و همچنین مدت زمان استفاده از عصاره آویشن شیرازی بر جمعیت دو گونه میکروبی ایلئومی در جدول ۳-۱۴ ارائه شده است. نتایج به دست آمده از تعیین جمعیت میکروبی بعد از ۴۲ روز آزمایش حاکی از آن است که استفاده از هر دو سطح ۵/۰ و ۱ درصد به مدت ۴۲ روز به طور معنی­داری شمار باکتری­ های اشرشیاکلی را کاهش و باکتری­ های لاکتوباسیل را در مقایسه با گروه کنترل به افزایش داد ( ۰۵/۰P<). اما استفاده از هر دو سطح آن به مدت یک هفته و دو هفته تفاوت معنی­داری را در شمار باکتری­ های مورد بررسی در مقایسه با گروه شاهد ایجاد نکرد (۰۵/۰P>).

جدول ۳-۱۶: تأثیر سطوح مختلف آویشن شیرازی و مدت استفاده از آن بر جمعیت میکروبی ایلئومی

در سن ۴۲ روزگی

	نوع جمعیت میکروبی
لاکتوباسیلوس (log10 CFU/g)		اشرشیاکلی (log10 CFU/g)	تیمارها*
۶۳/۶b		۸۶/۶a	۱
۰۲/۷a		۲/۶bc	۲
۲/۷a		۱۵/۶c	۳
۷۷/۶b		۶۷/۶ab	۴
۷۳/۶b		۵۲/۶b	۵
۶۹/۶b		۶۷/۶ab	۶
۷۳/۶b		۶۹/۶ab	۷
۰۳/۰		۰۴/۰	SEM
۰۰۰۱/۰>		۰۰۰۱/۰>	P- value

abc حروف غیر مشابه در هر ستون بیانگر وجود تفاوت معنی­دار بین تیمارهای آزمایشی می­باشد (۰۵/۰P<).

^*تیمارها به ترتیب شماره عبارتند از: تیمار ۱- گروه شاهد (جیره پایه بدون استفاده از عصاره آبی آویشن شیرازی)، تیمار ۲- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۳- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از ابتدا تا پایان دوره پرورش، تیمار ۴- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۵- جیره پایه + ۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۲۸ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۶- جیره پایه + ۵/۰ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش، تیمار ۷- جیره پایه +۱ درصد عصاره آبی آویشن شیرازی از روز ۳۵ تا پایان دوره پرورش.

گزارش شده است که مکمل کردن جیره جوجه­های گوشتی با عصاره­های گیاهی حاوی کارواکرول منجر به کاهش معنی­داری در جمعیت باکتری­ های مضر به خصوص اشرشیاکلی خواهد شد .

همچنین مکمل کردن جیره با ۱/۰ درصد از عصاره آویشن منجر به کاهش معنی­داری در جمعیت باکتری اشرشیاکلی و افزایش در جمعیت لاکتوباسیلوس در مقایسه با گروه شاهد شد . ترکیبات فنولیک اسانس آویشن به ویژه تیمول و کارواکرول می باشند که دارای خاصیت آنتی اکسیدانی است . این ترکیبات موادی هستند که نفوذ پذیری غشاء باکتریایی را تغییر می­دهد و منجر به مرگ آنها می­شوند. .

در مطالعه­ ای دیگر استفاده از سطوح ۱/۰ و ۵/۰ درصد از آویشن به طور معنی­داری باعث کاهش شمار باکتری­ های اشرشیاکلی در مقایسه با گروه کنترل شد . همچنین افزودن ۵/۰ درصد پودر آویشن به جیره جوجه ­گوشتی به مدت ۶ هفته منجر به افزایش معنی­داری در شمار باکتری­ های لاکتوباسیلوس و کاهش معنی­داری در جمعیت باکتری اشرشیاکلی در مقایسه با گروه کنترل شد [اباذری و همکاران، ۱۳۹۱].یک ویژگی مهم اسانس ­ها و ترکیبات آنها خاصیت آب گریزی آنهاست که اسانس ­ها را قادر می­سازد که لیپیدهای دیواره سلولی و میتوکندری باکتری­ ها را تجزیه کرده و ساختمان آنها را مختل کنند و نفوذ پذیری آنها را افزایش دهند. به طور کلی اسانس ­هایی که دارای قوی­ترین خاصیت ضد میکروبی بر علیه عوامل بیماری­زا هستند، شامل درصد بالایی از ترکیبات فنولی مانند کارواکرول، یوگنول و تیمول هستند [Farag et al., 1989; Dorman and Deans, 2008 Lambert et al.,

• «اگر متصرف عدوانی خود موجر باشد،دعوای تصرف عدوانی به طرفیت او قابل استماع نیست »(رأی شماره ۱۵۸۸ مورخ ۲۸/۵/۱۹ دیوان عالی کشور)^[۹۵]

به نظر می‌رسد، این بحث ناشی از عبارت قائم مقامی در ماده ۱۷۰ است که موجب این شبهه شده که دعاوی تصرف فقط از طرف مالک، قابل طرح است، در حالی که اساس این دعاوی به گونه‌ای است که از طرف غیر مالک نیز قابل طرح است، زیرا اگر غیر این باشد، چنانچه مالکی به قهر و غلبه بر عین مستأجر استیلا یابد و مستأجر هم قادر به طرح دعوی تصرف عدوانی نباشد، خسارت جبران ناپذیری متحمل خواهد شد. از این رو، باید قائل به تجویز اقامه این دعوا توسط مستأجر باشد. همچنین گفته‌شده است که در جایی اگر حکم تخلیه به تاریخ مؤخر صادر گردید و موجر قبل از صدور حکم تخلیه و قطعیت آن صدور اجراییه ،در تاریخ مقدم، مورد اجاره را بدون مجوز قانونی و به قهر و غلبه متصرف شود، عمل موجر واجد وصف جزایی و در حکم تصرف عدوانی بود و طبق ماده ۶۹۱ ق.م.ا قابل تعقیب کیفری است^[۹۶] البته اگر بعد صدور حکم تخلیه، موجر اقدام به تصرف عین مستاجره نماید، دعوی تصرف عدوانی مستأجر علیه او مسموع نیست. به نظر می‌رسد آرای دیوان عالی کشور ناظر به همین معنا بوده است.
لازم به ذکر است که طبق نظریه مشورتی شماره ۵۴۲/۷- مورخ ۲۳/۷/۸۳ اداره حقوقی قوه قضاییه، چون وراث قائم مقام مورث هستند، دادخواهی آن‌ها به خواسته رفع تصرف عدوانی به استناد سبق تصرف مورث قابل پذیرش است. البته باید برای دادگاه احراز شود که تصرف ورثه ، ملحق به تصرفات مورث بوده باشد والا قاضی نمی‌تواند به استناد تصرفات مورث، به نفع ورثه حکم صادر کند.^[۹۷]

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

بند دوم: خوانده دعوای رفع تصرف
کسی که مال غیر منقول را از تصرف متصرف سابق عدواناً خارج کرده باشد و به عبارت دیگر، تصرف او لاحق و در تعاقب سابق باشد، خوانده دعوی تصرف عدوانی محسوب است و دعوا باید به طرفت او اقامه شود.^[۹۸] گفته شده است که دعوای تصرف عدوانی از انواع دعاوی عینی است و علیه کسی که مال غیر منقول را به تصرف خود درآورده است، قابل طرح می‌باشد حتی کسانی که با حسن نیت مالی را متصرف شده باشند^[۹۹] .طبق این نظر، اگر کسی ملکی را عدواناً متصرف شد و سپس به موجب اذن خود با یکی از عقود معتبر، در اختیار فرد با حسن نیتی دهد، می‌توان دعوای تصرف عدوانی را علیه هر یک از آنان اقامه نمود، زیرا متصرف عدوانی اول و آخر در حکم شخص واحدی بوده و دعوای تصرف عدوانی به هر حال مسموع خواهد بود. در این مورد می‌توان به رأیی از شعبه ۲۷ دادگاه شهرستان تهران استناد نمود.^[۱۰۰] در این رای آمده است:«نظر به اینکه نتیجه دعوی تصرف عدوانی، خلع ید متصرف است، عملاً چنین دعوایی باید به طرفت ذوالید اقامه گردد…»، اما اگر مشخص شود متصرف آخر، مستقلاً و به نحو عدوان، مال را از تصرف شخص دوم بیرون آورده، وضع متفاوت خواهد بود. در این جا اگر دعوا علیه متصرف اول اقامه شود می‌تواند ایراد کند که چنین دعوایی باید به طرفیت ذوالید اقامه گردد و چون مال در دست وی نیست، دعوی متوجه وی نخواهد بود. همچنین متصرف آخر نیز می‌تواند ایراد کند که از شرایط دعوای تصرف عدوانی این است که خوانده مال را بلاواسطه و مستقلاً از ید سابق انتزاع کرده باشد. بنابراین تنها راه ممکن اثبات مالکیت و خلع ید علیه متصرف دوم می‌باشد. البته این راهکار در فرضی است که خواهان، مالک باشد. به نظر می‌رسد بتوان علیه متصرف دوم که مال را در تصرف دارد، دعوای تصرف عدوانی طرح کرد.
سؤال دیگری که مطرح می‌شود این است که آیا افراد مذکور در ماده ۱۷۰ می‌توانند علیه مالک مبادرت به طرح دعوی تصرف عدوانی کنند؟
برخی حقوقدانان بر این عقیده‌اند که با توجه به اینکه ماده ۱۷۱ق.آ.د.م رفع تصرف عدوانی از سرایدار، خادم، کارگر و .. از سوی مالک را منوط به ابلاغ اظهارنامه و طرح دعوی تصرف عدوانی می داند پاسخ مثبت است. در نتیجه، چنانچه شخصی ولو مالک، ملک را عدواناً از تصرف مستأجر، سرایدار، خادم و یا هر امین دیگری خارج نمود و یا مزاحم تصرفات آن‌ها گردد، این اشخاص می‌توانند بر اساس مقررات مربوط به دعاوی تصرف، علیه وی اقدام نمایند.^[۱۰۱] استدلال دیگر جهت تقویت این نظر این است که حق در مرحله ایجاد، فردی است اما در مرحله اجرا، اجتماعی است و نیز با توجه به اینکه در حوزه حقوق، کسی نمی‌تواند هم مدعی و هم قاضی و اجرا کننده حکم خودباشد، به همین جهت نظم عمومی ایجاب می‌کند قانون گذار دخالت خود را توجیه کند. اما در پاسخ می‌توان گفت مستأجر به عنوان مالک منافع می‌تواند علیه مالک ، دعوی تصرف عدوانی اقامه نماید ولی مباشر و خادم و سرایدار چون از طرف مالک در مال تصرف دارند نمی‌توانند علیه وی، دعوی تصرف عدوانی طرح کنند. که استدلال و استناد برخی حقوقدانان به ماده ۱۷۱ وجاهت قانونی ندارد چون این ماده در مورد مراجعه وطرح دعوی مالک به طرفیت خادم و کارگر و … است و استناد به این ماده در دعوای سرایدار و خادم و … علیه مالک دارای اشکال راست.
در نظریه شماره ۱۵۳۴/۷ مورخ ۵/۵/۱۳۶۴ اداره حقوقی قوه قضائیه آمده است:«با انقضاء مدت عقد مزارعه، عامل مشمول قانون تصرف عدوانی است، زیرا با توجه به مقررات مبحث اول در فصل پنجم از باب سوم قانون مدنی باید گفت که با انقضای مدت مزارعه، موجبی برای بقا ملک در ید عامل نبوده و مزارع می توانند با بهره گرفتن از مقررات ماده ۱۰ قانون تصرف عدوانی و بعد از ارسال اظهارنامه تقاضای رفع ید کند»^[۱۰۲]. برخی نیز معتقدند که اگر خواهان ملک خود را بر اساس قرارداد مزارعه در اختیار خوانده قرار دهد و خوانده پس از انقضای مدت قرارداد از تخلیه و تحویل ملک خودداری کند، خواهان نمی‌تواند دعوای تصرف عدوانی طرح کند، زیرا تصرف خوانده بر اساس قرارداد بوده است و پس از انقضای مدت قرارداد، باید طرح دعوی خلع ید نماید و زمینه تصرف مجدد خود بر مال مذکور را فراهم نماید، مگر اینکه مالک، ابتدا با ارسال اظهارنامه وفق ماده ۱۷۱، استرداد مال خود را بخواهد و عامل از استرداد آن خودداری کند، در این صورت، طرح دعوی تصرف عدوانی، بلامانع است^[۱۰۳].
گفتار دوم : صلاحیت دادگاه
یکی از مهم‌ترین مقررات و قواعدی که در اقامه دعوا باید رعایت گردد، مقررات مربوط به صلاحیت مراجع است. به بیان دیگر، در صورتی که رسیدگی به امری مطابق مقررات قانونی از مرجعی درخواست شده باشد، مر جع مزبور مکلف است چنانچه در رسیدگی به امر مطروحه صالح باشد، نسبت به آن رسیدگی و مبادرت به صدور رأی نماید. در این گفتار، مقررات مربوط به صلاحیت در قالب صلاحیت ذاتی و محلی بیان می‌شود.
بند اول:صلاحیت ذاتی
دعوای تصرف عدوانی از جهت صنف مراجع، در صلاحیت مراجع قضایی هست نه اداری و از حیث نوع مراجع در بین مراجع قضایی، در صلاحیت مراجع عمومی است نه اختصاصی، بنابراین، دادگاه عمومی صلاحیت رسیدگی این دعوا را دارد. با توجه به این که در هر نوع از مرجع از هر صنفی ، درجاتی وجود دارد که مرجع قضاوتی، در سلسله مراتب آن قرار دارد، لذا دعوی تصرف در صلاحیت دادگاه عمومی بدوی می‌باشد. با وجود این، گاهی قانون گذار، رسیدگی به این دعوا را در صلاحیت مراجع اختصاصی قرار داده است. برای نمونه می‌توان به رأی وحدت رویه شماره ۵۸۱- ۲/۱۲/۱۳۷۱ دیوان عالی کشور اشاره نمود که مقرر داشته است:«احکام صادره از دادگاه‌های انقلاب و در بعضی موارد علاوه بر جنبه کیفری و مجازات مرتکب، واجد جنبه حقوقی هم می‌باشد و اموال نامشروع او را نیز شامل می‌شود. در چنین مواردی، هر نوع ادعای حقی که از طرف اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به این اموال عنوان شود ولو به ادعای خارج بودن مال از دارایی نامشروع محکوم علیه باشد، رسیدگی به آن بر حسب شکایت شاکی و طبق ماده(۸) تبصره ماده ۵ قانون نحوه اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی مصوب ۱۷/۵/۱۳۶۳، با دادگاه صادرکننده حکم می‌باشد، و دادگاه انقلاب پس از رسیدگی ، اگر صحت ادعا را تشخیص دهد بر طبق ذیل اصل ۴۹ قانون اساسی، مال را به صاحبش رد می‌مکند و الا به بیت المال می‌دهد». کمیسیون تخصصی مربوط به نشست‌های قضایی مدنی هم بیان داشته است که دعاوی تخلیه‌ید و رفع از اموال ضبط شده، علی الاصول در صلاحیت رسیدگی دادگاه‌های عمومی حقوقی دادگستری است، مگر اینکه دعوا نسبت به اموال و املااکی باشد که دادگاه‌های انقلاب اسلامی آن را نامشروع شناخته و حکم به ضبط و مصادره و استرداد آن صادر نموده باشد که در این صورت مطابق رأی وحدت رویه فوق الذکر، در صلاحیت دادگاه انقلاب صادر کننده حکم خواهد بود.^[۱۰۴]. بنابراین اصولا دعوای تصرف در صلاحیت محاکم عمومی حقوقی است .لکن رأی صادره از دادگاه عمومی، قابل تجدید نظر در دادگاه تجدید نظر استان خواهد بود و خواهیم دید که استثنائاً در دعاوی تصرف از جمله تصرف عدوانی تجدید نظر خواهی، مانع اجرای حکم نخواهد بود واگر دعوای رفع تصرف عدوانی بر طبق قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی مطرح شود دادسرا صالح به رسیدگی میباشد.
بند دوم:صلاحیت محلی
با توجه به اینکه دعوی تصرف عدوانی در مورد اموال غیر منقول مطرح می‌شود، لذا دعوی مطروحه جزء دعاوی غیر منقول محسوب می‌شود و به حکم ماده ۱۲ ق.آ.د.م در صلاحیت دادگاه محل وقوع مال غیر منقول است. ماده ۱۲ مقررر می‌دارد: «دعاوی مربوط به اموال غیر منقول اعم از دعاوی مالکیت، مزاحمت، ممانعت از حق، تصرف عدوانی و سایر حقوق راجع به آن در دادگاهی اقامه می‌شود که مال غیر منقول در حوزه آن واقع است اگر چه خوانده در آن حوزه مقیم نباشد.»
گفتار سوم : قانون حاکم
در حقوق داخلی تشخیص قانون حاکم بر دعوا از امور حکمی است که به عهده قاضی پرونده قرار دارد بر خلاف امور موضوعی که ادعا و اثبات آن بر عهده مدعی است. به عبارت دیگر، دادگاه با توجه به مقررات قانونی، امور موضوعی اثبات شده راعندالا قتضا با اخذ توضیح از خواهان، توصیف و آثار قانونی لازم را بر آن مترتب خواهد نمود.^[۱۰۵]
در ارتباط با دعوای تصرف عدوانی، قوانین مختلفی وضع شده که به شرح ذیل است:

• قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی مصوب ۱۳۵۲،

• قانون آیین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹

• قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵. البته درباره اینکه آیا قانون اصلاح جلوگیری از تصرف عوانی به موجب ماده ۵۲۹.ق.آ.د.م نسخ شده است یا خیر، اختلاف نظر وجود دارد، برخی از حقوقدانان معتقدند:«قانون جدید آیین دادرسی مدنی مصوب سال ۷۹ با انتقال به مضمون مواد قانون رفع تصرف عدوانی مصوب سال ۵۲، در واقع، آن قانون را نسخ نموده است. بنابراین، هرگاه شاکی فقط بخواهد دعوای حقوقی به خواسته رفع تصرف عدوانی از ملک خود را مطح کند می‌تواند به استناد مقررات مندرج در فصل هشتم از باب سوم قانون فوق الذکر اقامه دعوا کند. این گروه معتقدند برا ی اقامه دعوی تصرف عدوانی دو طریق امکان پذیر است؛ یکی اقامه دعوی حقوقی طبق قانون آیین دادرسی مدنی مصوب سال ۷۹ و دیگری اقامه دعوی کیفری طبق ماده ۶۹۰ ق.م.ا می‌باشد.^[۱۰۶].البته لازم به ذکر است، اگر چه عنوان هر دو دعوا تصرف عدوانی است، ولی هر کدام از این مقررات در جای خاص به کار می‌رود و خواهان مخیر به انتخاب یکی از دو مبنا نیست، بلکه بر حسب ادله اثباتی که در اختیار دارد، یکی از مبانی مذکور را انتخاب می کند.»

بعضی دیگر معتقدند که با توجه به اینکه بیشتر مقررات قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی در قانون جدید آیین دادرسی مدنی تکرار شده است، بنابراین رعایت اصول تفسیر، علاوه بر ماده ۵۲۹ همین قانون، اقتضا دارد که آن دسته از مقررات قانون سال ۵۲، که مغایر با قانون جدید نیست از جمله ماده ۱ آن معتبر محسوب شود.^[۱۰۷] گروهی دیگر هم بیان داشته‌اند که قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی معتبر است، زیرا اولا در قانون آیین دادرسی مدنی قدیم مصوب ۱۳۱۸ و قانون جدید و نیز ماده ۶۹۰ق.م.ا اشاره به تصرف عدوانی اموال منقول نشده است. ثانیاً با عنایت به سابقه تصویب قانون، قانون جلوگیری از تصرف عدوانی مصوب ۵۲ که نشان دهنده مقدم بودن و خاص بودن قانون مذکور است و با توجه به عدم امکان نسخ خاص مقدم توسط عام مؤخر باید گفت قانون مزبور، معتبر است. ثالثاً نظریه شماره ۱۷۰۰/۷- ۲۳/۸/۱۳۶۳ اداره حقوقی قوه قضائیه که در آن صراحتاً وجود ماده ۱۳۴ قانون تعزیرات (ماده ۶۹۰فعلی) ، ناسخ قانون اصلاح جلوگیری از تصرف عدوانی شناخته نشده است، ضمن اینکه قانون گذار در وضع قانون آیین دادرسی مدنی جدید عنایت خاصی به قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی داشته و مشاهده می‌گردد که بعضی مواد دقیقا از آن قانون تکرار و رونویسی شده است، با این اوصاف حسب مورد مدعی، مختار است که به استناد شرایط مندرج در ماده ۲ قانون اصلاح جلوگیری از تصرف عدوانی یا ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی یا ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی به طرح دعوای تصرف عدوانی بپردازد.^[۱۰۸]
این نظر با نظریه مشورتی شماره ۶۶۷ مورخ ۲/۲/۶۳ اداره حقوقی که بیان داشته «قانون جلوگیری از تصرف عدوانی نسخ نشده است»^[۱۰۹] و نیز اتفاق آرای نشست قضایی کرمان سازگار است؛ در این نشست گفته شده است: «به نظر می‌رسد قانون لاحق مغایرتی با قانون سابق نداشته باشد، پس در نتیجه ماده اول قانون اصلاح جلوگیری از تصرف عدوانی راجع به اموال منقول که در انتظام وضع گردیده است و توسط مأموران انتظامی با درخواست شاکی، حسب مورد رفع تصرف عدوانی و رفع مزاحمت معمول می‌گردد، قدرت اجرایی خود را کماکان دارا است و سکوت قانون گذار در مقررات لاحق، در مقام بیان نسخ ضمنی ماده اول قانون یاد شده نیست»^[۱۱۰]
بنابراین به نظر نگارنده قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی به قدرت خود باقی است چرا که
اولاً : قانون اصلاح جلوگیری از تصرف عدوانی رسیدگی به دعوای تصرف را به دادسرا محول نموده و تقریباً به شکل خاص «نه شیوه حقوقی و نه شیوه کیفری» به دعاوی تصرف رسیدگی و به نحو مقتضی اصرار رای می نماید در حالیکه رسیدگی حسب مواد قانون آئین دادرسی مدنی در فصل مربوط به دعاوی تصرف در دادگاه عمومی بدون تشریفات دادرسی و خارج از نوبت صورت و شکل رسیدگی کلاً متفاوت از رسیدگی در دادسرا است بنابراین هر دو قانون مذکور در حوزه خود قابل اعمال است مضافاً اینکه اداره حقوقی در نظریه ۷/۶۴۴۲ -۲۴/۹/۷۲ اعلام نموده است که قانون جلوگیری از تصرف عدوانی مصوب ۵۲ معتبر و لازم الاجرا است.^[۱۱۱]
ثانیا:ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی هم نمی تواند ناسخ قانون اصلاح تصرف عدوانی باشد چون ماده ۶۹۰ یک قانون جزائی است که در آن جرم تصرف عدوانی با وجود شرایطی وفق اصول حقوق جزا تحقق پیدا میکند در حالیکه قانون اصلاح جلوگیری از تصرف عدوانی یک قانون حقوقی است هر چند با توجه به مقتضیات زمان دادسرا صالح به رسیدگی بوده و می باشد. اداره حقوقی در نظریه ۱۷۰۰-۳/۸/۶۳ اعلام نموده که ماده ۶۹۰ ناسخ قانون جلوگیری از تصرف عدوانی نیست و هر دو قانون قابل اعمال است.^[۱۱۲]
یا در نظریه شماره ۷/۳۲۴۴ – ۲۴/۵/۸۷ عنوان نموده در طرح دعوای تصرف عدوانی به استناد قانون اصلاح جلوگیری از تصرف عدوانی مصوب ۱۳۵۲ اثبات سبق تصرف شاکی و لحوق تصرف مشتکی عنه ضروری است اما در صورت شکایت کیفری به استناد ماده ۶۹۰ احراز واقع لازم است یعنی دادگاه فقط پس از احراز اینکه تصرف فعلی من غیرحق و عدوانی و غاصبانه است می تواند حکم به محکومیت صادر نماید^[۱۱۳] بنابراین قانون اصلاح جلوگیری از تصرف عدوانی مصوب ۱۳۵۲ به قوت خود باقی است حال انتخاب با شخص متضرر است که خواسته اش را بر اساس کدامیک از قوانین موجود تقدیم مراجع ذی صلاح نماید .
مبحث دوم : تشریفات خاص رسیدگی به دعوای رفع تصرف عدوانی
.مطابق نص صریح ماده ۱۷۷ق.آ.م، رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی تابع تشریفات آیین دادرسی مدنی نبوده و خارج از نوبت به عمل می‌آید. بنابراین از مفهوم مخالف ماده مزبور می‌توان نتیجه گرفت که دردعوی تصرف عدوانی، اصول دادرسی باید رعایت شود. در مورد این که تشریفات دادرسی به کدام دسته از مقررات آیین دادرسی گفته می‌شود و این مقررات با سایر قواعد دادرسی چه تفاوتی دارند، صراحتی در قانون دیده نمی‌شود. همین امر باعث اختلاف نظر میان اساتید حقوق و قضات محاکم شده است. برخی در عین حال که معتقدند تشریفات دادرسی را باید از اصول دادرسی متمایز نمود، اما معیار مشخصی را برای این تفکیک ارائه ننموده اند.^[۱۱۴]
در تعریف اصول دادرسی گفته شده است:«اصول آیین دادرسی مدنی را می‌توان بنیادها و نهادهای اساسی دانست که در هر نظام حقوقی بر مقررات حاکمیت داشته و مواد قانونی منبعث از آن اصول هستند. به تعبیر دیگر، اصول دادرسی نمودار مفاهیم ملی عدالت در حل و فصل دعاوی هستند که در نظام‌های حقوقی مدنی به عنوان اصول بنیادین حاکم هستند. در مقام شمارش بعضی از اصول آیین دادرسی مدنی می‌توان اصل عادلانه بودن دادرسی، اصل بی طرفی دادرس، اصل برابری طرفین دعوا، اصل جلوگیری از صدور احکام معارض، اصل تجدید نظر پذیری آرا و اصل لازم الاجرا بودن حکم قطعی را نام برد »^[۱۱۵]
.در تعریف اصول دادرسی آمده است:«اصول دادرسی اصول حقوقی هستند که حیات دادرسی و مشروعیت آن، در گروه اجرای آن‌هاست؛ این اصول، کلی، دایمی، انتزاعی و ارزشی اند و نقش راهبردی آن‌ها غیر قابل انکار است .اصول دادرسی غیر قابل عدولند و قاضی و قانون گذار و طرفین را مکلف به رعایت می‌سازند و تنها در مواردی خاص و آن هم در تعارض با اصول دیگر، ممکن است بر اصلی دیگر، ترجیح داده شوند. به عبارتی دیگر، اصول دادرسی ضامن اجرای عدالت در دادرسی‌اند»^[۱۱۶] با توجه به تعارف ارائه شده، می‌توان گفت اصول دادرسی، پایه اصلی و زیربنای رسیدگی به دعاوی را تشکیل می‌دهد و جز با رعایت آن‌ها، مرجع قضایی نمی‌تواند رسیدگی نماید مثل اصل تناظر و لزوم رعایت پنج روز در فاصله ابلاغ و جلسه دادرسی.
علیهذا قانون صراحت مشخصی در خصوص اصول دادرسی و تشریفات دادرسی ندارد و حقوقدانان نیز در این مورد اتفاق نظر ندارند، باید گفت موضوع هم چنان در پرده‌ای از ابهام باقی مانده است، لذا شایسته است که قانون گذار حتی الامکان مرز میان تشریفات و اصول دادرسی را مشخص نماید. به نظر می‌رسد که باید معیاری را که برخی حقوقدانان ^[۱۱۷] از طریق شناسایی اصول دادرسی برای تعریف تشریفات دادرسی به کار بردند را پذیرفت . یعنی اگر اصول دادرسی شناسایی شوند مانند اصل حق دفاع، اصل تناظر و امثال آن، هر آنچه از مواد آیین دادرسی مدنی که درچهارچوب اصول دادرسی قرار نمی‌گیرد تشریفات دادرسی تلقی خواهد شد.
گفتار اول: اقامه دعوا و نحوه رسیدگی
بند اول:لزوم تقدیم دادخواست
در خصوص تقدیم دادخواست در دعوای تصرف عدوانی باید گفت که اصولا طرح دعاوی حقوقی درمحاکم، دارای تشریفات است چنان که ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی مدنی شروع رسیدگی در دادگاه را مستلزم تقدیم دادخواست دانسته است. با وجود این، گفته شده است که رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی از این جهت با سایر دعاوی حقوقی، تفاوت دارد چون رسیدگی به این دعوی، تابع تشریفات آیین دادرسی مدنی نیست(ماده ۱۷۷ق.آ.د.م) .لذا برای طرح دعوای تصرف عدوانی، نیازی به تنظیم فرم دادخواست هم نیست و این دعاوی را با درخواست عادی نیز می‌توان مطرح کرد.^[۱۱۸]
.یکی دیگر از حقوقدانان معتقد است که تنظیم مطالب بر فرم چاپی دادخواست جهت ثبت آن در دفتر کل دادگاه و ارجاع آن ضروری است مگر اینکه در محل شورای حل اختلاف باشد که دعوا با درخواست یا شکایت که میتواند شفاهی باشد شروع میشود.^[۱۱۹]
اداره حقوقی قوه قضاییه در این خصوص اشعار داشته باشد:«با عنایت به این که در ماده ۴۸ ق.آ.د.م مصوب ۱۳۷۹مقرر شده: شروع به رسیدگی در دادگاه مستلزم تقدیم دادخواست می‌باشد و ماده ۱۷۷ همان قانون، رسیدگی به دعاوی موضوع فصل هشتم قانون آیین دادرسی مدنی را تابع تشریفات آیین دادرسی مدنی ندانسته، ولی ظاهراَ مراد مقنن، مراحل دادرسی پس از اقامه دعوا بوده و به نظر می‌رسد اقامه دعوای مذکور مستلزم تقدیم دادخواست می‌باشد، مگر مواردی که به تصریح قانون با تقدیم شکایت قابل پیگیری است مانند مواد ۱۶۶ و ۱۷۰ فصل هشتم همان قانون……. »^[۱۲۰].بعضی دیگر نیز به صراحت بیان داشته اند: عدم رعایت تشریفات آیین دادرسی در مورد دعاوی ثلاث،دلالت ندارد که این دعاوی بدون تقدیم دادخواست که لازمه طرح دعوی است رسیدگی شود.^[۱۲۱]»
در نشست قضایی دادگستری تنکابن و نظریه کمیسیون مربوطه در قوه قضاییه نیز بیان شده است:«مستفاد از مواد ۲ و ۴۸ قانون آیین دادرسی مدنی این است که طرح و اقامه دعاوی تصرف عدوانی و ممانعت از حقوق و رفع مزاحمت باید بر روی اوراق چاپی دادخواست و برابر ضوابط قانونی تنظیم شود. النهایه به نحوه رسیدگی به دعاوی مذکور از حیث ابلاغ اخطاریه و جریان دادخواست و دادرسی، تابع تشریفات قانون آیین دادرسی مدنی نبوده و بایستی با سرعت و خارج از نوبت رسیدگی شود^[۱۲۲]». با وجود این، بهتر است که دادخواست را لازمه رسیدگی به دعوای تصرف دانست چه این که قانون گذار درماده ۱۷۷ عبارت«رسیدگی» را به کار برده است که مستلزم تقدیم دادخواست است. لذا با توجه به این اصل بر رعایت قواعد شکلی در قانون آیین دادرسی مدنی است، در مقام شک نیز اصل بر عایت این مقررات است که عموما آمره محسوب می‌شود. در لایحه اصلاحی قانون آیین دادرسی مدنی این نظریه پذیرفته شده است. درماده ۱۲۵ اصلاحی ماده ۱۷۷ آمده است: رسیدگی به دعاوی موضوع این فصل با تقدیم دادخواست و بدون رعایت سایر تشریفات آیین دادرسی مدنی و خارج از نوبت به عمل می‌آید»^[۱۲۳]. با تصویب این قانون در مجلس، این ابهام بر طرف خواهد شد.
بند دوم:هزینه دادرسی
د رمورد هزینه دادرسی دعوای تصرف عدوانی نیز این سؤال مطرح می‌شود که آیا پرداخت هزینه دادرسی جزء اصول دادرسی است یا تشریفات دادرسی؟ برخی بر این باورند که از ماده ۱۴۷ قانون اجرای احکام مدنی^[۱۲۴] استنباط می‌گردد که پرداخت هزینه دادرسی از ارکان و لوازم رسیدگی است زیرا در ماده ۱۴۷ هم به عدم رعایت تشریفات و هم به عدم پرداخت هزینه‌های دادرسی به طور مستقل اشاره شده است. واضح است که اگر پرداخت هزینه دادرسی جزء تشریفات بود جداگانه آن را قید نمی‌کرد.^[۱۲۵]
اداره حقوقی قوه قضائیه نیز طی نظریه‌ای اعلام داشته است:«معنی عبارت تابع تشریفات نبوده مذکور در ماده ۱۷۷ ق.آ.د.م ۱۳۷۹ موجب معافیت خواهان از پرداخت هزینه‌های دادرسی نیست، بلکه خواهان مکلف است طبق ماده ۵۰۳ همان قانون هزینه دادرسی را پرداخت نماید»^[۱۲۶]
به نظر می‌رسد که پرداخت هزینه دادرسی از تشریفات دادرسی نیست، بلکه جزء اصول است. زیرا اولاً در ماده ۱۴۷ قانون اجرای احکام مدنی، پرداخت هزینه دادرسی به صورت مستقل از تشریفات دادرسی ذکر شده است و این نشان می‌دهد که هزینه‌های دادرسی، غیر از تشریفات دادرسی است، اگر این دو مورد، یکی بود صرف اعلام عدم لزوم تشریفات دادرسی کافی بود و نیازی به تکرار عدم لزوم پرداخت هزینه دادرسی نبود. ثانیاً در ماده ۳ آیین نامه اجرایی روابط موجر و مستأجر مصوب ۷۶، رعایت تشریفات دادرسی برای درخواست تخلیه لازم نیست، ولی پرداخت هزینه دادرسی دعاوی غیر مالی لازم است. این ماده نیز بیانگر آن است که هزینه دادرسی غیر از تشریفات دادرسی است. لازم به ذکر است که ماده ۱۲۵ اصلاحی قانون آیین دادرسی مدنی در اصلاح ماده ۱۷۷ بیان داشته است:«رسیدگی به دعاوی موضوع این فصل با تقدیم دادخواست و بدون رعایت سایر تشریفات آیین دادرسی مدنی خارج از نوبت به عمل می آید. »در این ماده نیز اشاره ای به هزینه دادرسی نشده است.
در ارتباط با اینکه دعوای تصرف عدوانی،جزء دعاوی مالی است یا خیر،قانون آیین دادرسی مدنی صراحتی ندارد. برخی حقوقدانان معتقدند که، دعوای تصرف عدوانی را در زمره دعاوی غیر مالی اعتباری است که تعیین بهای خواسته قانونا لازم نیست^[۱۲۷]. برخی دیگر نیز گفته‌اند برای طرح دعاوی تصرف باید هزینه دعاوی غیر مالی پرداخت شود، زیرا از دعاوی غیر مالی اعتباری محسوب می‌شود.^[۱۲۸]
اداره حقوقی قوه قضائیه طی نظریه‌ای، دعاوی تصرف عدوانی و رفع مزاحمت و ممانعت از حق را جزء دعاوی غیر مالی دانسته است. رویه محاکم نیز بر این است که دعاوی تصرف را از دعاوی غیر مالی محسوب می کند.
بند سوم: نقش سند به عنوان ادله اثبات دعوای رفع تصرف
تصرف که نشانه استیلا و تسلط انسان بر اشیاء است، مصادیق مختلفی دارد؛ گاهی وجود شی در دست انسان نشانه تصرف است مانند پولی که در دست شخص است و همین بیانگر این است که آن پول به او تعلق دارد. گاه با آن که اشیاء در دست افراد قرار دارند، اما به نوعی در رابطه با جسم انسان هستند، همین امر نشان می‌دهد که‌ان شی ء متعلق به شخصی خاص است برای مثال، لباسی که در تن افراد است نشان از تعلق به آن‌ها دارد. گاه هم هیچ رابطه مستقیم و فیزیکی بین جسم مالک و شی مورد تملک نیست، ولی به طور اعتباری و قراردادی، شی متعلق به فرد است مانند وجود سند مالکیت خانه در دست فرد خاص و نام او که نشان می‌دهد آن خانه به او تعلق دارد. گر چه در حقوق معاصر، سند مالکیت از ادله اثبات دعوا است، ولی مبنای فقهی آن می‌تواند وجود استیلا باشد که وجود سند در دست دارنده آن، بیانگر مالکیت وی است هر چند بالمباشره بر مال مسلط نباشد و یا دیگری آن را از طرف مالک مورد تصرف و استیفا قرار داده باشد^[۱۲۹]. سند مالکیت به عنوان یکی از ادله اثبات دعوا محسوب می‌شود .ماده ۳۳۱ قانون آیین دادرسی مدنی سابق نیز در راستای ارزش سند مالکیت اشعار می‌داشت:«دعاوی مذکور در مواد فوق (تصرف عدوانی، مزاحمت، ممانعت از حق) در صورتی که مخالف با سند مالکیت باشد پذیرفته نمی‌شود». ماده ۱۶۲ قانون آیین دادرسی مدنی مصوب ۷۹ در حکمی متفاوت بیان می‌کند:«در دعاوی تصرف عدوانی و مزاحمت و ممانعت از حق، ابراز سند مالکیت دلیل بر سبق تصرف و استفاده از حق می‌باشد مگر آن که طرف دیگر، سبق تصرف و استفاده از حق خود را به طریق دیگر ثابت نماید». بدین ترتیب این قانون، ارزش سند مالکیت را تا حد اماره تنزل داد که خلاف آن قابل اثبات است به گونه‌ای که طرف مقابل با سایر ادله(شهادت و سوگند و …) می‌تواند سبق تصرفات خود را ثابت نماید و ملک را از تصرف دارنده سند مالکیت خارج کند. که این امر به گونه‌ای ارزش و اعتبار سند مالکیت به ویژه سند مالکیت صادره از اداره ثبت را خدشه دار می‌کند باید افزود این ماده در فرضی که ملک مورد تصرف خواهان، دارای سند رسمی مالکیت باشد نیز اعمال می گردد.
بند چهارم: ورود وجلب شخص ثالث
طبق قاعده کلی مندرج در مواد۱۳۰و۱۳۵ قانون آیین دادرسی مدنی جدید ، ورود ثالث وجلب ثالث در هر دعوایی امکان پذیر است .
ماده ۱۶۹ قانون مزبور بااز سر گیری نص ماده ۸ قانون اصلاح جلوگیری از تصرف عدوانی ، به شخص ثالثی که در موضوع رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی ، مزاحمت یا ممانعت از حق ، در حدود مقررات مربوط به این دعاوی ، خودرا ذی نفع بداند ، اجازه داده ، تا وقتی که رسیدگی خاتمه نیافته ، چه در مرحله بدوی وچه در مرحله تجدید نظر ، وارد دعوا گردد. مرجع مربوطه نیز باید به این رسیدگی نموده وحکم مقتضی صادر می نماید.
بنابراین تصریح به ورود ثالث در ماده ۱۶۹ قانون جدید وسکوت نسبت به جلب ثالث می تواند پذیرش دعوای جلب ثالث در دعاوی تصرف را با تردید مواجه نماید .^[۱۳۰]
علی ایحال قانونگذار در ماده ۸ قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی مصوب سال ۵۲ وهمچنین در ماده ۱۶۹ قانون آیین دادرسی مدنی مصوب سال ۷۹ صرفاً از مساله ورود ثالث نامبرده است .
حال سوال پیش می آید که آیا در دعاوی رفع تصرف عدوانی ما جلب ثالث داریم یا خیر؟ در این خصوص سه نظر قابل طرح است :

جدول۴-۱۰٫ بررسی رنگ، ثبات، دلتایی و درصد پخش شدگی در قالی ۵ ۶۵
جدول ۴-۱۱٫ بررسی رنگ، ثبات، دلتایی و درصد پخش شدگی در قالی ۶ ۶۶
جدول ۴-۱۲٫ بررسی رنگ، ثبات، دلتایی و درصد پخش شدگی در قالی ۷ ۶۶
جدول ۴-۱۳٫ بررسی رنگ، ثبات، دلتایی و درصد پخش شدگی در قالی ۸ ۶۶
جدول ۴-۱۴٫ بررسی رنگ، ثبات، دلتایی و درصد پخش شدگی در قالی ۹ ۶۷
فهرست علائم
علامت نشانه
C ………………………………………………درجه سانتیگراد
g/L ………………………………………………….گرم بر لیتر
g…………………………………………………………..گرم
K…………………………………………………………درجه کلوین
se ……………………………………………….دبی
Sec ………………………………………………ثانیه
Torr ………………………………………………..واحد اندازه گیری فشار
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱ مقدمه
برخی ازقالی­های نو و کهنه (اغلب تجاری) عیوبی در رنگ دارند که بنابر درخواست مشتری ، توسط مرمت­گر مورد بررسی و رفع عیب قرار می گیرند. مجموعه این عملیات را رنگ برداری، رنگ کاری، نقاشی یا نیش قلم^[۱] گویند"افتخاری راد،۱۳۸۲، ص۲۱". نکته مهم رنگ­کاری در این است که بخش قابل توجهی از این عملیات مرمتی دوام ندارند و با گذشت زمان، تابش نور خورشید و یا اولین شستشو این پدیده ی پنهان کاری شده دوباره آشکار می شود. متاسفانه اطلاعات و روش های این عملیات فاقد کارایی آموزشی و علمی است و این روند پاسخگوی هیچ یک از اهداف علمی و استاندارد نیست. زمینه فعالیت این حرفه از مرمت، در راستای تکمیل قالی های صادراتی و گاه مصارف داخلی به شدت گسترش یافته و جایگاه خوبی برای خود ایجاد کرده است. هر چند هیچ یک از یادداشت ها در این خصوص نتایج تحقیقاتی مطلوبی را در پی نداشت. “اربابی، ۱۳۸۶، ص ۱۸۵”

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

عواملی که نیاز استفاده از این مرحله مرمت را ضروری می کند:
۱- تابش اشعه فرابنفش خورشید که تاثیر زیادی بر کاهش رنگ قالی دارد.
۲- اشتباه بافنده در زمینه انتخاب رنگ یک خامه و عوض شدن آن رنگ در یک قسمت بافت که در اصطلاح به آن رگه دار شدن قالی می­گویند.
۳- در میانه کار بافت، یکی از خامه ها تمام و خامه جدیدی تهیه شده که از لحاظ رنگی با خامه قبلی مطابقت ندارد و قالی دو رنگ می شود"پیتر.اف،۱۳۸۹، ص ۳۸".
۴- بعد از بافت یکی از رنگ های بکار رفته در قالی مورد پسند مشتری نیست و تصمیم به تغییر آن رنگ می­دهد.
۵- شدت رنگ های به کار رفته در در قالی مطلوب نیست.
۶- رنگ بندی نامناسب و یا استفاده از رنگ های غیر مانوس وغیر عادی. “اربابی، ۱۳۸۶، ص۶،۷".
و عواملی دیگر که منجر به استفاده از عملیات رنگ­کاری در کارگاه مرمت می­ شود. معمولا این عملیات به وسیله مواد رنگزا مانند : رنگ های جوهری، مدادشمعی ، ماژیک و همچنین اکسید کننده و احیا کننده هایی مانند پرمنگنات پتاسیم، جوش شیرین (سنگ ترش) ، جوهر لیمو ( اسید سیتریک) ،هیدرو سولفیت، کلر و… استفاده می شود. ابزار این عملیات قلم مو و ظرف رنگ است"افتخاری راد،۱۳۸۲، ص۱۱” .
با این تفاسیر و با توجه به اعتبار فرش دستباف در دنیا و استاندارد هایش در این مرحله از مرمت باید اعمال تغییراتی جهت بهبود بوجود آید و یا به عبارتی محققان با تلاش و شناخت باید گام هایی موثر درجهت رفع نواقص و پیشبرد کیفیت آن بردارند. انتظار می­رود با ساخت دستگاهی جهت رنگرزی موضعی قالی­های مرمتی در کارگاه تکمیل این ایراد از فرش دستباف ایران رفع شود.
۱-۲ ضرورت انجام تحقیق
فرش دستباف یکی از هنرمندانه ترین فراورده های دستی بشر است که علاوه بر دارا بودن ارزش هنری یک منبع درآمد ارزی در اقتصاد کشور محسوب می شود. فرایند تولید این هنر صنعت بسیار گسترده بوده و در تمام مراحل کیفیت و استاندارد سازی باعث ارتقا این کالا می شده است. تمامی قالی­های تولید شده جهت ارتقا و بهبود و بر طبق استاندارد مرکز ملی فرش دستباف ایران و سلیقه بازار در فرایند تکمیل قرار می گیرند"صوراسرافیل، ۱۳۷۶، ص۲۹-۳۳". عملیاتی که در کارگاه تکمیل فرش صورت می گیرد شامل انواع شور، چرم دوزی، دو گره و زنجیره بافی، کز دادن پشت فرش، بند کشی ، لکه گذاری یا عملیات رنگ برداری میباشد."مجابی، ۱۳۸۹” در بین این عملیات رنگ­کاری به صورت غیر متعارف و به نوعی تقلب محسوب می­ شود بدین گونه که مرمت­گر قسمت های رنگ پریده قالی را با قلم مو یا ماژیک به صورت سطحی می­پوشاند که با اولین شور رنگ ها در هم ادغام و ظاهر فرش را خراب می­ کند"اربابی، ۱۳۸۶، ص۲۴". با این تفاسیر برآن شدیم تا عملیات رنگ­کاری در فرش های دستباف معاصر را بررسی و در صورت امکان ارتقا بخشیم.
۱-۳ سوابق تحقیق
علی­رغم جستجو درکتاب ها و سایت های مختلف مرتبط به فرش و رنگرزی و مرمت مطلبی راجع به عینیت تحقیق پیش رو یافت نشد اما مطالبی ارزشمند راجع به مرمت یافت شد که با ذکر منابع بیان می­گردد. مرمت مجموعه ای از علوم، فنون و هنرهاست. از بین علوم مختلف علم شیمی از گروه علوم پایه بیش از بقیه علوم با مرمت مرتبط است. مرمت یعنی کلیه فعالیت هایی که برای اصلاح مواد موجود و ساختار اثر فرهنگی به منظور نشان دادن وضعیت شناخته شده قبلی انجام می شود. مسلم است که اصلاح مواد تشکیل دهنده اثر و ساختار آن بدون شناخت اولیه امکان پذیر نیست و تا مرمت­گر نداند که با چه چیزی سروکار دارد نخواهد توانست معایب و آسیب های آن را اصلاح و برطرف سازد"خورشیدی،۱۳۸۵، مجموعه مقالات". یکی از زمینه های علمی و تخصصی فرش دستباف در مرحله تکمیل، مرمت یا رفوگری می باشد"طالب پور،۱۳۸۱". پیشینه مرمت قالی از بدو تولد آن وجود داشته است. اگر چه به آن به عنوان یک هنر ارج داده نمی‌شده است. مرمت­گر تنها با قالی کهنه سر و کار نداشته و ندارد. به عبارتی مرمت­گر پوشاننده عیب نبوده بلکه کامل کننده­ قالی جهت ورود به بازار و فروش آن بوده است.
روش های مرمت دو نوع است: مرمت ایتالیایی – مرمت آمریکایی : در مرمت ایتالیایی احترام به اثر هنری و احترام به مرمت­گر یک اصل است. مثلا یک قالی که با زمینه کرم آسیب دیده باشد سعی می­ شود رنگ قسمت آسیب دیده روشن تر یا تیره­تر انتخاب شود که آثار مرمت در قالی دیده شود. این روش مرمت بیشتر شامل اشیا و بناهای تاریخی می­ شود. در مرمت آمریکایی قسمتی از قالی که باید مرمت شود سعی بر آن است که کاملا شبیه سازی صورت گیرد به گونه ای که تفاوت قسمت مرمت شده با قسمت مرمت نشده معلوم نباشد. این دو روش مرمت هم در قالی و هم در مورد سایر اشیای هنری کاربرد دارد. روش مرمت بازار، یا علمی است که بر مبنای علم مرمت­گر می­ شود (همان مرمت ایتالیایی ) و یا شیوه بازاری که قالی به گونه ای مرمت می‌شود که ایراد قابل تشخیص نباشد (روش مرمت آمریکایی). معمولا در مرمت سن قالی ملاک مهمی است که از این نظر قالی­ها به سه دسته تقسیم می‌شوند. قالی­های ۱ تا ۳۰ سال ( نو) از ۳۰ تا۱۰۰ سال و از ۱۰۰ سال به بالا(قالی­های عتیقه ای)
ارزشیابی و تعیین سن در مورد قدمت مهم است. مثلاً قدمت قالی تا ۳۰ سال باید بر مبنای روش آمریکایی باشد و هیچ گونه تغییر رنگ نداشته باشد و مکانیزم کار به گونه ای باشد که قالی مانند روز اول شود. در قدمت ۳۰ تا ۱۰۰ سال، معمولا روش مرمت به سبک ایتالیایی­ست و ارزش قالی در قدمت فرش نهفته است. در قالی با سن ۱۰۰ سال به بالا، در وضعیت فعلی قالی را حفظ می‌کنند که خرابی بیشتر نشود مثلا ممکن است دو تکه قالی با این قدمت پیدا شود در این مواقع نمی‌توان آن‌ها را به هم بند زد و قالی جدید ساخت. در این مواقع یک پارچه سفید بر سطحی بدون خلل و فرج پهن می­ کنند و تکه های قالی را روی پارچه قرار می‌دهند تا قطعات قالی بیشتر آسیب نبینند. به طور کلی مرمت یا تکمیل یک مرحله تولید فرش است که می­توان برای آن استاندارد تعریف نمود تا علاوه بر تاثیر کیفیت قالی ارزش کار مرمت­گران نیز در پروسه تولید شناسانده شود. مرحله ای بسیار پر کاربرد که از زمانی که قالی از دار جدا می­ شود تا ورود کالا به بازار بر روی قالی‌های نو حائز اهمیت است و بر روی قالی­های پا خورده و دارای قدمت، سبکی متفاوت از کار است"حاجی زاده، ۱۳۸۳". رنگ­کاری یکی از شاخه های مرمت در قالی است که متختصصان و اشخاص فنی خاص خود را دارد، اما متاسفانه روند کاری این گروه افراد مطابق استاندارد تعریف و شناخته شده نیست، و یکی از دلایل آن عدم شناخت یا عدم آزمایش های متفاوت در این زمینه است. شناخت کیفیت مواد اولیه، رنگرزی، مکانیزم بافت، آشنا بودن با کم کاری‌هایی که ممکن است در هر کدام از مراحل فرایند قالی صورت گیرد و هر آنچه که با ساختار قالی در ارتباط است در هر چه بهتر انجام دادن کار یک مرمت­گر مهم است"خورشیدی،۱۳۸۵، مجموعه مقالات".
۱-۴ سوالات تحقیق
طراحی و بررسی امکان ساخت دستگاه یا روشی که بتواند جایگزین روش غلط لکه­گذاری و رنگ کاری فرش در مرحله مرمت قرار گیرد و یا عملیات رنگ کاری را ارتقا بخشد یک ایده و پیشنهاد برای بهبود فرش دستباف با توجه به ارزش و اهمیت این کالا می­باشد. با به کار گیری و بررسی روش ها امکان ارتقا در این مرحله از تولید فرش می­توان رنگ را با نفوذ و ثبات بیشتری وارد گره ها و الیافی که بی رنگ شده کرد.
با توجه ب توضیحات داده شده و روش هایی که امروزه در مرحله رنگ مرمت به صورت غیر علمی انجام می­ شود:
۱- چگونه می­ شود روش و یا ایده ای علمی تعریف کرد؟
۲- چگونه می توان روش یا دستگاهی را ساخت که با آن گره های بافته شده فرش را به تعداد معین و موضعی در ناحیه خاص رنگرزی کرد؟
۳- کاربرد این دستگاه فقط در قسمت رنگرزی موضعی فرش های مرمتی می باشد؟
۴- چگونه می توان به شید رنگی مورد نظر رسید؟
۱-۵ روش تحقیق
این تحقیق با رویکرد مرمتی و روش داده اندوزی کتابخانه ای و آزمایشگاهی انجام می­ شود که شامل این مراحل می باشد:
مرحله اول : بررسی و شناخت روش های رنگ­کاری و سیر روند آن در بازار فرش دستباف معاصر ایران.
مرحله دوم: تهیه چند نمونه قالی جهت آزمایش رنگرزی دستی و دستگاهی با مشخصات زیر:
- نخ پشمی خامه قالی با نمره متریک نخ ۴/۱۶ لا ، چله ۹/۲۰ لا پنبه، پود ضخیم انگلیسی ۸/۱۰ لا، پود نازک با ۲/۲۰ لا.
- قالی خام لول^[۲] باف تهیه شده از نخ پرز بدون رنگ، بدون طرح، نخ چله و پود پنبه، رجشمار ^[۳]۵۰٫
- قالی مرمتی تخت باف^[۴] کرباس^[۵]، چله و پود پنبه، طرح شکسته، پرز پشم، رجشمار ۱۶٫